De leerkracht als coach
Geplaatst op 28 oktober 2020
Leren is een intern proces dat in het hoofd van het kind plaatsvindt. Hoe kun je als leerkracht doordringen tot de subjectieve ervaring van een kind? En hoe kun je vervolgens veranderingen in deze ervaring teweegbrengen waardoor kinderen intrinsiek leren? Dat kan via het concept ‘de leerkracht als coach’ en de gespreksvaardigheden die hierbij horen.
Leren
Hoe creëren we ervaringsconstructie bij kinderen? Volgens Laevers (1998) kan dat alleen als de leerkracht doordringt tot kennisschema’s die kinderen in hun hoofd hebben.
Onderwijs moet evoluties teweegbrengen in de basisschemata. Deze bepalen immers hoe mensen concrete verschijnselen interpreteren. Ze bepalen hun handelen.
Laevers raakt in deze passage het fundament van leren. Een goede leerkracht brengt ontwikkelingen tot stand in de referentiestructuur van kinderen.
Dialoog
Dat roept natuurlijk de vraag op: hoe doe je dat dan? Hiervoor is een dialoog nodig tussen leerkracht en kind, waarbij de leerkracht de eigen associaties kan loslaten en zich volledig kan afstemmen en richten op de beleving van het kind. De leerkracht
- verplaatst zich in het kind;
- is in het hier en nu aanwezig;
- is in staat groei te stimuleren en de ontwikkelingsrichting van het kind te herkennen;
- is eerlijk en direct in de communicatie;
- is op de ander gericht en
- leidt het kind door afgestemd te volgen.
Deze vaardigheden gaan verder dan het basispakket dat de leerkracht op de pabo geleerd heeft. Ze vragen om een coachende houding van de leerkracht met coachende gespreksvaardigheden.
De leerkracht als coach
Coaching is het in beweging brengen van mensen. Dat doet de leerkracht als coach ook.
Er zijn veel parallellen tussen een excellente leerkracht en een excellente coach.
Ton Langelaan en Willem Plomp (2004) hebben een waslijst met overeenkomsten gevonden en beschreven in hun boek De excellente leerkracht. Enkele voorbeelden. Een excellente leerkrach/coach zet de relatie centraal, luistert, verplaatst zich in de ander, stemt af, is in staat de ontwikkelingsrichting te herkennen en groei te stimuleren, is in staat tot reflectie na afloop, neemt verantwoordelijkheid, durft te leiden, weet dat zijn eigen gemoedstoestand invloed heeft op de ander, is accepterend en is zich bewust van de eigen weerstand en is bereid daar wat aan te doen. Een coach bereikt deze staat van excellentie door coachende gespreksvaardigheden in te zetten.
Coachende gespreksvaardigheden
Wat zijn dan precies coachende gespreksvaardigheden? Het is het coachgereedschap waarmee de leerkracht kan doordringen tot de subjectieve beleving en het referentiekader van het kind, drijfveren zichtbaar maakt, kaders kan verbreden waarin iemand zich vastzet, stemmingen kan beïnvloeden, patronen kan doorbreken, lagen in de communicatie bloot kan leggen en gerichte interventies kan plegen. Ik licht enkele gespreksvaardigheden toe aan de hand van de zes veranderniveaus die als een handige kapstok fungeren.
Veranderniveaus
Robert Dilts (2008) onderscheidt zes veranderniveaus die hij heeft verbeeld in een driehoek .
Op alle niveaus kan de leerkracht als coach prikkels geven die leiden tot ontwikkelingen in de referentiestructuur van kinderen. En bij elk niveau horen specifieke gespreksvaardigheden.
Omgeving: kaderen en herkaderen
Dit niveau betekent dat de leerkracht voor een veilige, rijke en uitdagende leeromgeving zorgt. De omgeving heeft een zeer bepalende invloed op de leerbereidheid van kinderen. In de ene omgeving ervaart een kind kracht en zelfvertrouwen, in een andere omgeving niet. Hier hoort de vaardigheid kaderen bij. Als je goed kunt kaderen, kun je helder leersituaties creëren, grenzen aangeven, verwachtingen scheppen en sferen oproepen.
Kleine veranderingen in de omgeving hebben hier al invloed op, zoals de opstelling van de werkplekken, de plek van een kind in de groep, de bereikbaarheid van materialen, kleuren. Door te experimenteren met kleine veranderingen in de omgeving en met wisselende posities kan de leerkracht bepaalde gedachten van het kind herkaderen: letterlijk in een ander kader plaatsen waardoor er een andere kijk ontstaat en meer keuzemogelijkheden.
Gedrag: kalibreren en voeden
Op dit niveau observeert de leerkracht als coach het gedrag van het kind en geeft gerichte feedback in een specifieke context. Zo helpt ze om een specifieke gedragsprestatie te bereiken of te verbeteren. Hierbij hoort de gespreksvaardigheid kalibreren: het waarnemen hoe een kind denkt op basis van uiterlijke kenmerken. Een leerkracht als coach kan aan oogbewegingen, houding, gezichtskenmerken zien HOE een kind denkt (niet WAT het denkt), bijvoorbeeld maakt het kind beelden, praat het tegen zichzelf of ervaart het kind een gevoel.
De leerkracht als coach gelooft dat het kind zal groeien en zichzelf zal verbeteren door middel van het oprekken van zijn vermogens (‘stretching’) en het verkrijgen van positieve feedback in reactie op zijn pogingen. Dat is de gespreksvaardigheid voeden: het geven van zorgvuldige, authentieke en positieve groeifeedback.
Vermogens: interveniëren en chunken
Op dit niveau helpt de leerkracht als coach kinderen hun vaardigheden en bekwaamheden te ontwikkelen. Dit bereikt de leerkracht als coach door gericht te interveniëren, vooral door middel van taal die waardering, acceptatie, verwondering en erkenning uitdrukt (WAVE-taal). De leerkracht als coach bereikt dit doordat zij in staat is om vaardigheden op te delen in kleine stapjes en door te doorzien welke stapjes die een kind zet bij welk vermogen horen.
Het kunnen bewegen van concreet naar abstract en van abstract naar concreet heet chunken. Een leerkracht die goed kan chunken overziet bijvoorbeeld dat het leggen van onjuiste letter-klank-koppelingen (van concreet) het probleem is waarom het kind nog niet kan lezen (naar abstract).
Overtuigingen: afstemmen en belichten
De leerkracht als coach begeleidt kinderen bij het installeren van bekrachtigende overtuigingen (‘ik kan goed huizen tekenen’) en het aanpakken van belemmerende overtuigingen (‘ik ben niet goed in rekenen’). Dit bereikt zij door goed af te stemmen op het kind en het kind te laten afstemmen op zichzelf.
Afstemmen betekent dat het kind in harmonie komt met zichzelf en zijn omgeving.
Pas als de afstemming optimaal is, kan de leerkracht als coach in gesprekken de beleving van het kind belichten. Dat houdt in dat zij bepaalde vragen stelt die dieper doordringen in de ervaringsstructuur van het kind om zo overtuigingen, opvattingen, ideeën bloot te leggen die de ‘basisschemata’ vormen.
Waarden: bereiken en vertalen
De leerkracht als coach helpt kinderen sleutelwaarden vast te stellen en te versterken. Waarden vormen de diepere drijfveren van iemand en de mate van motivatie die weer bepalend is voor hoe veel iemand bereid is om innerlijke hulpbronnen te mobiliseren. Als een kind zijn drijfveren leert verkennen, weet hij wat hij wil en kan bereiken. Zo kan de leerkracht als coach aansluiten bij deze drijfveren die de motor van het leren vormen door met het kind doelen op te stellen (bereiken) en door het kind te helpen bij het vertalen van de waarden in concreet gedrag. Als een kind ‘aardig zijn voor elkaar’ belangrijk vindt, hoe vertaalt het kind dit dat in concreet gedrag? En welk gedrag hoort niet bij deze waarde?
Identiteit: bekrachtigen en schakelen
Dit is het niveau van het herkennen en erkennen van de essentie of identiteit van kinderen, waarbij de focus ligt op de ontwikkeling van de identiteit. De leerkracht als coach stuurt boodschappen als “ik zie je, je bent waardevol, je bent belangrijk” en creëert een context waarbinnen kinderen kunnen handelen, groeien en uitblinken. Het bekrachtigen van de persoonlijke groei op het niveau van Zijn en Identiteit is een van de belangrijkste functies van de leerkracht als coach. Belangrijke thema’s zijn:
- het vinden en verhelderen van een richting in het leven
- het omgaan met grenzen en tussen zelf en anderen
- het verruimen van het zelfbesef.
Kinderen leren zichzelf kennen in vergelijking met anderen. Daarom is het belangrijk dat een leerkracht kan schakelen: kinderen leren om vanuit verschillende perspectieven te kijken naar zichzelf en anderen en bouwen zo een steviger zelfbeeld op.
Missie: verbinden en ontwaken
Het hoogste veranderniveau bij Dilts is het niveau van missie, door hem ook wel het niveau van spiritualiteit genoemd. Spiritualiteit staat bij hem los van religie en geeft de hoogste staat van verbondenheid aan: alle mensen zijn op een of andere wijze verbonden met elkaar en met zichzelf.
De leerkracht als coach verbindt kinderen door contexten en ervaringen aan te bieden die het beste naar boven haalt op het gebied van hun begrip van liefde, zelf en spirit. Zij laat kinderen ontwaken door middel van haar eigen integriteit en congruentie. Een leerkracht die op dit niveau functioneert is een inspirerend voorbeeld voor haar leerlingen vanuit alle andere niveaus.
Aan de slag!
Hoe leer je deze gespreksvaardigheden nu? Door er actief mee aan de slag te gaan. Met jezelf en het liefst ook met collega’s.
Het Handboek Gesprekscommunicatie kan hierbij een krachtige hulpbron zijn.
En wat levert het je op? Zoals een leerkracht na een intensieve training schreef: ‘Ik heb nooit beseft dat ik zoveel verandermogelijkheden in huis heb. Ik kan nu kinderen echt als individu met eigen dromen, wensen en angsten zien waarmee ik als leerkracht ook eindelijk iets kan.”
En dat wens ik alle kinderen in Nederland toe.
De auteur
Adri van den Brand werkt als coco-trainer (communicatie/coaching) en docent taaldidactiek voor Kenniscenter de Kempel in Helmond. In mei 2010 kwam zijn handboek Gesprekscommunicatie voor leerkrachten uit. Hij verzorgt zowel in de opleiding als in de nascholing cursussen en opleidingen op het gebied van waardevol communiceren en coaching.
Literatuur
- Brand, Adri van den. 2010. Gesprekscommunicatie. Coutinho: Bussum.
- Dilts, Robert. 2008. Coachen vanuit een veelzijdig perspectief. Andromeda:
- Langelaan, Ton en Willem Plomp. 2004. De excellente leerkracht. Nelissen: Baarn.
- Laevers, Ferre. 1998. Ervaringsgericht werken in de basisschool. Centrum voor ervaringsgericht onderwijs: Leuven.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.online Academie
Aurecool
Wij-leren.nl Academie
Medilex Onderwijs
