De Roos van Leary

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 16 november 2021

Interactiecirkel gedrag

Gedrag is te voorspellen. Na veel onderzoek ontdekte een team van Amerikaanse psychologen - waaronder Timothy Leary - dat bepaald gedrag een bepaalde reactie oproept. Dit laat zien dat de manier waarop mensen reageren in veel gevallen te voorspellen en te beïnvloeden is.

Wanneer je je bewust bent van je gedrag en wat dit oproept, kan je er dus ook bewust invloed op uitoefenen. Leraren hebben ook altijd voorkeurgedrag en roepen dus ook altijd specifiek gedrag bij leerlingen op. Sturend leraargedrag leidt bijvoorbeeld tot afhankelijk gedrag van leerlingen.

De Amerikaanse psycholoog Timothy Leary ontwikkelde samen met zijn team een interactiecirkel: de Roos van Leary. Het is een schematische weergave van verschillende gedragsmogelijkheden en het effect daarvan op anderen. De Roos van Leary geeft inzicht in je gedrag en wat dit oproept, zodat je bewust keuzes kunt maken in actie en reactie. Bij het sturen van gedrag kan je invloed uitoefenen op wat je zegt, maar ook op hoe je het zegt. De Roos van Leary gaat vooral over hoe je iets zegt.

Het nut van de Roos van Leary

De Roos van Leary is een handig hulpmiddel als de communicatie moeizaam verloopt of als bepaalde gedragspatronen ingesleten zijn. De Roos van Leary helpt bij het analyseren van iemands gedrag. Hierdoor kan je de ander beter begrijpen. Ook kan je inspelen op het gedrag van een ander. Het kan bijdragen aan een verbetering van de interactie tussen leraren en leerlingen, maar ook aan de communicatie in het team.

Zijn je leerlingen nogal volgzaam? De kans is groot dat dit een gevolg is van jouw sturende leraargedrag...
Botst het heel regelmatig met een collega? Kijk eens naar de Roos van Leary waar jullie zitten in de interactiecirkel...

Hoe werkt de Roos van Leary?

De Roos van Leary heeft het model van een windroos. De windroos is opgebouwd uit twee assen, die samen een kruis vormen. In de meest eenvoudige vorm is de Roos van Leary verdeeld in vier delen. Verderop komt de verdeling in acht stukken aan de orde.

Dit is een grafische weergave van de Roos van Leary:

Dominantie

De verticale as geeft de mate van dominantie aan. Dominant gedrag is boven. Gedrag dat nauwelijks of niet dominant is, is onder. De mate van dominantie roept een tegengestelde reactie op. Bijvoorbeeld: als iemand heel volgend is, neemt de ander een leidende rol op zich. En andersom. Dit heet ook wel complementair gedrag.

Relatie

De horizontale as geeft de mate van relatie aan. Rechts staan begrippen zoals: samen, wij, relatiegericht, samenwerking, sympathie en affectie. Links staan begrippen zoals: tegen, ik, taakgericht, autonomie, antipathie en afwijzing. De mate van relatie roept eenzelfde reactie op. Simpel gezegd: Als iemand samen-gedrag vertoont, dan wekt dat samen-gedrag bij een ander op. En als iemand tegen-gedrag vertoont, dan wekt dat tegen-gedrag op. Bijvoorbeeld: als iemand aanvallend is, wordt de ander opstandig. Dit heet ook wel symmetrisch gedrag.

Effect 1

Als twee mensen samen in hetzelfde kwadrant zitten, houden zij hetzelfde gedrag in stand. Per kwadrant ligt het volgende effect voor de hand:

Allebei in het kwadrant Boven/Tegen: Ze belanden in een machtstrijd.
Allebei in het kwadrant Boven/Samen: Ze willen beiden graag hun eigen plan uitvoeren, maar tegelijk gewaardeerd worden.
Allebei in het kwadrant Onder/Samen: Ze komen niet veel verder, omdat initiatief ontbreekt.
Allebei in het kwadrant Onder/Tegen: Ze versterken elkaar in hun kritische blik.

Effect 2

Verticaal tegenovergesteld gedrag roept een complementaire reactie op. Dus als je iemands gedrag wilt versterken, moet je kiezen voor gedrag dat daar verticaal tegenover staat.

Effect 3

Gedrag dat horizontaal naast elkaar staat, heeft een constructieve invloed. Als je iemand op een opbouwende manier wilt beïnvloeden, moet je kiezen voor gedrag dat even dominant is en aan de andere kant van de verticale lijn zit.

Interessant artikel over de Roos van Leary

Roos van Leary in acht delen

Naast de eenvoudige windroos in kwadranten is er ook een model waarbij de Roos van Leary verdeeld is in acht stukken. Feitelijk is deze variant van het model wat gedetailleerder en kun je er dus ook wat specifieker mee omgaan. Dit model ziet er als volgt uit:

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster.

Het is goed om te beseffen dat gedrag niet per definitie goed of fout is. Elk gedrag heeft een oorzaak. Leary stelt verder dat elk mens alle soorten gedragingen in zich heeft. Door dit op een flexibele manier op een ander aan te passen, kan je het gedrag van de ander veranderen.

(Non)verbaal gedrag en zelfbeeld

Bij het observeren van gedrag is zowel het verbale als het non-verbale gedrag van belang. De onderstaande tabel toont de gedragingen en het zelfbeeld voor alle acht vormen van de Roos van Leary.

*Roos van Leary verbaal gedrag*
Gedrag	Verbaal	Non-verbaal	Zelfbeeld
Leidend	Overtuigen Adviseren	Nadrukkelijk zichtbaar en hoorbaar	‘Ik ben sterk en heb overzicht’
Helpend	Begrip tonen verdedigen	Humor oogcontact	‘Ik ben betrouwbaar en sympathiek’
Meewerkend	Respect tonen vleien	Luisteren knikken	‘Ik doe wat je vraagt’
Afhankelijk/ Volgend	Bevestiging zoeken Vragen stellen	Oogcontact vermijden Onopvallend blijven	‘Ik kan het niet alleen’
Teruggetrokken	(zelf)kritiek uiten klagen	Zich isoleren Somberheid uitstralen	‘Ik doe het verkeerd’
Opstandig	Conflict zoeken Kritische vragen stellen	Cynisme en afkeer tonen	‘Ik heb je niet nodig’
Agressief/ Aanvallend	Bedreigingen uitspreken beledigen	Nadrukkelijk zichtbaar en hoorbaar	‘Ik ben gevaarlijk’
Concurrerend/ competitief	Opscheppen bevelen	Arrogantie tonen Afkeer tonen	‘Kijk eens hoe goed ik ben’

Groen en rood gedrag

In de Roos van Leary is onderscheid tussen groen en rood gedrag. Groen gedrag zit midden in de cirkel. Het is meestal effectief om doelen te bereiken. Rood gedrag is het extreme gedrag en zit aan de buitenrand van de cirkel. Het is minder geaccepteerd en roept meer irritatie op. Maar soms kan het nodig zijn om je doel te bereiken.

Op het eerste gezicht lijkt de Roos van Leary erg moeilijk, maar als je het in praktijk brengt is het meestal verhelderend en effectief.

Opmerkelijk

De Roos van Leary wordt altijd toegeschreven aan Timothy Leary. Maar is dat wel terecht? In het Handboek Groepsdynamica – Een inleiding op theorie en praktijk – Jan Remmerswaal, Hoofdstuk 8.2, blz. 211 staat:

'De Roos van Leary is dus niet de verdienste van Leary alleen, maar van de vijf psychologen die samenwerkten in de Kaiser Foundation groep. (…) Het is opvallend dat de naam van Leary sterk met het cirkelvormige interactiemodel verbonden is geraakt, terwijl het Interpersonal Personality System het resultaat is van bijna tien jaar onderzoek door een hele groep psychologen. Zo is de voorstelling van de ‘roos’ een verdienste van LaForge en niet van Leary zelf.'

Boeken over de Roos van Leary

Werken met de Roos van Leary
Sjaak Vane schreef 'Werken met de Roos van Leary'. Hij gebruikt het communicatiemodel om de wisselwerking binnen interpersoonlijke communicatie te verduidelijken.

Tool voor trainers

Het vloermodel van de Roos van Leary is een handige trainerstool voor coaches, supervisoren, trainers en andere begeleiders. Met dit solide uitgevoerde instrument kun je deelnemers de Roos van Leary laten toepassen en oefenen.