Hyperfocus en Executieve Functies: Exploratie en Impact in de Context van ADHD

Geplaatst op 10 juli 2024

Hyperfocus, een fenomeen dat vaak wordt geassocieerd met ADHD/ADD, staat centraal in discussies over aandacht en executieve functies. Dit artikel verkent de concepten van hyperfocus en hun relatie met vastgehouden aandacht, terwijl het ook ingaat op de impact van digitaal lesmateriaal op deze aspecten.

Wat is hyperfocus?

Hyperfocus wordt gedefinieerd als een intense vorm van mentale concentratie waarbij iemand volledig opgaat in een specifieke taak of activiteit. Tijdens hyperfocus zijn individuen minder gevoelig voor externe prikkels en hebben ze vaak geen besef van tijd. Deze toestand kan zich voordoen bij mensen met ADHD/ADD, waarbij zij zich langdurig kunnen concentreren op taken die hun interesse wekken, vaak gepaard gaand met een tijdelijke verhoging van het dopamine-niveau in de hersenen. Dit staat in contrast met het gebruikelijke beeld van ADHD, waarbij aandachtsproblemen en moeite met focus vaak voorkomen.

De relatie tussen hyperfocus en ADHD is echter niet eenduidig vastgesteld. Sommige deskundigen suggereren dat hyperfocus vaker voorkomt bij begaafde of hoogbegaafde individuen dan bij typische ADHD-patiënten. Niettemin blijft het onderwerp van hyperfocus een gebied dat meer onderzoek behoeft, gezien de variabiliteit in wetenschappelijke bevindingen.

Positieve en negatieve aspecten van hyperfocus

Aan de ene kant wordt hyperfocus gezien als een potentieel positief aspect van ADHD/ADD, dat kan worden benut om productiviteit te vergroten en taken succesvol uit te voeren, vergelijkbaar met de staat van 'flow'. Flow, zoals beschreven door Csíkszentmihályi, is een toestand van optimale betrokkenheid en prestatie waarin individuen volledig opgaan in hun activiteiten, gedreven door intrinsieke motivatie en uitdaging.

Aan de andere kant kan hyperfocus ook worden geïnterpreteerd als een vorm van perseveratie, waarbij individuen moeite hebben om van de ene taak naar de andere te schakelen en hun aandacht niet goed kunnen reguleren. Dit wijst op minder goed ontwikkelde executieve functies zoals inhibitie, planning en cognitieve flexibiliteit, die cruciaal zijn voor zelfregulatie en aandachtscontrole.

Executieve functies en vastgehouden aandacht

Executieve functies zijn cognitieve processen die essentieel zijn voor het organiseren van gedrag, het focussen van aandacht en het beheersen van impulsen. Het vermogen om aandacht vast te houden, zoals beschreven in de literatuur over executieve functies, verschilt van hyperfocus doordat het een gereguleerde vorm van concentratie is. Terwijl vastgehouden aandacht bewust gestuurd kan worden, overkomt hyperfocus het individu als een meer spontane, niet-gestuurde ervaring.

Tips voor omgaan met hyperfocus

Het omgaan met hyperfocus kan uitdagend zijn vanwege de moeilijkheid om deze toestand bewust te sturen. Enkele praktische tips voor het beheren van hyperfocus omvatten:

Identificeer hyperfocusactiviteiten: Maak onderscheid tussen taken waar hyperfocus gunstig is en waar het ongewenst is.
Plan hyperfocus taken goed in: Reserveer voldoende tijd voor taken waarbij hyperfocus nuttig is om de initiële opstarttijd te minimaliseren.
Beperk tijd voor ongewenste hyperfocus: Stel duidelijke grenzen aan activiteiten waarbij hyperfocus niet gewenst is, om te voorkomen dat deze te veel tijd in beslag nemen.
Gebruik een timer: Stel een timer in om je te helpen los te komen van een taak zodra de tijdslimiet is bereikt.

Invloed van digitaal lesmateriaal op hyperfocus en vastgehouden aandacht

Het gebruik van digitaal lesmateriaal, vooral wanneer het is verrijkt met game-elementen (gamification), kan positieve effecten hebben op de ontwikkeling van executieve functies zoals aandacht en zelfregulatie. Programma's zoals Braingame Brian, gericht op het trainen van werkgeheugen en het verbeteren van cognitieve flexibiliteit, hebben aangetoond dat ze kunnen bijdragen aan een vermindering van aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit bij kinderen met ADHD.

Digitale prentenboeken en educatieve programma's kunnen ook gunstig zijn voor kinderen met concentratieproblemen door een dopamine-gerelateerd gen dat de aandacht beïnvloedt. Deze programma's kunnen een toestand van hyperfocus of flow opwekken, waardoor deze kinderen beter kunnen leren en hun aandacht langer kunnen vasthouden dan bij traditionele leermethoden.

Conclusie

Hyperfocus is een complex fenomeen dat verband houdt met ADHD/ADD maar nog steeds meer onderzoek vereist om volledig begrepen te worden. De relatie tussen hyperfocus, vastgehouden aandacht en executieve functies is van cruciaal belang voor het begrijpen van hoe individuen met ADHD omgaan met concentratie en aandachtscontrole. Het integreren van effectieve strategieën en digitaal leermateriaal kan bijdragen aan het verbeteren van deze vaardigheden, waardoor kinderen met ADHD beter kunnen functioneren in zowel academische als dagelijkse omgevingen.

Geraadpleegde bronnen

Barkley, R.A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, Vol 121, No. 1, pp. 65-94. http://dx.doi.org/10.1037/0033-2909.121.1.65
Brink, E. ten, Ponsioen, A., Oord, S. van der, Prins, P. J. M. (2011). Brain Game Brian: Achtergrond, evaluatie en implementatie van een Executieve Functietraining met game elementen voor kinderen met cognitieve controleproblemen. Kind en Adolecent Praktijk, 11, 158-165.
Csíkszentmihályi, M. (1990). Flow: the psychology of optimal experience. New York: Harper & Row.
Dawson. P , Guare R. (2009). Smart but scattered: the revolutionary ‘executive skills’ approach to helping kids reach their potential. New York: The Guilford Press.
Jolles, J. (2017). Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: University Press.
Leseman, P. (2010). Executieve functies als basis voor het leervermogen. In: Aarsen, J. & Van der Bolt, L. (red.) Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind. Een oriëntatie vanuit wetenschap en praktijk (pp. 16-20). Utrecht: Sardes.
http://media.leidenuniv.nl/legacy/sardes-speciale-editie-9-zelfsturing.pdf
Mooij, T. ( 2009). Education and ICT-based self-regulation in learning: Theory, design and implementation. Education and Information Technologies,14: 3-37.
Nadeau, K.G. (1996). Adventures in Fast Forward: Life, Love and Work for the ADD Adult. New York: Brunner-Routledge.
Plak, R. (2016). What works for whom? Differential genetic effects of early literacy interventions in kindergarten. Academisch proefschrift. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden.
Prins, P. J. M., Ponsioen, A. J. C. B., Brink, E .L. ten. (2011). Het verbeteren van executieve functies bij kinderen door oefening en training. Gebruik je hersenen. De Psycholoog, nov, 2011.
Schnitzspahn KM, Stahl C, Zeintl M, Kaller CP, Kliegel M. (2013) he role of shifting, updating, and inhibition in prospective memory performance in young and older adults. Developmental Psychology, Vol. 49, No. 8, pp. 1544-1553. doi: 10.1037/a0030579.
Sitskoorn, M.( 2006). Het maakbare brein. Amsterdam: Bert Bakker.
Sklar, R.H., (2013). Hyperfocus in adult ADHD: an EEG study of the differences in cortical activity in resting and arousal states. Thesis. Johannesburg: University of Johannesburg
Webb, J. T., Amend, E. R., Webb, N. E., Goerss, J., Beljan, P., Olenchak, F. R. (2005). Misdiagnosis and Dual Diagnoses of Gifted Children and Adults: ADHD, Bipolar, OCD, Asperger's, Depression, and Other Disorders, Scottsdale, AZ: Great Potential Press.

________________________________________
¹ Opsomming is ontleend aan het antwoord op een andere vraag aan de Kennisrotonde: “Helpt afwisseling van quizvragen met games leerlingen met gedrags- en concentratieproblemen om hun leerrendement te verhogen, als gevolg van een betere aansluiting bij hun motivatie en concentratie?”

Boeken over ADHD

Handboek gedrag op school - Complete set

Een uniek en onmisbaar naslagwerk voor leraren. In deze uitgebreide en zeer gedegen onderbouwde gedragsreeks gaat Horeweg in op alle mogelijke vormen en oorzaken van storend gedrag in de klas, en wat de leerkracht eraan kan doen om dit gedrag te voorkomen of te verhelpen.