Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis
Geplaatst op 16 maart 2019
6 problemen die om een oplossing vragen
Dat er veel aan de hand is in het onderwijs, zal niemand ontkennen. Maar wat zijn nu de echte basispatronen en wat zijn feitelijk alleen maar symptomen van een dieperliggend probleem? En in welke richting moeten we de oplossing zoeken?
Systeemcrisis versus symptoombestrijding
V&D ging eind 2015 failliet. Het bedrijf gaf aan: “De herfst van 2015 was een zachte herfst en daardoor kochten de mensen minder warme jassen en truien. Dat heeft ons de das omgedaan.” Natuurlijk was er al jarenlang meer aan de hand. De maatschappij is veranderd en daar is de V&D niet in meegegaan.
Het lijkt er op dat er in het onderwijs vergelijkbare processen spelen. We zien een veranderende maatschappij die andere eisen aan het onderwijs stelt.[i] Dit leidt tot druk op het onderwijssysteem en onder andere tot problemen als werkdruk en een lerarentekort. Met een beetje pech worden echter deze symptomen van een krakend systeem verantwoordelijk gehouden voor de feitelijke systeemcrisis waar het onderwijs in verkeert. Want van een systeemcrisis lijkt toch wel degelijk sprake te zijn: Stakende leraren, lerarentekort, 15.000 thuiszitters, imagoproblemen…
Het huidige lerarentekort is geen probleem, maar een symptoom van een veel groter probleem: een systeemcrisis!
6 basisproblemen
Er zijn in ieder geval zes basisproblemen in het onderwijs:
Probleem 1: focus op smalle, meetbare resultaten
Het eerste probleem wat de afgelopen jaren heeft gespeeld en wat zeker nog niet weg is, is de focus op smalle, meetbare resultaten. Dat heeft leraren weggevoerd van hun pedagogische drive, de reden waarom zij voor de Pedagogische Academie hebben gekozen. De afrekencultuur in het onderwijs heeft schade toegebracht aan de verbinding van leraren met hun pedagogische hart.
Probleem 2: cultuur van volgen en uitvoeren
Een ander belangrijk probleem in het onderwijs is de cultuur van volgen en uitvoeren die de laatste decennia heeft post gevat. Door de reglementering van bovenaf, afrekenen op meetbare resultaten en de dichtgetimmerde methoden werd initiatief, creativiteit en zelf nadenken niet bepaald gestimuleerd. (…) En nu moeten leraren opeens de leerling centraal stellen, vanuit leerdoelen werken en het onderwijs flexibel organiseren. Dat is precies wat hen de afgelopen jaren is afgeleerd.
Probleem 3: leerstofjaarklassensysteem
Een derde belangrijk basisprobleem in het onderwijs is dat er gewerkt wordt met een organisatiemodel uit het industriële tijdperk. Dit leerstofjaarklassensysteem is ingericht op de niet-bestaande gemiddelde leerling. Daarnaast is de leerstof het uitgangspunt van het systeem, terwijl dat de leerling met zijn of haar kwaliteiten moet zijn. En de verschillen tussen de leerlingen zijn te groot om in nog werkbaar te zijn, wil je passend onderwijs voor elke leerling bieden.[ii]
Probleem 4: dichtgetimmerde methodes
De hegemonie van de methode uitgeverijen heeft gezorgd voor dichtgetimmerde methodes die de inbreng, creativiteit en inventiviteit van leraren heeft drooggelegd. Goedbedoelde methodes die het denken van leraren uitschakelen, hebben voor achterstallig onderhoud gezorgd van de didactische kwaliteiten van leraren.
Probleem 5: Passend Onderwijs
Klap op de vuurpijl zijn de verhoogde eisen aan de leraren door Passend Onderwijs, terwijl de benodigde voorzieningen niet meegeleverd worden. Passend Onderwijs vraagt kleinere klassen, een flexibel organisatiesysteem en deskundigheidsbevordering op pedagogisch en didactisch vlak. Aan al deze voorwaarden is voorbijgegaan.
Probleem 6: Te lage salarissen
Een niet zo mooi sluitstuk is de te lage salariëring in het onderwijs, zodat de geleverde inspanning en de bijbehorende vergoeding uit balans is geraakt. Toenemende complexiteit en bijbehorende professionaliteit behoort passend beloond te worden, maar het salaris is daarin niet meegegroeid.
"Het leerstofjaarklassensysteem is failliet en dat zorgt voor frustraties bij leerlingen en werkdruk bij leraren."
- het artikel gaat verder onder de afbeelding -
Geen symptoombestrijding
Wanneer we de problemen in het onderwijs willen oplossen, moeten we dus niet alleen het probleem van het salaris oplossen. Dan komen de leraren echt niet meteen terug. De andere vijf basisproblemen moeten vooral ook aandacht krijgen.
1. Stel de brede ontwikkeling van kinderen centraal
Door de persoonsvorming en brede ontwikkeling van leerlingen centraal te stellen, worden leraren weer in contact gebracht met hun pedagogische hart. Dit zorgt voor hernieuwd elan en intrinsieke motivatie voor het werk.
2. Geef leraren professionele ruimte
De ontwikkeling van kinderen en jongeren stimuleren en beïnvloeden is pedagogisch en didactisch vakmanschap. Daar hoort keuzevrijheid en professionele ruimte bij. Leraren zijn geen uitvoerders van beleid dat van bovenaf is opgelegd.
En feitelijk bedoel ik hier te zeggen: leraren, néém professionele ruimte! Als je het toezichtkader van de onderwijsinspectie namelijk goed leest, hébben scholen en leraren veel professionele ruimte. Door allerlei oorzaken wordt deze ruimte echter veel te weinig benut. De scholen die al kindgericht en toekomstbestendig werken, opereren gewoon in precies dezelfde regelgeving en financiering als alle andere scholen.
3. Flexibiliseer het organisatiemodel van het onderwijs
Steeds meer scholen organiseren hun onderwijs groepsdoorbrekend, in units of maken gebruik van leerpleinen. Dit geeft veel meer ruimte aan de verschillen tussen leerlingen en hierdoor daalt de werkdruk bij leraren en de frustratie bij kinderen.
4. Versterk de pedagogische en didactische vaardigheden van leraren
Passend Onderwijs vraagt echt meer van leraren doordat zij met veel meer leer- en gedragsproblemen worden geconfronteerd. Het afstemmen van het onderwijs op een bredere range aan onderwijsbehoeften vraagt een groei in pedagogische en didactische vaardigheden. Daar moet heel bewust in geïnvesteerd worden.
5. Investeer in kleinere klassen / een andere leraar-leerling ratio
Natuurlijk kost het geld om te investeren in kleinere klassen. Maar wil je als overheid dat de leraren toe kunnen groeien naar een situatie waarin passend onderwijs echt van de grond komt, dan moet voor hen de leeromgeving ook behapbaar zijn. Dat vraagt om een andere leerling-leraar ratio dan nu het geval is. Alleen investeren in kleinere groepen en het leerstofjaarklassensysteem blijven hanteren, is overigens symptoombestrijding.
6. Beloon leraren in relatie tot hun deskundigheidsniveau
In elke sector is het zo dat als er zwaardere eisen aan je werk gesteld worden, dit ook terug te zien is in de beloning. Dit moet in het onderwijs ook gebeuren. Wordt het werk dus complexer en intensiever, dan hoort daar ook een hoger salaris bij.
Ik realiseer me dat de huidige crisis in het onderwijs een complexe situatie is die veel verschillende gezichtspunten kent. Dit artikel zal dan ook niet volledig zijn. Ik ben daarom benieuwd naar aanvullingen en andere feedback. Samen bezitten we erg veel kennis en inzichten!
"Een kindgerichte beweging in het onderwijs brengt leraren weer terug bij hun pedagogische passie en is daarom een toekomstbestendige ontwikkeling."
Mis geen bijdragen!
Wil je op de hoogte blijven van dit type artikelen over het onderwijs? Schrijf je dan in voor de maandelijkse nieuwsbrief.
Wil je meepraten over dit artikel? Dat kan via het artikel op Linkedin.
Noten
[i] Kirschner, Prof. Dr. Paul A., (2017) Het voorbereiden van leerlingen op (nog) niet bestaande banen.
[ii] Karels, M. (2016). Het leerstofjaarklassensysteem is failliet! Geraadpleegd op 13-03-2019, van https://wij-leren.nl/het-leerstofjaarklassensysteem-is-failliet.php
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
Wij-leren.online Academie
