Zo kun je mij bereiken - PCM in de klas

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 17 januari 2019

>> Zo kun je mij bereiken direct bestellen.

Process Communication is ‘in’. Steeds meer scholen zien de praktische bruikbaarheid van het Process Communication Model (PCM). Training over de basisprincipes van dit model vergroot zelfinzicht en helpt in het beter contact maken met de ander. Overgewaaid uit Amerika en gebaseerd op concepten van Dr. Taibi Kahler is het dé theorie van dit moment die kan helpen relatieprocessen te verbeteren en echt contact te maken. Het boek ‘Zo kun je mij bereiken’ van Patricia Antersijn en Angelique van Hest is een praktische handleiding om PCM toe te passen in je klas en op school.

Persoonlijkheidstypen

Ieder kind is anders en elke klas kent een diversiteit aan persoonlijkheidstypen.Elk persoonlijkheidstype is te herkennen aan een kenmerkende aanpak, stressgedrag en motiveringsgedrag. Hoe handig is het dus als je van je leerlingen weet welk persoonlijkheidstype het meest bij hen past en op welke manier je hen het beste kunt motiveren en bereiken.

PCM geeft de leerkracht handvatten om af te stemmen op elke leerling en een helder onderscheid te maken tussen wie ze zijn en wat ze aan gedrag laten zien.

Allereerst is het belangrijk dat de leerkracht weet wat zijn eigen (voorkeurs)gedrag is in communicatie. Hiervoor kan hij een gevalideerde digitale vragenlijst invullen en eventueel met een coach bespreken.
Volgens Taibi Kahler heeft iedereen kenmerken van zes duidelijk herkenbare persoonlijkheidstypen. In elk mens schuilt iets van de Harmoniser, de Gestructureerd Denker, de Doorzetter, de Dromer, de Rebel en de Promotor. Iedereen heeft van elk persoonlijkheidstype iets, maar de mate waarvan is per persoon verschillend. Ook de opbouw en volgorde van de persoonlijkheidstypen verschilt per persoon. Hoe ons ‘persoonlijkheidshuis’ is opgebouwd bepaalt hoe we reageren, wat onze behoeftes zijn en welk stressgedrag we laten zien als onze behoeften niet vervuld worden.

Elk type heeft zijn sterktes en zwaktes; er is geen sprake van beter of slechter.

Elk type heeft zijn eigen voorkeur om op een bepaalde manier te communiceren. Daarom: om de ander te laten horen WAT je zegt, is het belangrijk af te stemmen HOE je het zegt.
Ieder individu heeft zijn eigen persoonlijkheidshuis: dit kun je je voorstellen als de verschillende persoonlijkheidstypen waar je van elk wat van hebt. Op de basis van je huis voel je je het meest thuis en op die manier maak je het gemakkelijkst contact met de wereld om je heen.

Zes typen

De zes persoonlijkheidstypen zijn:

Harmoniser. Dit zijn mensen met veel gevoel, warmte en meeleven. Zij bekijken de wereld door de bril van hun emoties. Ze houden van mensen en willen zelf graag aardig gevonden worden. Ze zorgen graag voor anderen en vinden het fijn als mensen hen waarderen. Onder leerkrachten zijn veel Harmonisers.
Gestructureerd denker: Zij nemen de wereld waar door mensen en dingen te identificeren en categoriseren. Ze zijn georganiseerd en hebben veel verantwoordelijkheidsgevoel. Voor hun heldere ideeën ontvangen ze graag waardering.
Doorzetter: Zij nemen de wereld waar door de bril van hun meningen; ze nemen informatie op en vormen over alles en iedereen snel een oordeel. Ze houden van waarden en normen en hun missie is uit anderen het beste te halen, daarom zijn veel leerkrachten doorzetters. Of ze aardig gevonden worden is voor hen van minder belang, zolang hun inzet maar gewaardeerd wordt.
Dromer: Rustig, bedachtzaam, fantasierijk en reflectief. Graag horen ze wat van hen verwacht wordt en willen vervolgens alleen zijn om het uit te voeren. Ze zijn rustig, bedachtzaam en fantasierijk. Door reflectie nemen ze informatie op. Ze houden van sturing. Ze hebben tijd nodig voordat ze tot actie overgaan.
Rebel: Een rebel wil graag plezier hebben, is spontaan, speels, humorvol, creatief. Door de bril van hun reacties nemen ze de wereld op. Ze reageren sterk in voor- en afkeuren op wat er om hen heen gebeurt. Ze zijn energiek en houden van spontaniteit en creativiteit. Hun communicatie verloopt via humor.
Promotor: Vindingrijke, actieve figuren met een groot aanpassingsvermogen. Ze nemen de wereld waar door dingen te laten gebeuren en dingen te ervaren. Ze houden van spanning en communiceren direct. Ze reageren op directe beloningen en resultaten.

Iedereen heeft het vermogen de taal van elk persoonlijkheidstype te spreken, omdat iedereen iets van elk persoonlijkheidstype heeft. Maar omdat je het best de talen van je basis persoonlijkheidstype spreekt, vergt het veel energie om de talen van ‘hogere verdiepingen’ te spreken.
Vaak maken mensen een faseverandering mee gedurende hun leven. Zij krijgen andere psychologische behoeften en gaan anders om met distress. Verder blijven veel aspecten van hun persoonlijkheid hetzelfde.

Motivatie

Elk van de bovengenoemde typen raakt op een andere manier gemotiveerd:

Harmoniser: persoonlijke erkenning, comfortabele omgeving
Gestructureerd denker: erkenning voor denkvermogen en harde werken
Doorzetter: erkenning voor werk en overtuigingen
Dromer: alleen zijn om te kunnen reflecteren
Rebel: (speels) contact, leuke dingen
Promotor: spannende dingen, uitdaging

Het is belangrijk om het juiste communicatiekanaal te gebruiken om leerlingen te bereiken: Het directieve kanaal, het vragende kanaal, het zorgzame kanaal, het emotieve of speelse kanaal.

Distress

Leerlingen raken in distress als aan hun behoeften niet voldaan wordt. De uitdaging voor de leerkracht is distress te voorkomen en emotioneel welzijn te bevorderen.

Eerstegraads distress komt veel voor en is niet ernstig.
Tweedegraads distress uit zich soms in verstoringen van de les (agressie, schreeuwen) of wegkruipen en blokkeren.
Derdegraads distress laat bij elk type leerling hetzelfde gedrag zien: leerlingen worden lusteloos en onverschillig en verliezen hun interesse in school of in het leven.

Voor elk persoonlijkheidstype worden tips gegeven wat werkt en met welke passende interventies je distress kunt voorkomen.

Leerkracht in distress

Maar hoe blijf je als leerkracht zélf uit distress? Er zijn zoveel stressoren in het onderwijs tegenwoordig zoals beoordelingen, gebrek aan tijd, toenemende prestatie-eisen, verschillende soorten leerlingen die extra onderwijsbehoefte/aandacht nodig hebben, enzovoort.
Met verschillende ervaringsverhalen en tips voor elk persoonlijkheidstype kun je aan de slag om zelf als leerkracht distress te verminderen.

Voor leerkrachten is het extra belangrijk om hun motivatiebehoeften vervuld te krijgen om zo voldoende energie te hebben om het lesgeven te individualiseren.

Het slot van dit boek geeft handvaten om met PCM aan te sluiten bij het leerproces van alle leerlingen. Belangrijk is dat je bij de voorbereiding van een les helder hebt hoe je met deze les de behoeften van alle leerlingen kunt vervullen:

Hoe geef ik persoonlijke erkenning aan de Harmoniser?
Hoe geef ik erkenning voor werk en hoe breng ik structuur aan voor de Gestructureerd Denker?
Hoe zorg ik dat de taak waardevol is voor de Doorzetter?
Hoe maak ik het leuk voor de Rebel?
Hoe bouw ik reflectie-tijd in voor de Dromer?
Hoe zorg ik voor actie voor de Promotor?

Het boek sluit af met een 100+ lijst met complimenten op maat voor alle persoonlijkheidstypen. Bijvoorbeeld:

Harmoniser: Ik mag je graag (zorgzame toon)
Gestructureerd denker: Dat is correct (neutrale feitelijke toon)
Doorzetter: Goed idee! (neutrale feitelijke toon)
Dromer: Goed (rustige directe toon)
Rebel: Wauw! (opgewekte toon)
Promotor: Goed gedaan (opgewekte toon)

Recensie:

Een leuk, leerzaam boek dat de materie van Process Communication helder uitlegt. Het boek is vlot en laagdrempelig geschreven. De uitleg gaat steeds samen met (fictieve) ervaringsverhalen die maken dat het makkelijk weg leest. Soms zijn deze verhalen een beetje stereotiep: in de werkelijkheid van alle dag zijn niet alle karakters zo duidelijk herkenbaar als Dromer, Harmoniser of anders. Toch zal elke leerkracht in zijn klas bepaald gedrag herkennen. Mooi als je dan in je communicatie kunt aansluiten bij dat gedrag!

Door de aandacht voor de rol van leerkracht is het ook een boek dat bezint op je eigen functioneren: wie ben ik als leerkracht? Wat motiveert mij het meest? Wat doe ik als ik in stress raak en hoe kom ik daar uit?

Kortom, een aanrader voor iedereen die meer wil met PCM en die zijn leerlingen beter wil bereiken.

N.a.v. Zo kun je mij bereiken, Patricia Antersijn, Angelique van Hest, 2e druk, Augustus 2015, Paperback, 198 pagina's ISBN 9789491472824

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!