Speciale hulp bij de aanpak van de auditieve voorwaarden -7-

  Geplaatst op 30 juni 2021

Fonologische incompetentie, het niet kunnen ‘spelen’ met klanken, is in het primair onderwijs een belangrijke oorzaak van bemoeilijkt voorbereidend en aanvankelijk (technisch) lezen en schrijven/spellen. Dit artikel is onderdeel van een serie over hulp bij fonologische problemen in voorbereidend en aanvankelijk lezen en schrijven/spellen. Hier staat een overzicht van alle artikelen, materialen en bronnen.

Als een kind in groep 1 en 2 al niet sterk is in de fonologische en auditieve voorwaarden, wacht dan niet met extra maatregelen, totdat het kind in groep 3 zit. Gebrekkige leesvoorbereiding bij risico kinderen leidt onherroepelijk tot moeilijkheden in het formele lees- en spellingsonderwijs en bij uitbreiding in sociaal-emotioneel opzicht, kinderen raken hier enorm gestresst van. Bovendien komt het kind met fonologische zwakte in groep 3 voor een dubbele taak te staan: het eigenlijke lezen moet opgestart worden en tevens is er nog volop werk aan de lees- en spellingsvoorwaarden.

Om lezen en spelling voor kinderen met fonologische zwakte in groep 3 een goede start te geven is in groep 1 en 2 een taalstimulerende, woordenschat uitbreidende en geletterde leeromgeving nodig, speels, luchtig, interactief en verkennend, maar toch bewust, doelgericht, systematisch en methodisch. De taaldomeinen spreken en luisteren, boekoriëntatie en verhaalbegrip, woordenschat en vertelvaardigheden, functies van geschreven taal, relatie gesproken en geschreven taal, taalbewustzijn, alfabetisch principe en functioneel ‘lezen’ en ‘schrijven’, moeten hierbij aan de orde komen.

In dit taalaanbod zit een toenemende objectivatie: de verschuiving van taal als inhoud en betekenis naar taal als object en vorm met klanken, letters en woord- en zinsstructuren.

Het is zaak om altijd een kleuter taalmethode te volgen in groep 1 en 2, dan mis je geen enkel onderdeel. Heel belangrijk is het om bij kinderen met fonologische zwakte op een zeer systematische wijze alle auditieve en visuele lees- en spellingsvoorwaarden aan te bieden, te beginnen in week 1 van groep 1.
Vroegtijdig beginnen met hulp voor deze kinderen betekent vroegtijdige signalering, die gedaan kan worden met de screening van de taalmethode van de kleutergroepen, met de herfst- winter- en lentesignaleringen van Masterplan Dyslexie of met de uitgebreide signaleringslijsten groep 1 en 2 uit de protocollen van Masterplan Dyslexie basis onderwijs.

Auditieve voorwaarden groep 1, doorlopend naar groep 2

  • Luisterhouding, aandacht en taakspan voor taal en communicatie;
  • Geluiden herkennen, geluidsverschillen horen, geluiden nadoen;
  • Selectief onderscheid van omgevingsluiden, gerichtheid op relevante geluiden;
  • Articulatie en verstaanbaarheid van de spraakklanken;
  • Vertelvaardigheid in woorden, zinnen en verhaaltjes;
  • Woordenschat uitbreiden, woorden sorteren en categoriseren;
  • Kritisch luisteren, ook naar jezelf, jezelf kunnen corrigeren;
  • Verbale opdrachten begrijpen en kunnen uitvoeren;
  • Auditief temporeel sequentieel geheugen: nazeggen van woorden/zinnen/reeksen;
  • Rijmen: passief, los of in liedje/versje. Rijmdoos: dezelfde rijmwoorden zoeken;
  • Rijmen: actief, eenvoudige rijmwoorden zelf vinden en produceren;
  • Auditieve analyse van woorden in zinnen: voor elk woord een blok of stap, tellen van woorden op beweging en ritme van de zin;
  • Auditieve discriminatie van woorden: herkennen dat woorden verschillend of
    hetzelfde zijn;
  • Beginnende objectivatie: ontdekken dat iets rijmt, dat een zin veel of weinig woorden heeft;
  • Bij een klank/letter het bijpassende klankgebaar maken (zie deel 4).

Auditieve voorwaarden groep 2, doorlopend naar groep 3

  • Rijmen: zelf rijmwoorden bedenken, meerdere rijmwoorden, toepassen in versjes;
  • Laatste en eerste woord horen van een zin;
  • Objectivatie op woordniveau, korte en lange woorden onderscheiden;
  • Klankonderscheid (globaal) horen in verschillende woorden;
  • Auditieve analyse van woorddelen/lettergrepen in woorden: hakken en tellen van lettergrepen op het ritme van het woord;
  • Auditieve synthese van woorddelen/lettergrepen tot woorden;
  • Klanken herkennen en benoemen in een reeks klanken, minimale klankverschillen onderscheiden;
  • Klank discrimineren en isoleren in woorden: vooraan;
  • Klank discrimineren en isoleren in woorden: midden, achteraan;
  • Klankpositie/sequentie in woorden bepalen: eind, begin, midden, in reeks;
  • Fonemen tellen in een woord, fonemen reeks kunnen nazeggen;
  • Klank letter koppeling, letterkennis, letters benoemen;
  • Klankgebaar maken passend bij juiste klank/letter (zie deel 4);
  • Schrijfvorm van letter maken, passend bij juiste klank;
  • Auditieve vocale analyse van losse gesproken klanken in korte woorden: hakken;
  • Auditieve vocale synthese van losse klanken tot kort woord: plakken;
  • Met klanken spelen in een kort woord, klanken isoleren en wegdoen of vervangen, woorden hierdoor veranderen.

Visuele voorwaarden groep 1 en 2, doorlopend naar groep 3

  • Reken taal begrippen, telwoorden en synchroon tellen;
  • Van links naar rechts werken;
  • Visuele objectivatie: gelijk afgebeelde zaken zijn in semantisch opzicht niet gelijk van grootte (sleutel of huis, ring of olifant);
  • Visueel-ruimtelijke oriëntatie en discriminatie van driedimensionale figuren en
    vormen: vergelijken, naleggen, zelf bouwen, natekenen;
  • Visueel-ruimtelijke oriëntatie en discriminatie van tweedimensionale figuren en
    vormen en lettertekens: vergelijken, naleggen, natekenen;
  • Visuele discriminatie van letters: vergelijken, onderscheiden, zoeken in een
    letterreeks, zoeken in woorden, onderscheiden van minimale verschillen (b,d,p);
  • Visuele discriminatie van grafeemcombinaties of korte woorden (het kind hoeft dit in groep 2 nog niet te lezen): vergelijken, onderscheiden, zoeken in woorden.

Speciale hulp bij het aanleren van de auditieve voorwaarden

  • In de meeste methoden wordt bij het aanleren van de auditieve voorwaarden globaal de volgorde gekozen van eerst auditieve identificatie en analyse, dan synthese en daarna of daarnaast de oefeningen voor klank-letterkoppeling en foneemmanipulatie. Een betere volgorde is:
    1. het leren herkennen, onderscheiden, benoemen, schrijven van klanken/letters.
    2. de klankletter koppeling maken.
    3. manipuleren en spelletjes doen met fonemen.
    4. het analyseren, dit kan pas als de fonemen en letters gekend zijn.
    5. het synthetiseren, dit kan pas als het kind de klanken goed kent en de analyse beheerst.
    Vergelijk dit met de gele vla (deel 3): je kunt de ingrediënten pas kennen, proeven of begrijpen, als je kennis hebt van de ingrediënten en die als zodanig kunt onderscheiden en benoemen, ook al zitten ze verborgen.
  • Het auditieve voorwaardenprogramma Wat zeg je, Wat zie je (van Wijk) is een van de weinige methodieken, die werkt met deze volgorde. Bovendien is deze methodiek sterk visueel-motorisch ingericht met behulp van kleuter ontwikkelingsmaterialen en spelletjes.
  • Analoog hieraan adviseert Smits om consequent de ‘auditieve lettertraining’ toe te passen, met een mix van auditief foneembewustzijn en het simultaan aanbieden van de visueel en motorisch te vormen letters: spelen met letters met behulp van stempels en blokken, puzzels, letterdoos, toetsenbord, letterboeken, zand of klei, letterkoekjes bakken, duplo- en lego letters, zelf (na)tekenen/schrijven, letters knippen en kleuren.
  • Laat dit altijd gepaard gaan met het hardop uitspreken van de bijbehorende klanken, dus nooit zwijgend, en uitbeelden van de klanken/letters met klankgebaren en natuurlijke gebaren. De leerkracht doet/zegt voor, het kind luistert/kijkt en doet/zegt na, ‘zelf simultaan sprekend (verklankend, klanken aanhouden) en schrijvend’ (Smits), het is een multi sensoriële totaalervaring.
  • Dit alles gebeurt spelenderwijs, met klankspelletjes en rijmpjes, met liedjes en dansjes, met interactief voorlezen, met constructie- en ontwikkelingsmateriaal en knutselen. De klanken en letters hebben consequent de relatie nodig met een betekenisvolle context en met positieve gevoelens van de eigen belevingswereld (Glas e.a.). Bied speelmateriaal aan dat praten uitlokt: telefoontje, vingerpoppen, (poppenkast)poppen, keukenspullen, verkleedkleren, autootjes, dieren, ook gezelschapsspelletjes, zoals memory, uno en (letter)kwartetten.
  • Maak gebruik van letterboeken, zoals Kijk mijn letter of Het grote letterboek van A tot Z en geef elk kind een eigen letter groeiboek (Masterplan dyslexie) of een letterschrift (deel 4). Hou de aangeboden letters ingebed in woord en context, gebruik hierbij praatboeken en praatplaten, prentenboeken, het peutertijdschrift Pippo en spelvormen van internet en de eigen taalmethode.
  • Doe in het kringgesprek of tussendoor regelmatig een auditief spelletje, bijvoorbeeld slakkepraat (het langzaam klank voor klank uitspreken van een woord), hakkend praten, woord- en letterraadsels, woorden in lettergrepen stappen/klappen of woorden/voorwerpen zoeken met een bepaalde letter/klank. Raadpleeg de map Fonemisch bewustzijn en het boek Auditieve training van de serie Curriculum schoolrijpheid (oud maar onverslaanbaar) voor allerlei auditief getinte activiteiten. De vele suggesties kun je makkelijk ombouwen in spelvorm, waar dat (in Curriculum schoolrijpheid) nog niet gebeurd is.
  • Bereslim en Bouw! (Lexima) zijn valide onderbouwde computer programma’s voor het voorbereidend en aanvankelijk lezen, zo ook Bas gaat digitaal. Bouw! zou eigenlijk op alle basisscholen standaard voor de groepen 1-2-3 aanwezig moeten zijn. Voor fonologisch zwakke kinderen is het een perfecte aanvulling op het klassikale aanbod, mede omdat Bouw! interactief is en met geluid werkt, waardoor de koppeling foneem-grafeem consequent wordt toegepast . De auditieve voorwaarden programma’s Logo Art, Kaatje klank, Logo 3000 en de dozen van het ontwikkelingsmateriaal Raad je woord, zijn goed inzetbaar in de RT.
  • Zet veelvuldig het gebruik van taal ontwikkelingsmateriaal in, dat is tactiel en kinesthetisch, driedimensionaal, spelend, gezellig en toch auditief, communicatief en talig. Fonologisch zwakke kinderen vergeten, door het spelkarakter, dat ze hier met klank en taal bezig zijn. Zorg dat het kind steeds hardop kan meedoen.
    -Woordspelen: Samen praten, Samen bouwen, Zoek het woord, Raad het woord, Pim pam pet, Verteltheater, woord categorie dozen, kwartetspelen.
    -Rijmdozen: Rijm lotto, Rijmmemory, Rijm domino, rijmsorteerdozen.
    -Auditieve oefeningen: zintuigspelen, geluiden- en luisterlotto’s, Mini loco (manueel en digitaal), letterlotto’s en- bingo, Klankie, klanksorteer dozen.
  • Hou de klanken ingebed in versjes, rijmpjes, liedjes, dansjes, kinderen zijn gevoelig voor ritme en melodie, taal en klank worden zo beter onthouden. Maak gerust zelfverzonnen versjes of onzinrijmpjes, dat is lekker gek en grappig, dus ontspannend en boeiend. Kinderen met fonologische zwakte durven dan toch te rijmen, ook als ze geen bestaande rijmwoorden kunnen opdiepen.
  • In groep 2 kan meer en meer twee dimensioneel gewerkt worden met werkbladen voor de training van de auditieve voorwaarden, die te vinden zijn in de eigen methode of op internet, o.a. op Kleuterhof.nl. Werk vooral met plaatjes, zodat het kind gestimuleerd wordt om de opdrachten auditief-vocaal te doen, met direct daarna de aanbieding van de visuele letter.
  • Heb constant oog voor de emotionele - en identiteitsontwikkeling van het kwetsbare kind, ben sensitief, meelevend en responsief. Deel met het kind wat er scheelt, laat hem er niet alleen mee zitten, zoek daar passende woorden voor en benoem die. Wijs het kind op hoopgevend perspectief, welke sterke kanten hij heeft en dat hij goed vooruit gaat met zijn eigen leermaniertjes. Zo ontwikkelt het kind een positief en ook realistisch bewustzijn van zijn beperking en zijn specifieke leerstrategieën en leert hij zijn ‘zo-zijn’ accepteren. Maak hierbij gebruik van voorlees prentenboeken over spraaktaal problemen of het sociaal-emotioneel hulpwerkboek Spraak taal kids (Pica).
  • Een kwetsbaar kind heeft expliciete zorg nodig voor het behalen van succeservaringen, want het risico op tegenvallers en fouten is heel groot. Maak leerstofstapjes daarom zo klein mogelijk, vloeiend zelfs, en complimenteer het kind met het kleinste succesje. Faciliteer en minimaliseer het aanbod van leerstof en strategieën zodanig, dat het kind er mee aan de slag kan en de gevoelservaring heeft, dat hij het zelf kan en resultaten bereikt heeft.
  • Ook in groep 3-4 is het zaak om, naast het formele lezen, ruim baan te blijven maken voor de auditieve voorwaarden, de ondergrond voor lezen en spelling kan niet stevig genoeg worden gemaakt voor kinderen die hier zwak in functioneren.
  • Multidisciplinaire afstemming met logopedie, remedial teaching en ouders is constant nodig: welke onderdelen van de auditieve voorwaarden hebben therapeutische of remediërende behandeling nodig, hoe worden bepaalde problemen op dezelfde wijze aangepakt, hoe zijn de vorderingen op de verschillende ’leerplekken’. Om verwarring vanwege meerdere programma’s met andere begrippen/woorden te voorkomen, kan de leerinhoud van woorden en thema’s van de klas het best als uitgangspunt dienen voor het werken in therapie en RT, dit heeft meteen ook een herhalings- en preteachend effect.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
E-learning module
Mondeling taalgebruik en woordenschat in de klas
Mondeling taalgebruik en woordenschat in de klas
Doorloop deze gratis module!
Wij-leren.nl Academie 
Masterclass
Autisme anders bekijken
Autisme anders bekijken
Leer en ervaar wat autisme met je leerlingen doet
Medilex Onderwijs 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Fonologische problemen materialen en bronnen
Hulp bij fonologische problemen; Intro en overzicht
Jeanne Buijks
Leesonderwijs ZML
Fonologisch gebaseerd leesonderwijs in het ZML
Anna Bosman
Leesonderwijs ZML 1
Fonologische vaardigheden van leerlingen in het ZML-onderwijs
Anna Bosman
leesproblemen, dyslexie, dysgrafie deel vier
Leesproblemen: fonologische dyslexie -4-
Paul Filipiak
Begrijpend luisteren en lezen
Verbeter uw resultaten begrijpend luisteren, begrijpend lezen
Karin van de Mortel
Taal bij het jonge kind
Taalontwikkeling bij het jonge kind
Sieneke Goorhuis
De invloed van fonologische vaardigheden op leren lezen en schrijven
Fonologische vaardigheden -1-
Jeanne Buijks
Fonologische zwakte in de klas: (h)erkenning en interventie
Hoe functioneren kinderen met fonologische zwakte auditief en communicatief in de klas? -2-
Jeanne Buijks
Fonologische problemen uitgangspunten deel drie
Orthodidactische uitgangspunten van de speciale hulp bij fonologische problemen -3
Jeanne Buijks
Speciale hulp bij klankinslijping deel vier
Speciale hulp bij de klankinslijping -4-
Jeanne Buijks
Speciale hulp luistervaardigheid deel vijf
Speciale hulp bij de ontwikkeling van de luistervaardigheid -5-
Jeanne Buijks
Speciale hulp bij spreekvaardigheid en woordenschat
Speciale hulp bij de ontwikkeling van de spreekvaardigheid -6-
Jeanne Buijks
Speciale hulp bij zwakke auditieve voorwaarden deel 7
Speciale hulp bij de aanpak van de auditieve voorwaarden -7-
Jeanne Buijks
Speciale hulp voorbereidend lezen voorschoolse periode (8)
Fonologische zwakte - Speciale hulp in de voorschoolse periode -8-
Jeanne Buijks
Speciale hulp aanvankelijk technisch lezen
Fonologische zwakte - Speciale hulp bij het aanvankelijk lezen -9-
Jeanne Buijks
speciale hulp aanvankelijk schrijven en spellen
Fonologische zwakte - Speciale hulp bij aanvankelijk schrijven/spelling/dictee -10-
Jeanne Buijks
speciale-hulp-fonologische-problemen-vo
Fonologische zwakte - Speciale hulp na het primair onderwijs -11-
Jeanne Buijks
Lezen van teksten
Makkelijk en moeilijk lezen
Paul Filipiak
Luisterboeken kinderen
Luisterboeken voor kinderen, waar vind je die?
Marleen Legemaat
Fonologische problemen uitgangspunten deel drie
Orthodidactische uitgangspunten van de speciale hulp bij fonologische problemen -3
Jeanne Buijks
Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Marleen Legemaat
Het belang van vroege mondelinge taalvaardigheid
Al pratend wijs; het belang van een goede vroege mondelinge taalvaardigheid
Paul Filipiak
Dit is dyslexie
Dit is dyslexie - achtergrond en aanpak
Marleen Legemaat
Technisch lezen in een doorlopende lijn
Technisch lezen in een doorlopende lijn; een praktisch handboek voor de basisschool.
Paul Filipiak
Leesstimulering in de onderwijspraktijk
Leesstimulering in de onderwijspraktijk - verwerking van boeken
Helèn de Jong


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



dcd
dyspraxie
intern begeleider
logopedie
ontwikkelingsstoornissen
remedial teaching
taalontwikkeling
taalontwikkelingsstoornis TOS
technisch lezen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest