Vijf tips voor een zinnige onderwijsdiscussie
Geplaatst op 19 juni 2019
In het onderwijs worden nogal eens discussies gevoerd of tweets verspreid die nergens toe leiden en alleen maar voor verwarring zorgen. Dat is jammer, want er ontstaat dan niet de ontwikkeling die het onderwijs zo nodig heeft. In dit artikel geef ik vijf tips voor een zinnig gesprek over onderwijskundige thema's.
Een voorbeeld
Vaak gaat het bij de onderwijskundige discussies over leren en instructie en wordt er niet duidelijk aangegeven waarover het eigenlijk gaat. Een recent voorbeeld:
Open deur
Sowieso is het een volstrekt open deur dat we geen onderwijsvormen moeten nastreven die kinderen uit zwakke milieus op achterstand zetten. Ik ken geen mensen in mijn onderwijskundige netwerk die zich dat serieus ten doel stellen.
Daarnaast is zelfontdekkend leren geen onderwijsvorm maar een manier van leren die in specifieke gevallen bij bepaalde lessituaties wordt ingezet. Of zijn er soms scholen die alles in alle situaties zelfontdekkend willen laten leren? Ik ken ze niet.
Doel van onderwijs
Maar goed, los van de open deuren die er met dergelijke stellingen of tweets worden ingetrapt, zijn zulke discussies zinloos omdat ze een aantal belangrijke voorwaarden niet geregeld hebben. Het belangrijkste daarbij is dat niet wordt duidelijk gemaakt wat het beoogde doel van het onderwijs of van de betreffende leersituatie is.
Ik zal dit illustreren met een gelijksoortig voorbeeld uit een ander vakgebied. Stel dat een timmerman tegen z’n collega zegt: “Een decoupeerzaag is beter dan een afkortzaag. En een afkortzaag kan zelfs schadelijk zijn omdat je je hand er onder kan krijgen!” Dan zal die andere timmerman ogenblikkelijk vragen: “Wat wil je precies bereiken, wat is je doel? Wat moet je maken? En dan ontstaat er een gesprek over de voors en tegens van beide instrumenten in de diverse specifieke gevallen. Slimme lui die timmermannen...
Oneigenlijke tegenstellingen
Maar zo doen wij dat in het onderwijs helaas vaak niet. We spelen instrumenten en werkwijzen tegen elkaar uit alsof je óf het een óf het ander moet gebruiken. Alsof een leraar geen vakman is die zelf kan besluiten welke methodiek hij op welk moment het meest gepast vindt. Onderwijs is pedagogisch en didactisch vakwerk en maatwerk en dat kan je niet in één model of werkwijze vangen. Wie dat beweert, geeft zichzelf een geweldig brevet van onderwijskundig onvermogen. Een goede leraar heeft niet alleen pedagogisch tact, maar ook didactisch tact.
“Wie het onderwijs in één (instructie)model wil vangen, geeft zichzelf een geweldig brevet van onderwijskundig onvermogen.”
Daarom wil ik voorstellen om in het onderwijskundige discours een paar richtlijnen te volgen als je graag een discussie wil voeren over de voordelen van een specifiek model of een bepaalde methodiek.
1. Wees duidelijk over het doel
Zorg dat je het eerst eens bent over wat het doel van je onderwijs moet zijn. Dán kun je het pas hebben over wat het meest effectief is. Dit is een uiterst wezenlijke voorwaarde voor een zinnig gesprek.
Eigenlijk is dit een hele logische start van een gesprek. Wil je namelijk de kinderen alleen maar de basisvaardigheden rekenen, taal en lezen aanleren, dan is ‘effectief’ iets heel anders dan wanneer je naast kennisdoelen ook brede opvoedingsdoelen met de leerlingen hebt. Stel je dat niet eerst vast, dan praat je voortdurend langs elkaar heen.
"Je kunt het pas over de effectiviteit van onderwijs hebben als je het eens bent over het doel van het onderwijs."
Maak vervolgens duidelijk wat je met je model of methodiek wilt aanleren: kennis, houding, vaardigheden? En als het over kennis gaat, welke soort kennis bedoel je dan?
Ook al wil je kennis aanleren, dan nog is er een brede variëteit aan kennis die op verschillende manieren aangeleerd kan worden. Wikipedia wijdt er bijna 5000 woorden aan om uiteen te zetten welke verschillende soorten kennis er zijn en wat de specifieke kenmerken van al die soorten kennis zijn. Het is dus best wel naïef om het over ‘aanleren van kennis’ te hebben, zonder duidelijk te maken wat je precies bedoelt. Het is in ieder geval de beste garantie om in een oeverloze discussie te geraken.
2. Gebruik geen oneigenlijke tegenstellingen.
Het is zo verleidelijk: óf traditioneel rekenonderwijs óf realistisch rekenonderwijs. En dan alléén maar het een of het ander. Terwijl heel Nederland al jaren met een mix van beide werkwijzen leert rekenen.
En op dezelfde manier kun je het directe instructiemodel niet uitspelen tegen ontdekkend leren. Het zijn beiden gereedschappen en werkwijzen met ieder hun eigen voor- en nadelen.
Het is geen probleem om in een gesprek twee werkwijzen met elkaar te vergelijken, maar speel ze niet tegen elkaar uit. Zelf bedien ik mij graag van de 'tegenpolen' leerstofgericht versus kindgericht onderwijs. Maar ik laat dat model altijd gepaard gaan met een vijftal 'tussenstappen', zodat scholen hun positie kunnen bepalen op basis van de nuance die er altijd is.
Enkele voorbeelden:
Óf realistisch rekenonderwijs, óf traditioneel rekenonderwijs.
Óf ontdekkend leren, óf directie instructie.
Óf kennis, óf vaardigheden.
Tegenstellingen kunnen dus verhelderend en inzichtgevend zijn, maar doe niet alsof het ideaal uit één dichtgetimmerd uiterste bestaat.
"Voorkom óf-óf discussies. Zo zit de wereld niet in elkaar."
3. Schets geen karikaturen
Er komen in onderwijskundige discussies ook erg veel karikaturen langs. Dat is lekker gemakkelijk, want anderen zijn het snel met je eens als je je afzet tegen een zojuist geschetst karikatuur. Enkele voorbeelden:
"Bij traditioneel onderwijs staat de leraar het grootste deel van de dag te 'preken'."
"Bij gepersonaliseerd onderwijs mag de leerling helemaal zelf bepalen wat hij leert."
"Bij realistisch rekenen moeten de leerlingen vooral zelf uitzoeken welke oplossingen er allemaal mogelijk zijn."
Als je het lastig vindt om de werkelijkheid in het juiste perspectief te zien of de nuance te vinden in je onderwijskundige stellingen, laat je artikelen dan tegenlezen door minimaal één persoon die het niet met je eens is. Je wordt daardoor bewaard voor blinde vlekken en een ongenuanceerde visie.
"Ga niet vechten tegen een karikatuur die je eerst zelf in het leven hebt geroepen."
4. Houd het zakelijk
Houd het zakelijk en speel niet op de persoon. Op zich is dit natuurlijk een richtlijn voor elke discussie, niet alleen in het onderwijs. Maar het lijkt vaak wel of dat uit het oog verloren wordt als er niet voldoende argumenten voorradig zijn.
"Ga niet op de persoon spelen als je geen argumenten meer hebt."
5. Zoek naar de gezamenlijke idealen
Als je dan toch aandacht voor de persoon achter een standpunt wilt hebben, zoek dan naar wat je met hem of haar verbindt. Of probeer je in te leven in wat de ander drijft en welke positieve intentie er achter de argumentatie zit. De werkelijkheid is meervoudig en het perspectief wat je inneemt, zorgt vaak voor verschillen in zienswijzen. De kans is groot dat je door dezelfde idealen gedreven wordt en dat je de dingen alleen vanuit een verschillend perspectief bekijkt. Als je je dat realiseert, zul je meer geneigd zijn tot een reflectieve dialoog in plaats van een felle discussie.
"Zoek naar gezamenlijke idealen en voer een reflectieve dialoog in plaats van een felle discussie."
5. Kies het juiste medium
Als je een genuanceerde en evenwichtige discussie wilt voeren, kies dan een platform wat daar bij past. Bijvoorbeeld een blogsite met reactiemogelijkheid. Of de blogmogelijkheid van Linkedin, zoals dit artikel. Een groot voordeel van Linkedin vind ik persoonlijk dat je aan het profiel van iemand die reageert kunt zien wat zijn of haar deskundigheid is. Als je kiest voor Twitter, beperk je jezelf al meteen in de nuance. Het wordt dan al snel een 'gesprek' van oneliners en dat zorgt doorgaans voor alleen maar meer verwarring.
"Kies voor een platform wat het goede gesprek en de nuance faciliteert."
Tenslotte
Ik hoop dat de bovenstaande suggesties bijdragen aan meer begrip en een betere diepgang bij de onderwijskundige discussies. Met een beetje geluk komt dat het onderwijs aan onze kinderen ten goede.
Er wordt al honderden jaren over onderwijs gesproken en gediscussieerd. Dus er valt meer over te zeggen dan dat ik in dit artikel gedaan heb. Voel je vrij om de bovenstaande suggesties aan te vullen met je eigen inzichten en tips. Ik leer graag wat bij! Dit kan via het artikel op Linkedin.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
