Onderwijs is teamsport. Goed gedrag aanleren ook.

Anton Horeweg

Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) bij Gedragsproblemenindeklas.nl

  

  Geplaatst op 10 november 2021

‘Schoolregels, klassenregels moeten duidelijk zijn. Het schoolklimaat moet gericht zijn op gewenst gedrag en op realistische schoolprestaties van kinderen. Voor leerkrachten moeten procedures duidelijk zijn. Als dit er allemaal niet is, dan kan dat sociaal storend gedrag in stand houden.’

Walter Matthys, emeritus hoogleraar pedagogische wetenschappen

Het blijkt zo te zijn dat er op de ene school veel meer gedragsproblemen zijn dan op de andere school. Op de ene school wordt gewerkt, kinderen zijn lekker bezig, de sfeer is vredig. Op de andere school zie je drukke klassen en is de sfeer allerminst vredig te noemen. De vraag die bij mij rijst is dan: ‘Hoe komt dat?' Wellicht geeft de quote van professor Matthys de kern aan.

Waarom onderwijs een teamsport is

Onderwijs is een teamsport: je kunt het niet alleen. Het realiseren van een goede schoolcultuur en een goed schoolklimaat (ook wel pedagogisch klimaat), doe je met zijn allen, onder aanvoering van een sterk onderwijskundig leider.

Het schoolklimaat verwijst naar de kwaliteit en de kenmerken van hoe leerlingen, leerkrachten en schoolleiding met elkaar omgaan; kortom de sociaal-emotionele omgeving in de school.[1]

In de wetenschappelijke literatuur wordt schoolcultuur met betrekking tot gedrag gezien als ‘het geheel van regels, verwachtingen en normen en waarden over hoe leerlingen, leerkrachten en schoolleiding zich hebben te gedragen in verschillende situaties op school.’[2]

Zowel de schoolcultuur als het schoolklimaat heeft een sterke invloed op het gedrag van kinderen.[3]

Wat er op school dus achter de schermen, ‘in de coulissen’ gebeurt, is direct van invloed op hoe effectief je kinderen kunt ondersteunen in hun schoolloopbaan. Dat is voor alle kinderen belangrijk, maar zeker voor kinderen die extra ondersteuning nodig hebben. Het moet helder zijn waar met zijn allen aan gewerkt wordt en hoe we dat doen.

Elkaar steunen is daarbij onontbeerlijk.

Schoolcultuur en schoolklimaat hebben een sterke invloed op het gedrag van kinderen. Hoe gaan teamleden met elkaar om? En met ouders en kinderen? En de kinderen met elkaar? Zijn er duidelijke regels en routines? Dat verschilt per school.

Professionele schoolcultuur

Een professionele schoolcultuur wil zeggen dat de leden zich om te beginnen aan twee basisregels houden[4]: Alle gedrag leidt zowel tot de doelen die de school bezit als tot toename van welbevinden (van jezelf én anderen). Gedrag dat strijdig is met deze twee criteria wordt (vriendelijk doch duidelijk en zeer effectief) begrensd.

Een professionele schoolcultuur is er een waar iedereen gelijkwaardig is, maar niet gelijk. De ene collega is kundig op het gebied van ICT, de ander op het gebied van gedrag. Die kennis wordt gebruikt. De concrete wijze waarop het team zorgt voor bevorderen van onderlinge kennisdeling en de manier waarop de leden elkaar feedback geven op het handelen zijn bijvoorbeeld zaken die indirect van invloed kunnen zijn op de mate waarin leerlingen floreren op school.[5]

Behalve professioneel moet de schoolcultuur ook gericht zijn op ‘het hele kind’. Je kunt niet alleen kijken naar de cognitieve kant (streven naar een zo ‘hoog’ mogelijke uitstroom). Je zult in je school moeten werken aan een goed pedagogisch klimaat: wat mij betreft een traumasensitief klimaat. In een notendop wil dat zeggen:

  • dat er een warme sfeer heerst
  • de omgeving en de leerkrachten zeer voorspelbaar en steunend zijn
  • sociaal-emotioneel leren (SEL) een ruime en structurele plek heeft
  • er haalbare eisen aan de kinderen gesteld worden
  • er hoge verwachtingen van die kinderen zijn (op gebied van leren én gedrag)
  • er ‘goed’ lesgegeven wordt.

Dat laatste  kan voer zijn voor discussie, maar in dit artikel ga ik daar niet op in.

Collective efficacy

Het is belangrijk dat een schoolteam zichzelf als team in staat acht kinderen op effectieve wijze iets te leren. ‘Collective efficacy’ heeft zelfs meer effect op de leerprestaties, dan de sociaal-economische achtergrond van de leerlingen.[6] Dat er een grote drive is om het verschil te maken voor alle kinderen en dat er voortdurend teamevaluatie plaatsvindt om te bekijken of wat nodig is ook geboden wordt.

Dat lukt alleen als alle teamleden zich veilig voelen, en hun pedagogisch en didactisch handelen delen en ter discussie durven stellen om van elkaar te leren. De teamleden verschuilen zich dus niet achter opmerkingen als: ‘deze kinderen willen niet leren/zich gedragen’, ‘wat wil je nu in een wijk als deze/met een familie als deze’ of ‘dat kunnen onze kinderen niet’.

Die kinderen kunnen het namelijk heel vaak wél. Scholen met een professionele schoolcultuur durven hoge verwachtingen uit te spreken voor het onderwijs en de opbrengsten. Ze houden daaraan vast en stellen hun eisen niet snel bij. Cruciaal is vertrouwen. Schoolleiders van goed presterende scholen vertrouwen verschillende facetten van de kwaliteitszorg toe aan leerkrachten en leerlingen.[7] Zij stellen heldere, tijdgebonden doelen voor onderwijskwaliteit en opbrengsten, gebaseerd op een gedeelde, samenhangende visie op didactiek en pedagogiek. Ze hebben hoge verwachtingen van de leerlingen, ook op het gebied van gedrag.

Onderlinge afstemming

Als het team consistent is in pedagogisch-didactische opvattingen, voorkomt dat verwarring en onzekerheid en zorgt dit voor veiligheid.

Een goede reden om te zorgen voor onderlinge afstemming over leren en gedrag.

Dat vergt een schoolleider die onderwijskundig leider is en het team hiertoe weet te motiveren.

Een mooi voorbeeld van een professionele aanpak vond ik op de Alan Turingschool in Amsterdam. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt met kwaliteitskaarten.[8] Oók op het gebied van gedrag. Uiteraard kan elke school zulke kaarten aanpassen aan de eigen behoeften. Hun aanpak is misschien niet die van jou; maar of je het eens bent met deze aanpak of niet, waar het om gaat, is dat er met elkaar afgesproken is hoe er gewerkt wordt. Zo is voor iedereen volstrekt helder hoe er (in dit geval) omgegaan wordt met gedrag.

Dagelijkse praktijk

De visie die de school heeft op het gebied van gedrag wordt vastgelegd op een zeer praktisch niveau. Uiteraard wordt met het team afgesproken wat dan duidelijke gedragsverwachtingen zijn, hoe je die aanleert, oefent, enzovoort. Door regelmatig te evalueren wordt het proces steeds meer gestroomlijnd. Deze manier van werken scheelt veel zich herhalende vergaderingen.

Als het hele team preventief werkt aan het voorkomen van lastig gedrag zou dat er zó uit kunnen zien[9]:
Leer kinderen de regels aan. Eerst en vooral moeten we beseffen dat regels die wij als volwassenen vanzelfsprekend vinden en bekend (want logisch) veronderstellen, moeten worden aangeleerd. Net als bij rekenen of taal moet je daarom:

  • de regel uitleggen (en controleren of iedereen de regel snapt);
  • vertellen waarom we deze regel hanteren (het nut);
  • de regel oefenen (niet elk kind leert de regel even snel of volgt hem even goed op);
  • de regel regelmatig herhalen (anders wordt hij vergeten);
  • de regel toetsen (hoeveel procent van mijn klas houdt zich aan de regel/heeft er moeite   mee?);
  • naar aanleiding van het toetsen de regel beter uitleggen/weer uitleggen/aan een paar kinderen uitleggen);
  • de regel evalueren (werkt deze regel eigenlijk wel? Is hij echt nodig?).

Zoals je ziet lijkt het aanleren van regels verdacht veel op wat we de hele dag doen: lesgeven. In dit geval is het onderwerp een klassenregel.

In de praktijk worden regels niet altijd aangeleerd, maar medegedeeld en als bekend verondersteld.

Ook oefenen met het gewenste gedrag wordt nogal eens vergeten.[10] En dan ontstaan er soms problemen. Soms ‘per ongeluk’ (‘Ik wist het niet juf’ of ‘Ik dacht er even niet aan meester’). Soms expres.

Gedegen instructie en vooral regelmatig inoefenen helpen erg goed. Als je dit al vanaf groep1 doet en als team hebt bepaald welke regels dan op deze wijze moeten worden aangeleerd (dat kan uiteraard ook per leerjaar verschillen) en wat je doet als leerlingen (of collega’s) van de regel afwijken, ontstaat eenheid en consistentie. Dat zorgt uiteindelijk voor rust en veiligheid in je school.

Een sterk collectief

Elke leraar weet het: sommige kinderen houden zich niet aan de regels. Hoe goed je ze ook hebt geoefend en hoe consistent er ook mee wordt omgegaan door het hele team. Uiteraard is dat een kleine minderheid van je populatie, waarschijnlijk niet meer dan twee procent. Juist bij deze mate van ‘probleemgedrag’ moeten teams samenwerken. Juist nú moet die ene collega steun vinden van het collectief.

Teamleden moeten samen oplossingen zoeken, met en van elkaar leren, en elkaar ondersteunen om dit soort complexe taken te kunnen hanteren. Uiteraard met steun van schoolleiding en intern begeleider of gedragsspecialist. Juist de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de leerlingen hangt nauw samen met een sterk en positief schoolklimaat.[11] Juist deze gezamenlijk visie en aanpak van lastig gedrag zorgt ervoor dat dit gedrag vermindert.

Deze tekst komt gedeeltelijk uit:

  • Horeweg, A. (2021). Handboek Gedrag op school. Huizen: Pica.
  • Voorkom lastig gedrag. Wat kun jij als leerkracht aan preventie doen. Huizen: Pica.

[1] Cohen, J., McCabe, E.M., Michelli, N.M. & Pickeral, T. (2009). School climate: Research, policy, practice, and teacher education. Teachers College Record, 111(1), 180-213.

[2] Diazgranados, S. & Selman, R.L. (2014). How students’ perceptions of the school climate influence their choice to upstand, bystand, or join perpetrators of bullying. Harvard Educational Review, 84(2), 162-188.

[3] Denny, S., Peterson, E.R., Stuart, J., Utter, J., Bullen, P., Fleming, T., … Milfont, T. (2015). Bystander intervention, bullying, and victimization: A multilevel analysis of New Zealand high schools. Journal of School Violence, 14, 245-272, doi:10.1080/15388220.2014.910470

[4] Galenkamp, H. & Schut, J. (2018). Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag. Huizen: Pica.

[5] Scholte, R. & Bijlstra, J. (2019). Inleiding op de perspectieven: Gedrag en passend onderwijs. In: Praktijkgericht onderwijsonderzoek – Gedrag en Passend Onderwijs. Call for proposals. Den Haag: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek.

[6] Van den Bergh, L., Denessen, E. & Volman, M. (red.) (2020). Werk maken van gelijke kansen. Praktische inzichten uit onderzoek voor leraren basisonderwijs. Meppel: Ten Brink.

[7] Inspectie van het Onderwijs,  (2020). De staat van het onderwijs 2020 [rapport]. Utrecht: auteur.

[8] Naaijkens, E. & Bootsma, M. (2018). En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven? Een kwaliteitsaanpak voor scholen. Huizen: Pica.

[9] Horeweg, A. (2020). Voorkom lastig gedrag. Wat kun jij als leerkracht aan preventie doen? Huizen: Pica.

[10] Bennet, T. (2020). Running the room. The teacher’s guide to behaviour. Woodbridge: John Catt Educational Ltd.

[11] Allensworth, E.M. & Hart, H. (2018). How do principals influence student achievement? Chicago: University of Chicago Consortium on School Research. Verkregen via consortium.uchicago.edu/publications/how-do-principals-influence-studentachievement op 14 februari 2020.

 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Opleiding
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Professioneel omgaan met gedrag van jongeren op school
Medilex Onderwijs 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Handboek gedrag op school
Handboek gedrag op school - Anton Horeweg.
Machiel Karels
Pedagogisch klimaat
Pedagogisch klimaat - leidinggeven - veiligheid - orde in de klas
Arja Kerpel
Kwaliteitskaarten School aan Zet
Kwaliteitskaarten School aan Zet
redactie
Gedragsproblemen leerkrachtgedrag
Gedragsproblemen in de klas: preventie
Anton Horeweg
professionele cultuur van welbevinden
Professionele cultuur en welbevinden
Henk Galenkamp
Preventie gedragsproblemen
Onderwijs en gedragsproblemen: Prioriteit voor preventie
Kees van Overveld
Gedragsproblemen tips
Gedragsproblemen: rol pedagogische sensitiviteit leerkracht
Peter de Vries
Interventies gedragsproblemen
Interventie bij gedragsproblemen - De Eerste Stap
Monique Baard
Preventie van gedragsproblemen
Preventie van gedragsproblemen: daar moet je wat mee?!
Kees van Overveld
Welbevinden professionele schoolcultuur
Welbevinden: een belangrijke factor van een professionele schoolcultuur
Henk Galenkamp
Groepsplan gedrag
Groepsplan gedrag - passend onderwijs in PO en VO
Arja Kerpel
Gedragsproblemen bij kinderen
Gedragsproblemen bij kinderen
Marleen Legemaat
Gedragsproblemen in de klas
Gedragsproblemen in de klas
Arja Kerpel
Handboek professionele schoolcultuur
Handboek professionele schoolcultuur
Machiel Karels
Pedagogiek en didactiek
Didactiek en pedagogiek hebben elkaar nodig
Machiel Karels
Cockpitdenken zonder handelingservaring
Aan de knoppen draaien
Jan Bransen


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
redactie
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
redactie
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
Wat is professionaliteit? Tjipcast 015
Wat is professionaliteit? Tjipcast 015
redactie
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



cognitieve ontwikkeling
feedback
gedragsproblemen
kwaliteitskaarten
kwaliteitszorg
leerkrachtvaardigheden
onderwijskwaliteit
pedagogisch klimaat
personeelsuitje-feestcomité
schoolklimaat
sociaal-emotionele ontwikkeling
teamleren
welbevinden

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest