Werken aan een doorgaande leeslijn van groep 3 naar groep 4

Paul Filipiak

Taalleesdeskundige bij Filipiak Educatie en Multimedia

Geplaatst op 17 mei 2024

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Corine Treffers en is een vervolg op haar artikel Aandacht voor letterkennis en lettervloeiendheid in groep 4.

Het artikel van Corine vormt een belangrijke aansporing om leesleerstof van groep 3 in groep 4 selectief en gericht te herhalen. Maar misschien is er nog meer nodig om de doorgaande lijn in het traject van beginnend lezen van groep 3 naar groep 4 te versterken. Zeker voor leerlingen die in groep 1 tot en met 3 moeite hadden of nog hebben met onderdelen van het beginnend lezen. Met bijvoorbeeld vier herhaalweken aan het begin van groep 4 en een ruimere bandbreedte in leesleerstof dan alleen de herhaling van (de automatisering van) de aangeboden letters in groep 3. Of in een nog wat uitgebreidere vorm. Door bijvoorbeeld een herhaling aan het begin van groep 4 van de laatste kern van de leesmethode van groep 3 voor alle leerlingen, gedurende een beperkte periode.

Doorgaande leeslijn verbeteren

In dit artikel geven we je ingrediënten om met je collega’s betreffende doorgaande leeslijn van groep 3 naar groep 4 op maat van je eigen situatie verder te verbeteren. Hiervoor bestaat geen standaard manier, omdat elke situatie met betrekking tot beginnend lezen per school anders is. Om deze leeslijn te verbeteren, is het handig om samen na te denken over de beantwoording van (een selectie uit) de volgende vragen. Deze zijn ook voor een overdrachtsgesprek van groep 3 naar groep 4 te gebruiken. Ook de leerkrachten van groep 1 en 2 zouden betrokken kunnen worden bij het beantwoorden van deze vragen:

Met welke leesleerstof starten de kinderen in groep 4? Hoe sluit dit aan bij de leesleerstof van (eind) groep 3? Gevolgen?
Met welke spellingregels starten de kinderen in groep 4? Hoe sluit dit aan bij de spellingleerstof van (eind) groep 3? Gevolgen?
Zullen we alleen de laatste leeskern van groep 3 herhalen na de zomervakantie voor alle leerlingen, begin groep 4? Of is een (selectieve) herhaling van leesleerstof uit de volledige laatste periode van groep 3 nodig? Of doen we alleen de herhaling van letterkennis en lettervloeiendheid? En hoe doen we dat dan?
Welke lees- en spellingproblemen moeten we herhalen voor alle leerlingen en wat voor sommige leerlingen? Hoe en waarmee?
Welk (remediërend) materiaal van (eind) groep 3 gebruiken we eventueel nog begin groep 4? Is materiaal van (eind) groep 3 te gebruiken voor herhaling begin groep 4?
Anders gezegd: Welke kinderen hebben op basis van de gegevens van de leesleerlijn in groep 3 en de toetsgegevens, moeite met bepaalde letters, letterclusters en de open en gesloten lettergrepen? Hoe gaan we dat herhalen begin groep 4 en eventueel daarna?

Kortom, de hoofdvraag hierbij is: Wat wordt aan de hand van leesmethoden van groep 3 en 4 en de toetsuitslagen herhaald begin groep 4 voor alle en wat voor sommige kinderen?

Stappenplan

Om bovenstaande vragen op een gestructureerde manier te kunnen beantwoorden kan het onderstaande stappenplan gebruikt worden. Door dit stappenplan te volgen, krijg je een (uitgebreid) overzicht van wat welke leerling qua herhaling nodig heeft, waardoor je ook tijdens de herhalingsweken kan differentiëren:

Het is allereerst belangrijk om inzichtelijk te hebben welke leerstof er behandeld is in groep 3. Hierna volgen 2 indelingen van de leerstof van groep 3. Welke past beter bij jullie situatie? Het overzicht van de kwaliteitskaart Overzicht - Effectief aanvankelijk lezen in groep 3 of het overzicht in het artikel Problemen voorkomen is beter dan genezen van Maria Eskes.
Maak vervolgens een keuze in welk deel van de leerstof van groep 3 jullie willen gebruiken om de herhalingsweken in te vullen. Bijvoorbeeld de leerstof van alle periodes, alleen de laatste periode of de laatste kern. Of focussen jullie je alleen op de letterkennis en lettervloeiendheid van jullie leerlingen (zie hiervoor het artikel van Corine)? Maak hierbij ook een keuze over de lengte van de herhalingsperiode. Hoeveel weken trekken jullie hiervoor uit?
Vervolgens is het goed om te kijken naar de resultaten en vorderingen van de leerlingen die de leraar van groep 3 op basis van toetsen en observaties heeft bijgehouden. Zowel op gebied van lezen als van spelling. Maak een overzicht van de kinderen waarbij je per kind opschrijft waarop het uitvalt. Je zou er ook voor kunnen kiezen om alleen de uitval in de gekozen periode (zie stap 2) te beschrijven. Sommige kinderen zitten altijd aan de bovenkant en hebben geen problemen. Beschrijf voor hen wat hun sterkste kanten zijn.
Analyseer vervolgens aan de hand van dit overzicht welke spelling- en/of leesproblemen het meest voorkomen. Hoeveel kinderen hebben moeite met deze spelling- en leesproblemen? Is het zinvol om dit klassikaal nog een keer te herhalen of juist in groepjes? Zet dit in het overzicht erbij.
Pak nu de lees- en spellingmethodes van groep 3 en 4 erbij. In welke periode van groep 3 wordt de leer- en leeslestof aangeboden die te maken hebben met de problemen? Zet dit in het overzicht erbij. Valt dit in de afgesproken periode uit stap 2? Zo nee, bedenk dan wat je met dit probleem gaat doen. Laat je het liggen of ga je deze leerstof toch herhalen in de herhalingsweken?
Bekijk vervolgens of de leerstof uit stap 5 ook behandeld wordt in groep 4 en zit dit in het overzicht erbij. Zo ja, beoordeel dan of het zinvol is om de lesstof in de herhalingsweken te herhalen of hierbij de methode te volgen en deze herhaling dus pas later in het schooljaar aan te bieden. Overigens is een herhaling van de laatste kern van groep 3 en het herhalen van de letters voor bijna alle leerlingen niet verkeerd. Alleen leerlingen die er zeer bovenuit steken, hebben deze herhaling niet nodig.
Analyseer op basis van de informatie uit stap 5 en 6 welke leerstof je wilt herhalen en aan welke lees- en spellingproblemen je dus nog een keer expliciet aandacht geeft. Hoeveel problemen zijn er? Hoeveel weken denk je hiervoor nodig te hebben en past dit binnen het aantal weken dat jullie hiervoor uit trekken (zie stap 2)?
Maak tenslotte een planning voor de herhalingsweken aan het begin van groep 4. Beschrijf per week welke spelling- en leesproblemen er centraal staan en op welke manieren je dat wilt gaan herhalen. Aan de hand van de methode of aan de hand van materiaal buiten de methode om? Er zijn bijvoorbeeld verschillende remediëringsmethoden en ook allerlei materialen via internet te vinden. Bedenk hierbij wel dat materiaal buiten de lesmethode om bij sommige leerlingen voor leerverwarring kan zorgen. Ook heeft niet al het materiaal wat op internet te vinden is een goede kwaliteit. Beoordeel dus altijd de kwaliteit van het materiaal en bekijk of het past bij de lesmethodes die jullie gebruiken. Een aantal voorbeelden van materialen op internet voor verschillende lees- en spellingproblemen is:

Bedenk bij het maken van de planning ook wat je gaat doen met de leerlingen die er bovenuit steken. Laat je hen mee doen met de herhaling? Of zorg je voor ander materiaal en maak je voor hen dus een eigen programma?

Leerlingen die extra hulp nodig hebben

Leerlingen die een risico-leerling waren in groep 2 of die in groep 3 uitvielen bij observaties en steeds een D of E score haalden, hebben meer hulp nodig dan alleen de herhaling van de leerstof van groep 3. Bekijk nog een keer het overzicht met de resultaten en observaties van groep 3. Welke leerlingen voldoen aan deze criteria en hebben dus extra hulp nodig?

Maak voor deze leerlingen een overzicht van hun leer- en leesproblemen. Welke problemen hebben zij en welke interventies passen hierbij? Kies deze interventies aan de hand van één van de volgende overzichten: Overzicht interventieprogramma’s ondersteuningsniveau 3 lezen en/of spellen van Dyslexie Centraal of Protocol Leesproblemen en dyslexie van basisschool De Bonte Mol. Kies hierbij het overzicht dat passend is voor jullie situatie.

Analyseren van het lees- en spellingonderwijs

Tenslotte is het ook belangrijk om het gehele lees- en spellingonderwijs op jullie school te evalueren. Hoe doen wij het op school? Op welke gebieden doen wij het goed en waarin kunnen wij ons verbeteren? Dit analyseren kan gedaan worden aan de hand van het document Handleiding Scan Leesproblemen en Dyslexie groep 3-8 van Dyslexie Centraal.
In hoofdstuk 3 van de handreiking Leesproblemen en dyslexie in het basisonderwijs staat welke toetsen afgenomen moeten worden op welk moment en worden handvatten gegeven voor het observeren van het lezen en spelling: Leesproblemen en dyslexie in het basisonderwijs | Dyslexie Centraal. Aan de hand van dit document kan je als team ook onderzoeken of jullie op de juiste manier toetsen en observeren.
In het protocol van basisschool De Bonte Mol staat een volledig uitgewerkte toetskalender. Ook die kan je erbij houden om te evalueren of jullie op de juiste momenten toetsen.

Tot slot

De verdere verbetering van je leesonderwijs kan met je collega’s van groep 1 tot en met 4 worden besproken, met als een van de onderwerpen de soepele afstemming van de leesleerstof voor alle leerlingen van groep 3 en groep 4. Daartoe kun je in dit artikel oplossingen kiezen voor herhalingsweken in groep 4, afgestemd op de eigen vormgeving van het beginnend lezen op je school.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!