Hoe leerlingen zelf de regie kunnen voeren over hun leerproces voor betere leerprestaties

Geplaatst op 11 juli 2024

Samenvatting

Het onderzoek naar zelfgestuurd leren biedt sterke aanwijzingen dat leerlingen betere leerprestaties behalen wanneer ze effectief de regie voeren over hun eigen leerproces. Dit vereist het bewust combineren van diverse leerstrategieën zoals relateren, analyseren, structureren, oriënteren, plannen en evalueren. Hoewel het verband tussen zelfregulering en leerprestaties aannemelijk is, staat de causaliteit niet onomstotelijk vast.

Het vergt veel van leerlingen om deze regie daadwerkelijk te voeren. Effectieve leerstrategieën, zoals geïdentificeerd in de reviewstudie "Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk" (Kostons e.a., 2014), omvatten cognitieve, metacognitieve en motivationele of affectieve vaardigheden. Het is cruciaal dat leerlingen deze strategieën doelbewust integreren om hun leren te optimaliseren.

Effectieve leerstrategieën en hun toepassing

1. Cognitieve strategieën: Deze strategieën helpen leerlingen informatie te onthouden en nieuwe kennis te integreren met bestaande kennis. Voorbeelden zijn het leggen van verbanden tussen concepten en het creëren van analogieën.

2. Metacognitieve strategieën: Deze zijn essentieel voor het reguleren van het leerproces. Leerlingen moeten taken kunnen plannen, hun voortgang monitoren en hun leerproces evalueren om hun strategieën indien nodig aan te passen.

3. Motivationele of affectieve strategieën: Deze strategieën spelen een cruciale rol in het handhaven van motivatie en doorzettingsvermogen. Leerlingen moeten begrijpen waarom taken belangrijk zijn en kunnen inschatten hoe hun inspanningen bijdragen aan hun leerdoelen.

Het combineren van strategieën: Onderzoek toont aan dat het combineren van strategieën, zoals plannen, analyseren en evalueren tijdens een leeractiviteit, het meest effectief is. Bijvoorbeeld, een leerling kan een wiskundeles beginnen met het plannen van de te volgen aanpak, vervolgens analytische strategieën gebruiken om problemen op te lossen, en tot slot evalueren hoe goed de leerdoelen zijn bereikt en wat er verbeterd kan worden voor de toekomst.

De rol van instructie door leraren

Leraren spelen een cruciale rol in het ontwikkelen van zelfregulatie bij leerlingen. Twee effectieve instructiemethoden zijn hints en modelling:

1. Hints:

• Hints bieden leerlingen strategische informatie om hen te begeleiden in het proces van zelfregulering. Deze hints kunnen zowel in de vorm van opdrachten als in de vorm van vragen worden aangeboden, afhankelijk van de ervaring van de leerling.
• Bijvoorbeeld: "Kijk naar het type som dat je hebt. Welke strategieën kun je toepassen om tot een oplossing te komen?"

2. Modelling:

• Bij modelling demonstreert de leraar expliciet hoe bepaalde strategieën toegepast kunnen worden in verschillende leercontexten. Dit helpt leerlingen om de strategieën te begrijpen en effectief toe te passen.
• Bijvoorbeeld: De leraar kan hardop denkend laten zien hoe hij een complexe taak aanpakt, waarbij hij uitlegt welke strategieën hij gebruikt en waarom.

Ondersteuning van leerlingen in Nederland en Vlaanderen

Hoewel er veel bekend is over cognitieve en metacognitieve strategieën, blijft er een gebrek aan diepgaand begrip van motivationele en affectieve strategieën onder Nederlandse leerlingen. Internationaal onderzoek suggereert echter dat het benadrukken van de waarde van taken en het plaatsen van taken in een authentieke context de motivatie en voltooiing van taken positief beïnvloeden.

Conclusie

Effectieve zelfregulatie vereist een bewuste integratie van cognitieve, metacognitieve en motivationele strategieën door leerlingen. Leraren spelen een cruciale rol in het ondersteunen van dit proces door het aanbieden van strategische hints en door modelling. Hoewel de effecten van zelfregulatie op leerprestaties aanzienlijk zijn, blijft er behoefte aan meer onderzoek naar de specifieke mechanismen en de lange termijn effecten ervan, vooral in verschillende onderwijscontexten.

Uitgebreide beantwoording, opgesteld door Sanne Kruijer en Hanneke Weger, in samenwerking met groep VO-scholen.

Geraadpleegde bronnen

• Boekaerts, M., & Simons P. R. (1995). Leren en Instructie. Assen: Van Gorkum.
• D. Kostons, A.S. Donker & M.-C. Opdenakker (2014): Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk: Een kennisbasis voor effectieve strategie-instructie. (GION onderwijs/onderzoek Rijksuniversiteit Groningen). Geraadpleegd op 25 januari 2016 via Zelfgestuurd-leren-in-de-onderwijspraktijk (PDF)

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Sanne Kruijer en Hanneke de Weger. Zij hebben hiervoor hoogleraar Onderwijswetenschappen Liesbeth Kester geraadpleegd.