Leesstimulering in de onderwijspraktijk

Helèn de Jong

Groepsleerkracht en redactielid bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 12 december 2017

>> Leesstimulering in de onderwijspraktijk direct bestellen.

Mondelinge en schriftelijke verwerkingsactiviteiten met boeken

Kinderen halen ruim 50% meer rendement uit lezen, als zij praten en schrijven over de boeken die ze hebben gelezen. Als ze klasgenoten leuke nieuwtjes uit boeken vertellen en elkaar boeken aanraden, wordt lezen ook nog eens leuker!

Daarbij wil Frans Winkels graag ondersteunen met zijn boek ‘Leesstimulering in de onderwijspraktijk’. In dit praktijkboek komen de volgende onderwerpen aan de orde:

voordoen;
uitleggen;
opdrachten;
hulp;
boeksoorten;
vertellen en laten zien.

Inleiding

Met anderen delen wat je bijzonder vindt in boeken die je leest. Daarvoor dient het boek ‘Leesstimulering in de onderwijspraktijk’. In het boek vindt u alles wat uw kinderen nodig hebben om een goede mondelinge of schriftelijke presentatie te leren houden over een boek dat ze gelezen hebben.

Zowel de mondelinge als de schriftelijke verwerkingsactiviteiten kunnen leiden tot een onderzoeksvraag bij de leerling, waarna de leerkracht of de kinderen een cyclus onderzoekend en ontwerpend leren kunnen starten.

"Luisteren en lezen zijn een voorwaarde om goed te kunnen spreken en schrijven".

Uitgangspunten bij alle activiteiten zijn de leerlijn spreken en lezen en de leerlijn schrijven en publiceren. In de taalontwikkeling gaat het mondelinge vooraf aan het schriftelijke en het passieve aan het actieve. Luisteren en lezen zijn dan ook een voorwaarde om goed te kunnen spreken en schrijven.

Voordoen

In dit onderdeel zijn vijf instructielessen opgenomen, waarmee de leerkracht voordoet:

hoe je een verhaal navertelt;
hoe je een boekbespreking houdt;
hoe leerlingen zelf een boekverslag schrijven;
hoe leerlingen een spreekbeurt voorbereiden en uitvoeren;
hoe leerlingen een werkstuk voorbereiden en publiceren.

Als voorbeeld nemen we de instructieles ‘Spreekbeurt’ groep 7-8. De leerkracht houdt eerst zelf een spreekbeurt, inclusief voorbereiding. Stap voor stap laat hij op het digibord zien hoe hij informatie zocht en waar hij die vond.

"De hulp verschuift van ‘samen met het kind’ naar steeds een stukje meer ‘alleen door het kind’".

Ook maakt hij tijdens deze ‘voorbereiding’ aantekeningen, zó dat de kinderen ze kunnen zien. Kinderen die eraan toe zijn om zelf een spreekbeurt te houden, krijgen hulp om de opdrachtkaarten te verwerken. Die hulp verschuift van ‘samen met het kind’ naar steeds een stukje meer ‘alleen door het kind’.

De leerling houdt de spreekbeurt hierna zelf, maar kan het de eerste keer ook samen met de leerkracht doen.

Uitleggen

Met de opdrachtkaarten van ‘uitleggen’ krijgen de instructielessen van de leerkracht een praktisch vervolg. Het is de bedoeling dat leerlingen met behulp van de (ingevulde) opdrachtkaarten nu zelf gaan presenteren. Daar kan bij deze methode al mee gestart worden in groep 1!

Ter illustratie nemen we de opdrachtkaart ‘verhaal vertellen’ voor groep 1 en 2 door. Het kind vertelt een zelfgekozen verhaal na met de picto’s op de opdrachtkaart als geheugensteuntje.

Hoe heet het boek?
Wie doet mee?
Waar is het?
Wat is er aan de hand?
Wat doen ze?
Hoe loopt het af?

Deze picto’s zijn als losse kaarten beschikbaar, maar tevens als verwerkingsblad zodat ze hun geheugensteuntje ernaast kunnen tekenen. Kinderen mogen ook een poster of een tekening maken bij het boek en deze bij hun presentatie gebruiken.

Aan de verteltafel kan het verhaal aan elkaar worden naverteld. Een ander stapje kan zijn om het in groepjes te laten doen. Elk groepje kan dan één picto voor zijn rekening nemen.

Opdrachten

Alle opdrachtkaarten voor de kinderen uit de instructielessen staan in dit hoofdstuk gerangschikt van onderbouw naar bovenbouw:

verhaal vertellen;
boekbespreking informatieboek;
boekbespreking verhaal;
boekverslag informatieboek;
boekverslag leesboek;
spreekbeurt;
werkstuk.

De opdrachtkaart boekbespreking leesboek groep 5-6 laat zien hoe eenvoudig de uitvoering van een ‘boekenbabbel’ kan zijn na een goede voorbereiding. Het begint met de tip: houd je hulpkaart bij de hand!

De voorbereiding bestaat uit drie onderdelen:

Voor het lezen.
Tijdens het lezen.
Na het lezen.

Vóór het lezen wordt de hulpkaart ‘Leesboek groep 5’ of ‘Leesboek groep 6’ gekozen en de volgende vragen op een apart blad of in een leesschriftje beantwoord:

Welke verhaalsoort is dit?
Waarom lees ik het?

Tijdens het lezen helpt de kaart bij het zoeken naar:

de inleiding;
het probleem;
de gebeurtenissen;
het slot.

Na het lezen worden bladzijdes genoteerd die de leerling wil laten zien of voorlezen. Ten slotte kiest de leerling een presentatievorm:

vertellen;
poster;
PowerPoint;
Prezi;
Mindmap;
Voorlezen.

Hulp

De hulpkaarten worden hier paginagroot weergegeven, zodat de jongste kinderen fullcolour op A4-formaat steun hebben aan de afgesproken picto’s.

Leerlingen die kunnen lezen gebruiken de hulpkaarten om zelfstandig aan hun opdrachten te werken. Ook hier is alles weer van makkelijk naar moeilijk terug te vinden.

Bijvoorbeeld de hulpkaart ‘werkstuk’ groep 8. De leerling start nu zijn eigen leercyclus met het opstellen van onderzoeksvragen. Vervolgens gaat hij informatie verzamelen en een titel bedenken voor het werkstuk.

"De leerling start zijn eigen leercyclus met het opstellen van onderzoeksvragen".

Er wordt uitgelegd wat er in een inleiding hoort. Bij de kern wordt de tekst in een aantal hoofdstukken verdeeld en op zakelijke toon antwoord gegeven op de onderzoeksvragen. Hier moet duidelijk gemaakt worden wat de feiten en wat meningen zijn.

Als slot wordt een eindconclusie of samenvatting geschreven. Tevens krijgen de geraadpleegde bronnen hier een plaats. Onderaan deze hulpkaart staat een lijstje bruikbare tips, zoals het gebruik van synoniemen:

gebruik niet steeds dezelfde woorden maar wissel af (ook-tevens-bovendien en toen-vervolgens-daarna).

Presentatievormen

In het laatste hoofdstuk ‘Vertellen en laten zien’ staan alle presentatievormen overzichtelijk op kopieerbladen, die ook gedownload kunnen worden. Het vertellen en laten zien kan via:

tekenen;
vertellen;
mindmap;
poster;
PowerPoint;
demonstreren;
schrijven;
tentoonstelling;
video.

In een informatief boek wordt vaak iets uitgelegd. Soms staat er een proefje bij. Doe het proefje tijdens je spreekbeurt of boekbespreking.

Een mindmap kun je gebruiken als schema voor je boekverslag of werkstuk. In het midden zet je de titel en vandaaruit lopen takken naar de verschillende delen. Elke tak is een onderdeel van je presentatie. Er is ook software om zelf een mindmap met de computer te maken.

De presentatievorm ‘video’ is ook heel actueel en goed te realiseren met de tablets die zo’n beetje op elke school wel te vinden zijn. Leerlingen kunnen de video-opname op verschillende manieren gebruiken:

een filmpje maken naar aanleiding van het boek of onderwerp;
een deel van de spreekbeurt opnemen (fijn bij faalangst);
vragen over het boek opnemen;
proefjes van tevoren doen en filmen;
anderen interviewen over het onderwerp.

Recensie

Het praktijkboek ‘Leesstimulering in de onderwijspraktijk’ is direct toe te passen in groep een tot en met acht, maar kan ook in het praktijkonderwijs fantastisch worden ingezet! Het biedt praktische instructielessen, handige hulpjes en duidelijke presenteeropdrachten.

Daardoor leren kinderen inspirerend te vertellen en schrijven over boeken. En dat stimuleert de leesmotivatie! Ik heb de opdracht boekbespreking leesboek in mijn combinatiegroep 5/6 ingezet. Het was opvallend dat leerlingen zelf kwamen vragen wanneer ze hun boekbespreking konden houden.

De opdrachtkaart gaf de leerlingen structuur en zelfvertrouwen. Bovendien werd het begrijpend lezen gestimuleerd door de hulpkaart leesboek. Alweer zo’n bewijs dat begrijpend lezen geen apart vak is!

Met de code in het boek zijn alle materialen eenvoudig te downloaden. Het boek zelf is uitgevoerd in A4-formaat met een slappe kaft, dat gaat niet lang goed. Daarom een tip: kaft eraf halen, perforeren en in een map doen. Dan kun je meteen de hulpkaarten lamineren en is het praktijkboek klaar voor gebruik!