Welke competenties van (werk)begeleiders in hybride leeromgevingen dragen bij aan de ontwikkeling van mbo-studenten?

Geplaatst op 1 februari 2022

Meer dan in andere leeromgevingen in het mbo, wisselen begeleiders in hybride leeromgevingen van rol. Het gaat om rollen die met leren te maken hebben of met werken. Doordat onderwijs en werk met elkaar verweven zijn, is doorlopend afstemming tussen deze rollen nodig. Nabijheid en frequent contact dragen bij aan samenwerking tussen docenten en werkbegeleiders. Om leren in hybride leeromgevingen te bewerkstelligen, hanteren zij meerdere strategieën.

In hybride leeromgevingen vindt een wisselwerking tussen werken en leren plaats. De werkplek is een leerplek om studenten op te leiden tot een beroep; ze werken samen met werkbegeleiders, andere professionals en docenten. De leeromgeving bevat onder meer eigenschappen van een werkplek, zoals authentieke taken. Mogelijk vraagt de verwevenheid tussen onderwijs en werkveld een andere vorm van begeleiding dan in een traditionele onderwijssetting. Onderzoek naar begeleiding in hybride leeromgevingen is echter schaars. Causale verbanden tussen competenties van (werk)begeleiders en de ontwikkeling van studenten zijn niet gevonden. Wel zijn er aanwijzingen.

Begeleiders in een hybride leeromgeving balanceren tussen verschillende rollen

Begeleiders in een hybride leeromgeving zijn uit het onderwijs of het werkveld afkomstig. Docenten van de opleiding hebben ook een rol in het werkproces. Ze treden niet alleen op als coach en beoordelaar, maar zijn tegelijkertijd senior collega. Betrokkenen uit het werkveld hebben een rol als werkplekbegeleider, senior collega of expert. Deze functionarissen wisselen vaker van rol in hybride leeromgevingen dan in leeromgevingen waarin een deel van de schoolse context wordt ondergebracht op de werkplek of andersom.

Soms conflicteren deze rollen, bijvoorbeeld wanneer een werkbegeleider studenten wil ondersteunen en tegelijkertijd bepaalde beroepstaken moet uitvoeren. En er zijn docenten die het lastig vinden om hun rol als vakinhoudelijk expert te combineren met een andere rol, zoals coach. Balanceren tussen verschillende rollen kan dus als competentie voor werkbegeleiders en docenten worden gezien.

Begeleiders besteden aandacht aan de wisselwerking tussen werken en leren

Begeleiders in hybride leeromgevingen zorgen dat studenten werken en leren kunnen combineren. Vanuit de werkplek vormen productiviteit en kwaliteit van de producten of diensten het uitgangspunt, terwijl vanuit onderwijs het leren centraal staat. Studenten leren door het uitvoeren van authentieke taken, ondersteund door educatieve interventies. Begeleiders besteden expliciet aandacht aan de wisselwerking tussen werken en leren. Zij kunnen dit doen door studenten te beschermen tegen te hoge werkdruk op de werkplek, ze in verschillende omgevingen te laten werken en leren, en ze tijd te geven om leeractiviteiten die niet direct verband houden met hun werk op te pakken. Dan is het mogelijk dat studenten zo getraind worden, dat ze ook in andere situaties goed handelen.

Nabijheid en frequent contact tussen docenten en werkbegeleiders

Doordat werkveld en onderwijs intensief met elkaar samenwerken, zijn communicatie- en samenwerkingsvaardigheden voor werkbegeleiders en docenten belangrijk. Onderzoek naar werkplekleren onderschrijft dat belang. En ervaringen in hybride leeromgevingen lijken dit beeld dit te versterken. Vooral nabijheid en frequent contact zorgen voor een goede afstemming tussen beide praktijken. Begeleiders vanuit het onderwijs krijgen bijvoorbeeld een beter beeld van wat studenten leren als ze frequent aanwezig zijn op de werkplek. Zo kunnen docenten zien in hoeverre studenten taken al beheersen, zodat ze de desbetreffende lessen op school daarop kunnen afstemmen.

Begeleidingsstrategieën variëren van richten tot empoweren

Om effectiever te leren, zijn verschillende begeleidingsstrategieën beschikbaar. Specifiek voor hybride leeromgevingen gaat het om begeleidingsstrategieën die variëren op een continuüm van ‘richten’ tot ‘empoweren’.
Begeleiders die richten, observeren studenten tijdens het werk, grijpen in als dingen anders lopen dan verwacht en geven aan wat studenten moeten doen en hoe. Deze begeleiders zijn gericht op het bereiken van een goed resultaat van het werk en op het ontwikkelen van de daarvoor benodigde competenties. Begeleiders die empoweren, zijn vaker gespitst op het leerproces van studenten en positioneren zich meer als gelijkwaardige collega. Begeleiders kunnen ook gebruik maken van zowel elementen van richten als empoweren.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Bart Kleine Deters (antwoordspecialist), Karel Kans en Sandra Wagemakers (kennismakelaars Kennisrotonde)
Vraagsteller: Projectleider mbo-instelling

Vraag

Welke competenties van (werk)begeleiders in hybride leeromgevingen dragen bij aan de competentieontwikkeling van studenten?

Kort antwoord

Onderzoek naar begeleiding in hybride leeromgevingen is schaars. Het onderzoek dat er wel is, is vrij beschrijvend van aard waardoor we niet kunnen zeggen welke competenties van begeleiders effectief bijdragen aan de ontwikkeling van studenten. Er zijn wel aanwijzingen wat voor begeleiding mogelijk behulpzaam kan zijn.

Hybride leeromgevingen kenmerken zich door de wisselwerking tussen werken en leren. Meer dan in andere leeromgevingen in het mbo, wisselen begeleiders tussen rollen gerelateerd aan het leren (zoals coach) en rollen gerelateerd aan het werken (zoals senior collega). Doordat werk en onderwijs met elkaar verweven zijn, is doorlopend afstemming tussen verschillende begeleiders nodig. Nabijheid en frequent contact dragen bij aan deze samenwerking. Om te zorgen dat leren plaatsvindt in de hybride leeromgeving hanteren begeleiders verschillende begeleidingsstrategieën die variëren op een continuüm van ‘richten’ tot ‘empoweren’.

Toelichting antwoord

In een hybride leeromgeving zijn onderwijs en werkveld verweven in één leeromgeving. De werkplek is een leerplek die bewust is ontworpen om op te leiden tot een beroep en waarin studenten samenwerken met professionals, docenten en werkbegeleiders. De leeromgeving bevat eigenschappen van een werkplek (zoals authentieke taken) en van een leerplek (zoals instructie). Werk- en leerervaringen kunnen in een dergelijke omgeving op betekenisvolle wijze met elkaar worden verbonden (Onderwijskennis, 2021).

Begeleiders hebben een belangrijke rol in het faciliteren van het leren van studenten in de hybride leeromgeving, om zo bij te dragen aan de competentieontwikkeling van die studenten. Doordat onderwijs en werkveld met elkaar verweven zijn, krijgt begeleiding in een hybride leeromgeving mogelijk op een andere manier vorm dan in een traditionele onderwijssetting.

Onderzoek naar begeleiding in hybride leeromgevingen is echter schaars. Het onderzoek dat er wel is, is vrij descriptief van aard en niet verklarend: het zegt niet welke competenties van begeleiders effectief bijdragen aan de ontwikkeling van studenten. Dit beschrijvend onderzoek bouwt voort op onderwijskundige theorie en voorgaand onderzoek in verwante contexten waarin nauwelijks harde effecten zijn onderzocht. Al met al geeft beschikbaar onderzoek naar hybride leeromgevingen geen bewijs, maar alleen aanwijzingen wat voor begeleiding mogelijk behulpzaam zou zijn. Vergelijkend effectonderzoek of deze begeleiding daadwerkelijk bijdraagt aan de competentieontwikkeling bij studenten ontbreekt.

Begeleiders in een hybride leeromgeving balanceren tussen verschillende rollen

Begeleiders in een hybride leeromgeving kunnen vanuit het onderwijs of het werkveld afkomstig zijn. Docenten in hybride leeromgevingen hebben vaker een rol in het werkproces; ze treden niet alleen op als coach, beoordelaar en expert, maar zijn tegelijkertijd ook senior collega. Betrokkenen uit het werkveld hebben een rol als werkplekbegeleider, senior collega, expert of cliënt. Bovendien blijkt dat actoren vaker van rol wisselen in hybride leeromgevingen dan in leeromgevingen waarin een deel van de schoolse context wordt geïncorporeerd op de werkplek of andersom (Bouw, 2021).

Soms kunnen deze rollen in conflict met elkaar zijn, bijvoorbeeld omdat iemand studenten wil begeleiden en tegelijkertijd bepaalde beroepstaken moet uitvoeren, zo blijkt uit interviews met begeleiders vanuit het werkveld (Bouw et al., 2021). Ook voor docenten kan dit mogelijk spelen: docenten in regioleren (een aan hybride leeromgevingen verwant type leeromgeving) vinden het best lastig om hun rol als vak-expert te combineren met een andere rol zoals coach (Van den Berg et al., 2021).

Enerzijds kan balanceren tussen deze verschillende rollen als competentie voor begeleiders worden gezien. Dit is af te leiden uit onderzoek naar regioleren, waarin docenten moeten kunnen balanceren tussen de belangen van diverse stakeholders (Oonk et al., 2020). Anderzijds kunnen rolconflicten ook opgelost worden door het herontwerpen van rollen. Bijvoorbeeld, door het aanstellen van werknemers die zich alleen op de begeleiding hoeven te richten, wordt het rolconflict tussen begeleiding bieden en productief werken weggenomen (Bouw et al., 2021).

Begeleiders besteden aandacht aan de wisselwerking tussen werken en leren

Begeleiders in hybride leeromgevingen zorgen dat werken en leren gecombineerd kunnen worden. Vanuit de werkplek vormen productiviteit en kwaliteit van de geleverde producten of diensten een belangrijk uitgangspunt, terwijl vanuit onderwijs het leren meer centraal staat. In hybride leeromgevingen waar werkplek en onderwijs samenkomen worden strategieën ondernomen om juist tegelijkertijd het leren en werken te faciliteren (Bouw et al., 2021). Uit interviews met studenten en begeleiders blijkt dat studenten in hybride leeromgevingen leren door het uitvoeren van authentieke taken die ondersteund worden met educatieve interventies afgestemd op de taak (Cremers et al., 2016).

In hybride leeromgevingen besteden begeleiders aandacht aan de wisselwerking tussen werken en leren. Zij kunnen dit bijvoorbeeld doen door studenten te beschermen tegen te hoge werkdruk op de werkplek, studenten in verschillende omgevingen te laten werken en leren, en studenten tijd te geven om leeractiviteiten die niet direct relateren aan hun werk op te pakken. Er wordt beargumenteerd dat studenten zo getraind worden om ook in andere situaties goed te handelen (Bouw et al., 2021).

Nabijheid en frequent contact dragen bij aan samenwerking tussen docenten en werkplekbegeleiders  

Doordat werkveld en onderwijs intensief met elkaar samenwerken in hybride leeromgevingen lijken communicatie- en samenwerkingsvaardigheden belangrijk voor begeleiders in hybride leeromgevingen. Onderzoek naar werkplekleren onderschrijft het belang van samenwerking en uitwisseling tussen begeleiders vanuit het werkveld en het onderwijs (Mikkonen et al., 2017; Nieuwenhuis et al., 2017). Ervaringen in hybride leeromgevingen lijken dit beeld dit te beamen en versterken (Boersma et al., 2021; Bouw et al., 2021).

Uit een interviewstudie met professionals vanuit het werkveld die samenwerken met onderwijsprofessionals blijkt nabijheid en frequent contact voor een goede afstemming tussen beide praktijken te zorgen. Bijvoorbeeld, begeleiders vanuit het onderwijs hebben een beter beeld wat studenten leren als ze als begeleiders frequent aanwezig zijn in de leeromgeving. Docenten zien dan bijvoorbeeld dat studenten bepaalde taken al kunnen, waardoor studenten de desbetreffende lessen op school over kunnen slaan ten gunste van werkervaringen in de hybride leeromgeving (Bouw et al., 2021).

Begeleidingsstrategieën van begeleiders kunnen variëren van richten tot empoweren

Om effectiever te leren, is het behulpzaam als er bepaalde begeleidingsstrategieën op de werkplek worden gehanteerd om te zorgen dat er geleerd wordt, zo blijkt uit onderzoek naar werkplekleren (Billett, 2000; Virtanen et al., 2014). Specifiek voor hybride leeromgevingen blijkt dat begeleidingsstrategieën die begeleiders hanteren variëren op een continuüm van ‘richten’ tot ‘empoweren’. Begeleiders die richten maken bewuste keuzes vóór de student. Ze observeren studenten tijdens het werk, grijpen in als dingen anders lopen dan verwacht en geven aan wat studenten moeten doen en hoe. Deze begeleiders zijn gericht op het bereiken van een goed resultaat van het werk en op het ontwikkelen van de daarvoor benodigde competenties.

Begeleiders die empoweren zijn daarentegen meer gericht op het leerproces van studenten. Ze positioneren zich meer als gelijkwaardig ten opzichte van de student. Begeleiders kunnen zich ook ergens op het continuüm begeven waarbij ze zowel elementen van richten als empoweren gebruiken (Khaled et al., 2021).

Deze onderzoekresultaten komen voort uit observaties van begeleidingsmomenten en stimulated-recall interviews met begeleiders vanuit het onderwijs (docenten, instructeurs) en vanuit het werkveld (werkbegeleiders). Het onderzoek is beschrijvend van aard, en gaat niet vergelijkend in op de effectiviteit van verschillende begeleidingsstrategieën. Wel geven de onderzoekers aan dat bewust zijn van de eigen pedagogische gewoonten en gebruiken mogelijk kan helpen om bewuster een pedagogisch repertoire te kiezen en zo studenten beter te begeleiden (Khaled et al., 2021).

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Professionalisering
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Webinar
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Gratis webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Passend mbo onderwijs
Passend onderwijs in het mbo maakt meer los dan gedacht
Annemieke Top
SBL competenties VO MBO
SBL competenties onderwijs leraar VO MBO
redactie
Stimuleert een digitaal portfolio zelfsturing?
Zelfsturing stimuleren met een digitaal portfolio
Maaike van de Loo
Zelf gereguleerd leren
Hoe laat je intrinsieke motivatie groeien?
Dirk van der Wulp
Motivatie vmbo
Training helpt leraren vmbo-leerlingen te motiveren
Annemieke Top
Hybride leeromgeving (1): kernelementen en rolverdeling
Hybride leeromgeving (1): over de grens tussen werk en school
Rens Gresnigt
High impact learning (4) - Zeven bouwstenen
High impact learning (4) - Zeven bouwstenen
Filip Dochy
Hybride leeromgeving (2): onderwijsvisie en leerinhoud
Hybride leeromgeving (2): de onderwijsvisie
Rens Gresnigt
Hybride leeromgeving (1): kernelementen en rolverdeling
Hybride leeromgeving (1): over de grens tussen werk en school
Rens Gresnigt
Leren in communities en netwerken
Leren in communities en netwerken
Wilfred Rubens
Hybride leeromgeving (3): het ontwerp
Hybride leeromgeving (3): het ontwerp
Rens Gresnigt
10 vragen over autonomie
10 vragen over autonomie
Machiel Karels
Sturen op autonomie
Sturen op autonomie - Transactionele analyse voor het onderwijs
Nelleke Herrewijnen
Professionele leergemeenschap
De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Autonomie-ondersteunend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
Autonomie-ondersteunend lesgeven in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
Wat is professionaliteit? Tjipcast 015
Wat is professionaliteit? Tjipcast 015
redactie
Grote innovatie in kleine stappen. Tjipcast 029
Grote innovatie in kleine stappen. Tjipcast 029
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



autonomie
autonomie-ondersteunend lesgeven
constructivisme
innovleren
leeromgeving
leerproces
onderwijsvernieuwing
probleemoplossend vermogen
teamleren
verantwoordelijkheid
zelfbeoordeling
zelfregulatie

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest