Reflectie op afstandsonderwijs: 12 vragen voor het schoolteam
Geplaatst op 14 april 2020
De periode van afstandsonderwijs vraagt om reflectie op doelen en vormgeving van het onderwijs. Dit artikel geeft daarvoor een handreiking. Dit is een kans om het proces van schoolontwikkeling te versnellen!
Veranderkracht
Wat een veranderkracht laat het onderwijs in deze periode zien! Wat een energie komt er vrij als het om de kinderen gaat... Wat een saamhorigheid ontstaat er in teams en wat laten schoolleiders een leiderschap zien... Iedereen is getuige van een immense betrokkenheid!
“Een crisis legt de weeffouten in het systeem bloot,“ aldus Jan Rotmans in een recent interview.[i] Eén van die weeffouten is in ieder geval de onderwaardering van fundamentele beroepen zoals de zorg en het onderwijs. Dat blijkt in deze situatie maar al te duidelijk.
Wat leren we hiervan?
Deze situatie van thuisonderwijs doet zich voor op het moment dat het onderwijs in een systeemcrisis bevindt. [ii] Dat is veranderkundig gezien een interessant moment, omdat het veel zaken in een stroomversnelling kan brengen.
Allereerst geeft deze situatie ruimte voor reflectie. Het zet ons stil bij allerlei vragen over leren en onderwijzen. Door deze situatie worden alle onderdelen van het onderwijs geraakt. Op elk onderdeel van het onderwijs kunnen we dus reflecteren en leerzame lessen trekken uit deze reflectie.
Daarnaast zorgt deze situatie voor het versneld doorvoeren van veranderingen. Er zal een herstart gemaakt moeten worden. Deze herstart biedt kansen om op basis van nieuwe inzichten het onderwijs anders te organiseren.[iii]
“Reflectie op het afstandsonderwijs is cruciaal voor de ontwikkeling van scholen en de kwaliteit van het aanbod.”
Schoolplan en jaarplan zijn achterhaald
Door de sluiting van de scholen en het thuisonderwijs is de ontwikkeling van scholen plotseling heel anders gaan verlopen. Er zijn enerzijds allerlei schoolontwikkelingsactiviteiten niet doorgegaan. Anderzijds zijn veel ontwikkelingen juist in een stroomversnelling geraakt. De lopende schoolplannen en jaarplannen passen dus niet meer bij de ontwikkeling van de scholen. Er zal dus een herbezinning op die plannen plaats moeten vinden. Schoolteams zullen de diverse onderdelen van hun onderwijs opnieuw moeten doordenken. Op basis daarvan kunnen zij vaststellen waar zij nu staan en wat voor hun school de volgende ontwikkelstappen zijn. [iv]
Feitelijk ligt hier een opdracht voor besturen om met de scholen in gesprek te gaan. De schoolplannen zijn immers gebaseerd op het koersplan van de stichting.
“De schoolsluiting heeft grote impact op de schoolontwikkeling en daarmee zijn de schoolplannen en jaarplannen aan herziening toe.”
Dimensies van het onderwijs
De periode van thuisonderwijs en afstandsleren is dus een bijzonder rijke leersituatie om te reflecteren op leren en onderwijzen. Om deze reflectie op een doordachte manier te laten verlopen, is het model van de dimensies van onderwijs overzichtelijk en helpend.[v] Hierin komen namelijk alle belangrijke onderdelen van het onderwijs aan bod. Bij elk onderdeel kunnen reflectieve vragen gesteld worden.
Reflectieve vragen over alle onderdelen van het onderwijs
Persoonlijke ontwikkeling
Een belangrijke startvraag is natuurlijk: wat heeft deze crisissituatie jou opgeleverd voor jouw persoonlijke ontwikkeling en je functioneren als teamlid? Welke vragen stel jij jezelf of wat zou je nader willen onderzoeken? Bij deze laatste reflectie kunnen de onderstaande vragen leidend zijn, aangezien ze alle onderdelen van het onderwijs raken.
Stem van de leerling
Een tweede belangrijke vraag is: hoe geef je als school ruimte aan de stem van de leerling bij de vragen over schoolontwikkeling? Alhoewel de regie van schoolontwikkeling bij het team ligt, kan de stem van de leerling daarin zeker een plaats krijgen. Dat zal wel afhangen van de leeftijd van de leerlingen overigens. Maar op elk niveau kan je de leerlingen vragen: "Welke dingen uit deze periode zouden we als school moeten blijven doen, ook al is de school weer open?"
We zien hoe verschillend de leerlingen reageren op de situatie van afstandsonderwijs. Ze verschillen bijvoorbeeld erg in zelfstandig leergedrag, motivatie, creativiteit en doorzettingsvermogen.
1. Welke inzichten heeft deze situatie ons opgeleverd over de doelen die we met kinderen willen bereiken? Hebben we vooral cognitieve doelen op het oog, of willen we de brede ontwikkeling van leerlingen stimuleren? Welke kennis, houding en vaardigheden vinden we dat leerlingen echt moeten hebben aan het einde van de schoolloopbaan? Hoe heeft het afstandsonderwijs onze visie hierop beïnvloed?
We ervaren hoe het is om de pedagogische relatie met de leerlingen in stand te houden op afstand. En hoe we in meerdere of mindere mate invloed kunnen uitoefenen op hun gedrag, werkhouding en persoonlijke ontwikkeling.
2. Wat hebben wij geleerd over ons pedagogische gedrag? Welk gedrag past het beste bij de doelen die wij met leerlingen willen bereiken? Hoe kijken wij nu aan tegen de balans tussen sturen en coachen? In welke mate is de pedagogische afstemming op de basisbehoefte ‘relatie’ voor ons meer of minder belangrijk geworden?
Na de periode van herhaling willen we de leerlingen nieuwe stof aanleren. Maar hoe doe je dat op afstand? Dit brengt ons bij de kern van wat didactiek eigenlijk is. En wat je als leraar nodig hebt om leerlingen werkelijk tot leren te brengen.
3. Wat hebben wij geleerd over ons didactisch leraarsgedrag? Hoe kijken wij aan tegen de diverse manieren van instructie en de balans tussen activeren en compenseren? Wat zetten wij in om af te stemmen op de basisbehoefte ‘competentie’? Welke rol kan software en videomateriaal spelen bij onze didactiek? Wat kun je wel en niet middels een opgenomen video aanleren?
We gooien allerlei leerstof ‘over de schutting’ naar leerlingen en ouders. Er circuleren ook ontzettend veel tips, challenges en creatieve manieren van leerstof onderzoeken en verwerken. Op beide zaken reageren de leerlingen nogal verschillend.
4. Wat zegt deze situatie ons over het omgaan met de leerstof? Hoe is de balans tussen een gestandaardiseerd leerstofpakket en leerstof op maat? En welk type leerstof kun je via adaptieve oefensoftware aanleren en wat juist niet? Welke inzichten hebben wij opgedaan over het creëren van een betekenisvolle en uitdagende leersituatie?
Opeens hebben we te maken met één-op-één onderwijs en zien we de verschillen tussen kinderen groter worden. Klassikaal benaderen van de kinderen is in één klap uitgesloten.
5. Hebben wij nieuwe inzichten opgedaan over de manier waarop wij ons onderwijs organiseren? Hoe is de balans tussen klassikale en flexibele organisatievormen? Vraagt dit om een herziening na de ervaringen met afstandsonderwijs? Hebben wij zicht op de verschillende manieren van het organiseren van onderwijs? Welke manieren van organiseren zouden passen bij de pedagogische en didactische doelen die wij met kinderen willen bereiken?
6. Wat zegt het afstandsonderwijs ons over de manier waarop wij op school differentiëren? Hoe is de balans tussen convergente differentiatie – waarbij je de leerlingen als groep bij elkaar probeert te houden – en het werken vanuit een eigen leerlijn van leerlingen?
We maken ons zorgen over de komende toetsperiode. Hoe gaan de kinderen scoren na deze periode van afstandsonderwijs? Wat gaat er gebeuren als heel veel kinderen opeens een heel eind onder de norm scoren?
7. Hoe kijken we nu aan tegen ons huidige toetssysteem? Wanneer past klassikaal en summatief toetsen bij de doelen die we met leerlingen willen behalen? En wat hebben we geleerd over formatief toetsen en de manieren om zicht te houden op de ontwikkeling van kinderen? Hoe en waarmee krijg je als leerkracht, team en school snel zicht op de ontwikkeling van de kinderen na al die weken thuisonderwijs?
Veel leerlingen sturen ons foto’s en filmpjes van hun werk en van wat ze geleerd hebben. Vaak zijn ze trots op dingen die ze zelfstandig uitgeprobeerd of ontworpen hebben.
8. Wat hebben we geleerd over de manier waarop we rapporteren over de ontwikkeling van kinderen? Welke inzichten hebben we opgedaan over de manier waarop kinderen verantwoording afleggen over hun eigen ontwikkeling? Hoe kijken we nu aan tegen het standaardrapport versus het werken met een portfolio?
“Al met al is de basisvraag van ons hele onderwijs: welke pedagogische en didactische doelen willen wij bereiken met onze leerlingen en hoe helpt onze onderwijsleersituatie daarbij?”
Leren en samenwerken als team en ouders
Naast deze onderwijsinhoudelijke vragen zijn er ook vragen te stellen over de schoolorganisatie, hoe we als team en ouders samenwerken.
Van de ene op de andere dag is de school gesloten en moeten wij het onderwijs op afstand organiseren. We werken hard en intensief samen als team en zoeken allerlei dingen uit op technisch vlak. De schoolleider speelt hierin als eindverantwoordelijke een belangrijke rol.
9. Wat heeft deze crisis ons geleerd over de cultuur in onze school? Waar bevinden wij ons als team als het gaat over een volgende cultuur versus een lerende cultuur? Welke inzichten hebben wij opgedaan op het vlak van samenwerken en samen leren als collega’s?
10. Wat hebben wij ervaren rond het leiderschap op school? Hoe kijken wij aan tegen de balans tussen sturend en coachend leiderschap? Welke inzichten hebben op dat vlak opgedaan?
Zicht op ontwikkeling is wel erg lastig bij onderwijs op afstand. Maar gelukkig hebben we ons LVS! Of hebben we daar niet zoveel aan in deze periode?
11. In welke mate is onze kwaliteitszorg passend bij de doelen die we met leerlingen willen bereiken? Hoe kijken we nu aan tegen ons leerlingvolgsysteem en de daarmee samenhangende afspraken? Welke rol speelt het leerpotentieel van kinderen in onze kwaliteitszorg? En wat is de waarde van groepsnormeringen?
Opeens zijn de ouders de aangewezen personen om het onderwijs vorm te geven. We instrueren hen zorgvuldig en doen er alles aan om hen te ondersteunen bij het thuisonderwijs. Doorlopend is er op verschillende manieren contact tussen ouders en school over de kinderen.
12. Wat heeft deze periode ons geleerd over ouderbetrokkenheid? Welke inzichten hebben we opgedaan over oudercommunicatie? Hoe kijken we nu aan tegen de verantwoordelijkheid voor het leerproces van de leerlingen? En wat hebben we geleerd over educatief partnerschap van ouders?
Bij dit laatste onderdeel kan ook nagedacht worden over de samenwerking met andere organisaties, in het belang van leerlingen en ouders. Is deze samenwerking tijdens de coronacrisis versterkt? En wat hebben we geleerd van de samenwerking in deze periode? Hoe kunnen we de er samen voor zorgen dat met name kwetsbare gezinnen en kinderen niet tussen wal en schip raken?
Impuls voor ontwikkeling
Wat zou het mooi zijn als de ontwikkeling van onze scholen door deze crisissituatie een impuls krijgt. Dit is een kans om nu een kanteling te realiseren op jouw school. Ga met je collega’s in dialoog en benut deze kans om de school meer kindgericht en toekomstbestendig te maken. Dat zal het leren van de leerlingen en de samenwerking van team en ouders ten goede komen!
In een vervolgartikel wil ik ingaan op de verschillende manieren van ‘anders organiseren’ die er mogelijk zijn. En hoe je daar op een weloverwogen manier stappen in kunt zetten als school. Volg mijn Linkedin account of stuur me een connectieverzoek om dit artikel niet te missen.
Daarnaast werk ik deze vragen uit tot een interactieve studiedag voor schoolteams. Wil je hierover op de hoogte gehouden worden, stuur me dan even een berichtje via machiel[at]wij-leren.nl of 06-21338411.
Bronnen
[i] Heel, Leon van, (2020) Interview met Jan Rotmans: Deze professor blijft positief: ‘De coronacrisis helpt de wereld te veranderen’ https://www.ad.nl/rotterdam/deze-professor-blijft-positief-de-coronacrisis-helpt-de-wereld-te-veranderen~aa3dbbdb/
[ii] Karels, M. (2019). Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis. Geraadpleegd op 08-04-2020, van https://wij-leren.nl/het-onderwijs-verkeert-in-een-systeemcrisis.php
[iii] van den Berg, D. (2020). Homogeen en heterogeen groeperen bij ontwikkelingsgericht onderwijs. Geraadpleegd op 09-04-2020, van https://wij-leren.nl/homogeen-heterogeen-groeperen.php
[iv] Karels, M. (2019). Zo maak je richtinggevend beleid voor je school. Geraadpleegd op 09-04-2020, van https://wij-leren.nl/zo-maak-je-richtinggevend-beleid-voor-je-school.php
[v] Karels, M. (2019). Deze 12 onderwijsveranderingen zijn kindgericht en toekomstbestendig. Geraadpleegd op 08-04-2020, van https://wij-leren.nl/onderwijsveranderingen-kindgericht-toekomstbestendig.php
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
Medilex Onderwijs
Wij-leren.online Academie
