Passend onderwijs in het mbo maakt meer los dan gedacht

De invoer van passend onderwijs in het mbo in 2014 heeft veel impact gehad. Passend onderwijs begon op de basisschool, maar werd ook in het voortgezet onderwijs en het mbo ingevoerd. In 2014 verwachtten de meeste mbo-instellingen dat de invoer van het concept slechts tot beperkte veranderingen zou leiden.

De veranderingen zijn echter niet klein gebleven, zo blijkt uit onderzoek van het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt Nijmegen. Dit kenniscentrum heeft de balans van twee jaar passend onderwijs in het mbo opgemaakt: Ruim driekwart van de mbo’s heeft het beleid aangepast, zodat er meer oog is voor de ondersteuning die studenten nodig hebben. Ook zijn docenten en mentoren meer betrokken bij deze ondersteuning.

Invulling

Mbo-instellingen hebben veel ruimte gekregen om zelf invulling te geven aan het concept passend onderwijs. Het aantal formele verplichtingen vanuit het ministerie was gering en de beleidsdoelen waren vrij algemeen geformuleerd. De instellingen konden min of meer zelf bepalen welke specifieke doelen met passend onderwijs ze wilden bereiken en hoe ze daarvoor mensen en middelen inzetten. Naast verschillen die te zien zijn tussen de afzonderlijke mbo-instellingen, zijn er ontwikkelingen zichtbaar die zich breed in het mbo hebben voorgedaan.

Toelatingsbeleid

De eerste ontwikkeling die mbo-breed te zien is, betreft het toelatingsbeleid. De invoering van passend onderwijs heeft niet geleid tot meer of minder afwijzingen van studenten. Feitelijke afwijzingen komen relatief weinig voor. Zelf geven veel instellingen aan dat zij de instroom van studenten met een (zware) ondersteuningsbehoefte zien stijgen. Statistische informatie over dit signaal het onderzoek echter niet opgeleverd.

Een tweede mbo-brede ontwikkeling is de toename van aandacht voor studenten die extra ondersteuning nodig hebben. Bijna alle mbo-instellingen hebben de bestaande intake- en toelatingsprocedures geëvalueerd. Er is geïnvesteerd in de kwaliteit en betrouwbaarheid van deze procedures. Het merendeel van de mbo-instellingen kent nu vaste procedures en criteria voor toelating.

Wat het passend onderwijs in het mbo nog verder kan versterken, is de nieuwe wet ‘toelating en vervroegde aanmelding’. Deze wet is in augustus 2017 in werking getreden. Door de wet is het voor studenten mogelijk zich vroegtijdig (voor 1 april) aan te melden bij een of meerdere mbo-instellingen. Hierdoor is er meer tijd voor een zorgvuldige intake. Zo kan de zorg die potentiële studenten nodig hebben beter voorbereid worden.

Basisondersteuning

Versterking van de basisondersteuning is de derde ontwikkeling die mbo-breed zichtbaar is. Deze ontwikkeling heeft wellicht een grotere impact dan de hierboven beschreven ontwikkelingen. Bij versterking van basisondersteuning wordt niet alleen gekeken naar de begeleiding en specifieke ondersteuning van een individuele student. Ook wordt gekeken naar het onderwijs in de klas. Veel instellingen geven aan hier zelf tevreden over te zijn, maar tegelijkertijd zijn er ook veel knelpunten. Hoe succesvol de verbetering van deze ondersteuning daadwerkelijk is, kan niet op basis van dit onderzoek worden vastgesteld. Een aantal knelpunten rondom passend onderwijs dat wordt genoemd:

• Er is onvoldoende expertise in de teams bij docenten en mentoren;
• Het blijkt moeilijk om basisondersteuning en extra ondersteuning te bieden in de klas;
• De klassen zijn te groot om de ondersteuning te kunnen bieden;
• Er is onvoldoende capaciteit beschikbaar of er zijn onvoldoende middelen;
• Er zijn grote verschillen tussen opleidingen en afdelingen, niet alleen in capaciteit/expertise, maar ook in het aantal studenten dat ondersteuning geboden moet worden.

Wat wel op basis van het onderzoek kan worden geconcludeerd, is dat de aandacht voor zorg voor studenten is verschoven naar de opleidingsteams – docenten, studieloopbaanbegeleiders en mentoren. Deze groep onderwijsprofessionals zetten steeds meer basisondersteuning in, direct in de klas. Op die manier hebben minder studenten daadwerkelijk extra ondersteuning nodig. Zij zijn zich dus bewust van de invoer van passend onderwijs. Uit de casestudies blijkt dat de mbo-instellingen bezig zijn om meer ondersteuning en expertise bij de opleidingsteams onder te brengen door scholing en training.

Beroepspraktijkvorming

Een groot deel van de mbo-opleidingen bestaat uit stage ofwel beroepspraktijkvorming (bpv). Uit het onderzoek is gebleken dat veel mbo-instellingen het moeilijk vinden om passend onderwijs te bieden tijdens de bpv. Belangrijke oorzaken hiervan zijn:

• Het vinden van geschikte leerbedrijven voor studenten met een zorgbehoefte;
• Onbekendheid van leerbedrijven met passend onderwijs;
• Ontbreken van beleid op de mbo-instelling over passend onderwijs in de bpv.

Evenwel is uit het onderzoek gebleken dat veel mbo-instellingen bezig zijn met het opstellen van beleid rondom passend onderwijs in de bpv.

Examenaanpassingen

Een andere ontwikkeling die in het mbo zichtbaar is, betreft aanpassingen rondom examinering. Studenten die bijvoorbeeld vanwege dyslexie extra tijd nodig hebben voor een examen, kunnen deze aanpassing aanvragen. Sinds de invoer van passend onderwijs werken veel mbo-scholen hard aan het standaardiseren van dit soort aanpassingen. Er zijn op veel scholen inmiddels criteria opgesteld voor de aanvraag van een dergelijke aanpassing. Bovendien werken veel instellingen (79 procent) inmiddels met een vaste procedure hiervoor. De toewijzing van dit soort vormen van extra ondersteuning lijkt voldoende duidelijk te zijn voor de betrokken professionals, zoals intakers, studieloopbaanbegeleiders en tweedelijns ondersteuners.

Toekomst

Passend onderwijs heeft veel losgemaakt in het mbo. Er zijn veel mooie successen behaald en er is veel ontwikkeling te zien. Maar in het mbo leven door de invoer van passend onderwijs ook vragen. Zo is er meer onduidelijkheid ontstaan over de criteria die te maken hebben met geschiktheid voor het beroep en de kans op stage en werk. Hoeveel ondersteuning en zorg moet het mbo bieden aan haar studenten? Welke alternatieven kan het mbo bieden als het diploma toch niet bereikbaar blijkt? Ondanks deze actuele vragen in het mbo gaat het passend onderwijs door, want door passend onderwijs hebben inmiddels al vele studenten een passende baan gevonden.

Samenvatting

De invoering van passend onderwijs in het mbo in 2014 had aanzienlijke impact. Hoewel mbo-instellingen aanvankelijk beperkte veranderingen verwachtten, toont onderzoek van het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt Nijmegen aan dat ruim driekwart van de mbo's hun beleid heeft aangepast. Hierbij ligt nu meer nadruk op ondersteuning voor studenten, met betrokkenheid van docenten en mentoren.

Belangrijke ontwikkelingen omvatten het toelatingsbeleid, waarbij passend onderwijs niet leidde tot meer afwijzingen maar wel tot een stijging van studenten met ondersteuningsbehoeften. De aandacht voor studenten die extra ondersteuning nodig hebben nam toe, met verbeteringen in intake- en toelatingsprocedures. Versterking van basisondersteuning, met focus op zowel individuele begeleiding als klasgericht onderwijs, is een brede ontwikkeling.

Het onderzoek benadrukt de uitdagingen, zoals gebrek aan expertise, moeilijkheden bij basisondersteuning in de klas en capaciteitsproblemen. Opleidingsteams spelen een grotere rol, en er is aandacht voor beroepspraktijkvorming, hoewel het bieden van passend onderwijs tijdens stages uitdagingen oplevert. Aanpassingen in examinering zijn gestandaardiseerd, maar er zijn nog vragen over geschiktheidscriteria en toekomstige uitdagingen, ondanks de behaalde successen.

Bronnen:

• Eelman, N., & Overveld, K. van (2014). Zorgen voor of zorgen over passend onderwijs? Verkregen van https://wij-leren.nl/passend-onderwijs-leerkracht.php
• Eimers, T., & Kennis, R. (2017). Passend onderwijs in het mbo: tussenbalans. Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt Nijmegen.
• Wolbers, M.H.J. (2015). MBO voortvarend aan de slag met Passend Onderwijs. Verkregen van https://wij-leren.nl/mbo-voortvarend-aan-slag-met-passend-onderwijs.php
• Bij dit artikel is gebruik gemaakt van het persbericht van het NRO.