Over wat van waarde is in onderwijs op afstand

Rijk van Ommeren

Directeur RDO en onderwijsadviseur bij Rijk Advies

Geplaatst op 6 april 2020

Ik schrik ervan. Het maakt me boos en ik snap het niet. Ik ben bezorgd.

Kunnen we de prestatiedruk nu nog niet even laten voor wat die is? Of op z’n minst de angst voor achterstanden bedwingen? Het moment gebruiken om opnieuw na te denken over het waartoe van het onderwijs? Kunnen we echt deze kans niet grijpen om – voor even – de scores los te laten en helemaal te focussen op de sociale en pedagogische kant van ons vak?

Aan het eind van de tweede week ‘lockdown parenting’ kreeg een van mijn dochters (groep 8) van de leerkrachten het bericht dat op basis van de feedback op de hoeveelheid en de inhoud van het opgegeven werk voor thuis ze in de derde week wat rustiger aan zouden doen. De aandacht zou iets gaan verschuiven naar zaken waar de kinderen blij van worden, zoals audities voor de musical. Dat was een prettig bericht, want het was best aanpoten.

Wat wordt van scholen verwacht?

Ik ben even gaan nazoeken wat er nu eigenlijk gezegd is over de verwachtingen betreffende de inhoud van het onderwijs op afstand en ik kon niet zo heel veel vinden. In eerste instantie is dat ‘scholen verzorgen onderwijs op afstand’ en daarnaast verzorgen scholen ‘opvang voor kinderen van ouders in cruciale beroepen’. Met name die opvang is vervolgens nog wat verder uitgewerkt (met de opmerking dat ook de aanwezigheid van leraren op school soms hard nodig is om die opvang vorm te geven). En bij de verlenging is daar – gelukkig – ook de ‘opvang voor kwetsbare kinderen’ bij gekomen.

Wat een geweldige dynamiek in die eerste week. In sommige gemeenten is er in no-time een overleg tussen gemeente, kinderopvang en onderwijs om die extra opvangtaak te stroomlijnen en te coördineren, in andere gemeenten wordt er op de eerste dag al geruzied over wie dat moet gaan betalen… maar goed, daar wilde ik het nu niet over hebben.

“Kunnen we de angst voor achterstanden bedwingen?”

Opleving in vakmanschap en angst voor achterstand

Een geweldige dynamiek zie ik ook in schoolteams. Latente talenten worden aangeboord en leerkrachten zoeken nieuwe wegen om met hun leerlingen verbinding te houden. En ik zie ook angst ontstaan naarmate de tijd vordert. Zelfs in het meest relaxte schoolteam dat ik ken ging het gesprek over de vraag hoe dat toch moet als straks de kinderen minder goed zouden scoren op de halfjaarlijkse cito-toetsen in juni. Ik ben superblij en bezorgd tegelijk. Blij vanwege een opleving in vakmanschap: ík mag bedenken op welke manier ik het onderwijs in deze tijd op afstand vormgeef met mijn leerlingen en dat raakt aan mijn passie! Bezorgd vanwege de angst die daarin mee komt: de systeemdruk die zegt dat kinderen misschien gaan achterlopen. Gevoed door vele media en bezorgde ouders die het ook allemaal spannend vinden. Maar lieve mensen, als heel Nederland in hetzelfde schuitje zit, op wie loop je dan achter? En waarin loop je dan achter? Wat is er nu belangrijk? En wat zei je passie voor de ontwikkeling van het kind? Zouden in deze tijd er ook nog andere doelen kunnen zijn?

Vooral ‘doelgericht’ bezig zijn? Thuis gaat het hooguit anders.

Terug naar mijn eigen situatie. In de extra nieuwsbrieven van school is de term ‘onderwijs-op-afstand’ vrij snel synoniem geworden voor ‘thuisonderwijs’ en ‘thuiswerken’ en benadrukt wordt dat we doelgericht bezig moeten zijn. De leerkrachten voorzien de leerlingen van een uitgebreide dag/weekplanning. Het was eventjes leuk en interessant. Mijn jongste dochter (groep 6) is helemaal niet in staat om die planning te overzien en mist steevast de verplichte contactmomenten met de juf of met medeleerlingen voor een samenwerkingsopdracht, zelfs als ik er naast zit. Ze verliest zichzelf soms in alles wat er online te vinden is en gaat spontaan buiten plantjes zoeken tijdens biologietijd (o, was dat niet de opdracht??). Mijn dochter in groep 8 wil het graag perfect doen allemaal. Had heel erg uitgekeken naar de tijd dat ze met de klas aan een musical zouden gaan werken en hoewel school niet haar grootste hobby is mist ze de klas. De oudste zit in het VO en zit klem thuis, ze zoekt naar haar vrijheid om even buiten beeld te zijn, heeft moeite om schoolcontacten vast te houden, ontmoet online nieuwe onbekende ‘vrienden’ (waar ik dan weer vraagtekens bij zet) en gaat dan maar een rondje lopen door de wijk ‘om er even uit te zijn’. Het is echt nodig om best veel tijd te besteden aan de emotionele kant van deze situatie. De impact op onze kinderen is best groot. Groot respect heb ik voor mentoren en leerkrachten die actief contact zoeken met de kinderen, aandacht hebben voor en vragen naar hun welbevinden. Heerlijk dat ze een opdracht meekrijgen als: ‘doe deze week elke dag iets dat thuis voor een positieve sfeer zorgt en stuur daar een foto van’.

Wat is realistisch om nu te vragen in gezinnen?

De thuissituatie ingewikkeld: er zijn ook nog ouders die allebei werk hebben, grotendeels in de zogenaamde cruciale sector, maar het lukt zonder een groot beroep te hoeven doen op opvang er zelf voor ze te zijn. Maar dan moet er wel thuis ook gewerkt worden. En het is echt niet zo dat dat werk thuis minder is! Ik realiseer me dat onze thuissituatie eigenlijk helemaal niet anders is dan bij anderen. Ik denk zelfs dat we het best goed hebben. We zijn in staat om met onze kinderen in gesprek te zijn over wat ze bezighoudt en hoe we dit met elkaar kunnen doen en volhouden. We zijn zelfs nog wat thuis in de wereld van onderwijs en ontwikkeling, dus wat hulp hier en daar lukt ook nog. En het lukt om een dagritme vast te houden. Ik ben best bevoorrecht eigenlijk.

Want eerlijk… wat is realistisch om nu te vragen in gezinnen? Of je onderwijs-op-afstand nu wel of niet omdoopt naar ‘thuisonderwijs’ (wat het echt niet is en hopelijk ook niet wordt) kan wat mij betreft ook afgedaan als semantische discussie. Zolang we maar niet de doelen en verwachtingen die er in de periode voor Corona waren ook nu van toepassing verklaren. Ik vind het werkelijk prachtig om in de extra nieuwsbrieven te lezen dat we vooral wel doelgericht moeten blijven werken. Welke doelen vraag ik me dan af? En waartoe dienen die?

“Mijn hoop is gevestigd op leerkrachten en schoolleiders die het lef hebben om nu de vraag te stellen wat echt belangrijk is.”

Verlenging van de scholensluiting

Het werd dinsdag 31 maart en de persconferentie maakte duidelijk dat de situatie van onderwijs-op-afstand verlengd wordt tot 28 april (of eigenlijk tot het einde van de meivakantie). Die avond had ik grote paniek in huis. Een bijna ontroostbaar kind dat niet meer zag hoe dit ooit weer normaal zou worden. (bij de verplichte 1-op-1 met de leerkracht de volgende dag zei ze op de vraag: hoe gaat het? ‘goed’ en ‘ik mis je wel juf’ à de juf heeft geen idee van de diepte, dus daar waag ik dan maar een mailtje aan). Dezelfde avond nog een bericht van school dat we de volgende dag meer informatie zouden krijgen en op woensdag weer een extra nieuwsbrief van de directie met o.a. deze tekst:

“Bij de oorspronkelijke sluiting t/m 6 april was het uitgangspunt: het behoud van het niveau door een thuiswerk-aanbod dat voornamelijk bestond uit het verder inoefenen van basis- en herhalingsstof. De verlengde sluitingstijd vraagt echter om andere doelen. We moeten immers vérder met ons onderwijs en samen zorgen voor de ontwikkeling van onze kinderen.

Onze nadruk blijft liggen op het behalen van lesdoelen, dus: doelgericht werken. Digitale voorzieningen zijn hierbij onmisbaar, zowel voor het volgen van de instructie, als voor het contact met de leerkracht en de groep. Daarnaast is het echter goed om een balans en afwisseling te houden tussen digitaal en schriftelijk werk (al is het maar omdat u thuis uw devices soms met meerdere huisgenoten moet delen). De leerkracht geeft aan wat er die dag gedaan moet worden. We werken in principe niet volgens een rooster, zodat u met uw eigen ‘gezinsrooster’ het handigste moment kunt kiezen. Soms is iets wél tijdsgebonden, zoals het maken van een toets. Om onderwijsachterstanden te voorkomen is het van groot belang dat de kinderen het opgegeven werk maken.”…

Bezorgd over maatschappelijk gesprek. Wat is nu van waarde?

Ik las de tekst en werd eerst blij. Inderdaad! Het is tijd voor andere doelen. We moeten inderdaad samen zorgen voor de ontwikkeling van onze kinderen. Zo ken ik de school, dat zit in de genen en daar ben ik al jaren gelukkig mee. Maar toen kwam de teleurstelling, het verdriet, de boosheid, maar uiteindelijk vooral de bezorgdheid. Bezorgdheid over het maatschappelijk gesprek over wat van waarde is in onderwijs.

Het doelgerichte werken gaat dus blijkbaar vooral om de lesdoelen, het contact tussen leerkracht en groep wordt in dit verband genoemd. Het woord balans gaat over digitaal en schriftelijk. Lieve mensen, bij ons thuis gaat het echt over een heel andere balans! En ik denk dat we daar niet uniek in zijn.

“Stop de prestatiedruk”

Ik heb hoop

Mijn hoop is gevestigd op die ene zin: ‘de leerkracht geeft aan wat er die dag gedaan moet worden’ (in de eigenwijze wetenschap dat ik daar zelf ook nog bij ben…). Ik hoop op leerkrachten die de maatschappelijke angst voor achterstanden kunnen weerstaan en niet in de kramp schieten om op afstand toch te realiseren wat normaal al een opgave is. Mijn hoop is gevestigd op leerkrachten en schoolleiders die het lef hebben om nu de vraag te stellen wat echt belangrijk is en echt durven kiezen voor andere doelen. Scholen die het aandurven om zich – juist nu – af te vragen waartoe het onderwijs dient.

Pedagogisch contact verdient voorrang

Ik ben ervan overtuigd dat het niet erg is wanneer leerlingen nu wellicht iets lager gaan scoren op de halfjaarlijkse cito-toetsen in juni. Wat mij betreft vergeten we die toetsen in juni gewoon. Ik ben ervan overtuigd dat het wel erg is als het niet lukt om – op afstand – het pedagogische contact vast te houden en misschien wel te versterken.

Laten we inderdaad samen zorgen voor de ontwikkeling van onze kinderen. Een beetje expliciete aandacht voor de ouders (in de zin van ‘hoe gaat het met jullie’) kan daarbij ook erg helpen, die doen ook maar hun best… En alsjeblieft: laat de angst voor achterstanden – heel even – varen. Stop de prestatiedruk!

Lieve mensen in het onderwijs, zorg goed voor jezelf en voor de kinderen die aan je zijn toevertrouwd. Het is heftig druk in de gezinnen nu. Ze hebben jullie nodig!

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!