Effectief werken met hoog- en meerbegaafde leerlingen: Praktische richtlijnen voor leraren

Geplaatst op 11 juli 2024

Hoogbegaafde leerlingen hebben unieke behoeften die vragen om specifieke onderwijsaanpassingen om hun potentieel volledig te benutten. Onderzoek toont aan dat deze aanpassingen niet alleen hun leerprestaties, maar ook hun motivatie, leervaardigheden en creativiteit positief kunnen beïnvloeden. Het succes van deze aanpassingen hangt echter af van een goed doordachte aanpak die zowel cognitieve als sociaal-emotionele aspecten omvat.

Definitie van hoogbegaafdheid

Hoogbegaafdheid wordt niet louter bepaald door IQ, maar door een combinatie van bovengemiddelde intelligentie, sterke taakgerichtheid en creativiteit. Deze kinderen hebben niet alleen de capaciteit om snel te leren op een hoog cognitief niveau, maar ook de motivatie en doorzettingsvermogen om complexe taken aan te gaan en originele oplossingen te bedenken.

Onderwijsaanpassingen

Verrijken, verdiepen, versnellen en compacten

Verrijken en verdiepen: Deze aanpassingen bieden hoogbegaafde leerlingen uitdagendere leerstof binnen of buiten de reguliere klas. Het stimuleert hen om op hun eigen niveau te werken zonder herhalingen die hun motivatie kunnen ondermijnen. Verrijking kan plaatsvinden in de vorm van aangepaste lesmaterialen of zomercursussen.
Versnelling en compacten: Hierbij gaan leerlingen sneller door de reguliere stof heen, waardoor er extra tijd vrijkomt voor verdieping of andere activiteiten. Versnelling blijkt vaak positief uit te pakken voor hoogbegaafde leerlingen, zowel op cognitief als sociaal-emotioneel gebied.

Plusgroepen of plusklassen

Doel: Hoogbegaafde leerlingen komen hier samen voor specifieke lessen en pedagogische ondersteuning die aansluiten bij hun capaciteiten.
Voordelen: Verbeterde werkhouding, toename van motivatie en zelfvertrouwen door uitdagende activiteiten.
Kanttekening: Langdurige deelname aan aparte groepen kan echter ook negatieve effecten hebben, zoals verminderde prestaties in andere vakken, zoals geconstateerd in onderzoek.

Effecten van onderwijsaanpassingen

Leerprestaties: Aanpassingen zoals verrijking en versnelling blijken over het algemeen positieve effecten te hebben op de leerprestaties van hoogbegaafde leerlingen, met name in specifieke domeinen zoals natuurwetenschappen en rekenkundig inzicht.
Motivatie en creativiteit: Hoogbegaafde leerlingen tonen verbeterde motivatie en creativiteit wanneer ze uitdagende taken krijgen aangeboden die hen stimuleren om verder te denken en nieuwe oplossingen te vinden.

Praktische aanbevelingen

Identificatie en evaluatie: Een grondige identificatie van hoogbegaafdheid, inclusief intelligentie, prestaties, motivatie en gedragskenmerken, is cruciaal voordat aanpassingen worden overwogen.
Differentiatie in pedagogische benadering: Naast aangepaste lesstof vereisen hoogbegaafde leerlingen een pedagogische benadering die hen uitdaagt en ondersteunt in hun ontwikkeling, zoals het stimuleren van een growth mindset en het opbouwen van een vertrouwensband met de leerkracht.
Inclusieve educatie: Hoewel aparte groeperingen voordelen kunnen hebben, is het belangrijk om te streven naar inclusief onderwijs waarbij alle leerlingen profiteren van onderwijs dat aansluit bij hun individuele capaciteiten en talenten.

Conclusie

Effectief onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen vereist maatwerk en continue evaluatie om ervoor te zorgen dat zij optimaal kunnen profiteren van hun potentieel. Hoewel er geen eenduidige oplossing is voor alle situaties, bieden bovengenoemde aanpassingen en aanbevelingen een stevige basis voor leraren en onderwijsinstellingen om hun aanpak te verfijnen en aan te passen aan de behoeften van hoogbegaafde leerlingen.

Geraadpleegde bronnen

Dai, D. Y., Swanson, J. A., & Cheng, H. (2011). State of research on giftedness and gifted
education: A survey of empirical studies published during 1998–2010 (April). Gifted
Child Quarterly, 55, 126–138. doi:10.1177/0016986210397831
Daeter, B. (2011). Leonardo-onderwijs. Recht van het kind – uitdaging voor ons. Soesterberg: Uitgeverij Aspekt B.V.
Dweck, C. (2016). Mindset, de weg naar een succesvol leven : ouderschap, bedrijfsleven, sport, school, relaties. Amsterdam: Uitgeverij SWP.
Gubbels, J., Segers, e., & Verhoeven, L. (2014). Sociaal-emotionele effecten van verrijkingsprogramma’s voor excellente kinderen. Op 22-2-2017 verkregen van: http://4w.kennisnet.nl/artikelen/2016/01/07/sociaal-emotionele-effecten-van-verrijkingsprogram/
Harder, B. (2012). The current need for a system–theoretical background in counseling the gifted. High Ability Studies, 23, 69–71.
Harder, B., Vialle, W., & Ziegler, A. (2014). Conceptions of giftedness and expertise put to the empirical test. High Ability Studies, 25, No. 2, 83–120, http://dx.doi.org/10.1080/13598139.2014.968462
Hogeboom, B., Aarntzen, D., Brouwer, d., Cox, H., & Van Gilst, J. (2012). Excellentie in ontwikkeling. Hoe bestuurders werk maken van cognitief talent. Amersfoort: CPS. Op 18-2-2017 verkregen van http://www.cps.nl/publicaties-uitgeverij/1401/alle-boeken/2335/excellentie-in-ontwikkeling.
Hoogeveen, L., Van Hell, J., Mooij, T., & Verhoeven, L. (2004). Onderwijsaanpassingen voor hoogbegaafde leerlingen. Meta-analyses en overzicht van internationaal onderzoek. Op 18-2-2017 verkregen van: http://www.huisvanmarcopolo.nl/wp-content/uploads/2014/05/onderwijsaanpassingen_1.pdf.
Mooij, T. (2013). Regulier onderwijs en cognitief hoogbegaafde leerlingen: Van te late ad-hocreactie naar systematische optimalisering. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 52(10), 497-520.
Mooij, T. (2013b). Onderwijs en cognitief hoogbegaafde leerlingen: Tussenbalans van interventie in Leonardoscholen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 52(9), 427-442.
Reis, S. M., & Renzulli, J. S. (2010). Is there still a need for gifted education? An examination of current research. Learning and Individual Differences, 20, 308–317. doi:10.1016/ j.lindif.2009.10.012
Rogers, K. B. (2007). Lessons learned about educating the gifted and talented: A synthesis of the research on educational practice. Gifted Child Quarterly, 51, 382–396. doi:10.1177/0016986207306324