10 vragen aan de Onderwijsinspectie 2022
Geplaatst op 30 mei 2022
Hoe denkt de Onderwijsinspectie over ontwikkeling en leren?
De Staat van het onderwijs geeft een helder inzicht hoe het gaat met het onderwijs in Nederland. Daarnaast biedt het ook een interessant inkijkje in de manier waarop er bij de onderwijsinspectie gedacht wordt over leren en ontwikkelen. Aangezien het altijd leerzaam is om met elkaar in dialoog te zijn, stel ik in dit artikel 10 vragen aan de onderwijsinspectie.
Allereerst vind ik het altijd indrukwekkend om te zien hoeveel onderzoek er door de onderwijsinspectie verricht is. En daarnaast geniet ik van de manier waarop dit helder en overzichtelijk wordt gepresenteerd. Respect!
Ik lees ook de duidelijke waardering die de onderwijsinspectie heeft voor de inspanningen en de crisisbestendigheid van de onderwijsgevenden tijdens de coronacrisis. En terecht!
Daarnaast kreeg ik een wat bevreemdend gevoel bij het samenvattende filmpje waarin Alinda Oppers in een grote bibliotheek aan de hand van een paar fancy grafieken laat zien hoe zij tegen het versterken van de basisvaardigheden aankijkt. Ik vraag me dan af hoe zo’n filmpje bekeken wordt door leraren, schoolleiders en ouders. Gaat deze insteek de pedagogische drive van leraren raken?
Versterken basisvaardigheden
In het filmpje, de samenvatting en het persbericht neemt de onderwijsinspectie het versterken van de basisvaardigheden als belangrijkste focus. En op zich klinkt dat natuurlijk logisch. Rekenen, taal en lezen zijn belangrijke vaardigheden om op een goede manier in de maatschappij te kunnen functioneren. En het is ook bijzonder logisch dat de school daar veel aandacht aan besteed. Dat staat op geen enkele manier ter discussie. Maar dat is niet het héle verhaal. Ik zal dat met een voorbeeld illustreren.
“De staat van het onderwijs zegt veel over hoe het gaat in het onderwijs. Daarnaast geeft het inzicht in de visie op leren en ontwikkelen van de Onderwijsinspectie.”
Het is bijvoorbeeld evenzeer logisch dat een auto vooruit en achteruit moet kunnen rijden. Iedereen die daar tegen is, geeft zichzelf een brevet van onvermogen. Maar vooruit en achteruit rijden en de rijsnelheid is bij het functioneren van een auto niet het hele verhaal. Wat bijvoorbeeld te zeggen van sturen, remmen en de spiegels? Om over een heel aantal andere onderdelen zoals rijcomfort en rijgedrag nog maar te zwijgen.
Brede ontwikkeling
En zo zijn ook de – onbetwiste – basisvaardigheden maar een onderdeel van de ontwikkeling van leerlingen. Het hele verhaal – de brede ontwikkeling van leerlingen – gaat namelijk ook over communiceren, sociale vaardigheden, zelfstandig leergedrag, uiten en vormgeven, muzikale ontwikkeling, motorische ontwikkeling. Of wat te denken van moreel kompas en kritisch denken? Dat zijn allemaal vaardigheden die we doorgaans niet toetsen, maar die tot de kern van leren en ontwikkelen behoren.
Maatschappelijke opdracht
Dat het onderwijs meer is dan alleen de basisvaardigheden, geeft de onderwijsinspectie overigens ook aan. De maatschappelijke opdracht van de school wordt als volgt geformuleerd:
- Elke leerling en student verlaat het onderwijs geletterd en gecijferd.
- Elke leerling kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.
- Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.
- Elke leerling en student slaagt in het vervolgonderwijs en op de arbeidsmarkt.
- Elke leerling en student krijgt gelijke kansen en een passend aanbod.
Een mooie, breed geformuleerde opdracht die aansluit bij de brede ontwikkeling van leerlingen!
Knelpunten toezicht houden
Als het gaat om het toezicht houden op de uitvoering van deze opdracht, ontstaat er wel een probleem. Dat probleem manifesteert zich niet op het vlak van de basisvaardigheden onderzoeken en in beeld krijgen. Voortgang van rekenen, taal en lezen laat zich vrij eenvoudig toetsen en daarmee meetbaar en volgbaar maken. Al is daar wel meer over te zeggen, maar dat valt buiten de scope van dit artikel.
Het probleem van het zicht houden op de maatschappelijke opdracht, speelt zich af bij de doelen “Elke leerling kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.” En “Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.”.
Geen zicht en geen overzicht
De onderwijsinspectie zegt het volgende over deze brede ontwikkeldoelen:
Elke leerling en student kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken:
“Persoonsvorming kent nauwelijks wettelijke eisen en is ook buiten de wettelijke kaders niet helder gedefinieerd. De Inspectie van het Onderwijs heeft zodoende niet de mogelijkheden om een systematisch overzicht te geven van wat er op dit vlak gebeurt op scholen en instellingen.”
Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving:
“Helaas is er betrekkelijk weinig zicht op de burgerschapscompetenties van leerlingen en studenten. Uit de informatie die wel beschikbaar is, ontstaat het beeld dat burgerschapscompetenties onder het niveau liggen dat we zouden verwachten en er de afgelopen jaren geen sprake is geweest van ontwikkeling.”
Het komt er dus op neer dat voor een aantal onderdelen van de maatschappelijk opdracht geldt dat er door de onderwijsinspectie niet zo goed zicht op te krijgen is. Om in de eerdergenoemde beeldspraak van de auto te spreken: we kunnen de snelheid van de auto meten, maar de andere onderdelen zijn nogal lastig.
10 vragen aan de Onderwijsinspectie
Gezien het bovenstaande, wordt het nu tijd om wat vragen te stellen aan de onderwijsinspectie, zodat er mogelijk een interessante dialoog ontstaat. Ik stel eerst wat vragen over de doelstellingen van onderwijs, dan over de leraarvaardigheden en tenslotte over het onderwijssysteem.
"De Staat van het onderwijs geeft een helder inzicht in de visie van de onderwijsinspectie op leren en ontwikkelen."
1. Doelen van het onderwijs
De maatschappelijke opdracht is breed en bevat belangrijke persoonsvormende en sociale doelen. Juist de persoonsvaardigheden zijn bepalend voor welzijn en voor succes in de maatschappij. Een recent Unesco rapport geeft juist aan dat de brede ontwikkeling van leerlingen belangrijk is en dat dit effectief is. Een van de zeven aanbevelingen is:
Een leerlinggerichte benadering van leren waarbij het hele brein centraal staat, versterkt de onderlinge verbondenheid van cognitie en de sociaal-emotionele domeinen, wat essentieel is voor menselijke bloei.
Mijn 1e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Is dit rapport bekend en op welke manier spelen deze onderzoeksgegevens een rol in de aanbevelingen en in de keuze voor juist de smalle onderwijsdoelen?
Hier is het rapport te vinden: The International Science and Evidence based Education Assessment. (ISEE)
2. Focus op smalle onderwijsopbrengsten?
"Het Alternatief" van René Kneyber en Jelmer Evers (BOOM, 2015) is een bundel artikelen en interviews rond thema’s als onderwijsopbrengsten, onderwijsdoelen en leraargedrag. De aanleiding voor deze bundel was de toenmalige afrekencultuur in het onderwijs en de focus op meetbare opbrengsten. De stelling die het Alternatief poneert, is tweeledig: Weg met de afrekencultuur in het onderwijs en meer ruimte voor leraren in de vorm van collectieve autonomie.
Een smalle focus op basisvaardigheden en harde meetbare resultaten verlaagt de motivatie en werkt dus voor de lange termijn contraproductief. Dat is wat de auteurs van "Het Alternatief" op basis van veel onderwijsonderzoek betogen.
Mijn 2e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Welke rol spelen deze inzichten in de huidige keuze voor een focus op smalle, meetbare resultaten?
Een link naar de samenvatting van het boek is hier te vinden: Het Alternatief, weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
3. Duurzame ontwikkeling?
Alleen maar de resultaten van de basisvaardigheden verhogen, is relatief eenvoudig:
- Het is bekend dat zwakke scholen met een gestructureerde aanpak in korte tijd weer uit het dal klimmen na enkele gerichte interventies, bijvoorbeeld onder leiding van een interimmer.
- En ook na de coronacrisis hebben scholen in een behoorlijk korte tijd de ‘achterstanden’ vrij snel weggewerkt. Veel scholen hadden zelfs helemaal geen achterstanden door de gerichte aandacht op de basisvaardigheden.
- Ook de door de onderwijsinspectie aangehaalde landen Ierland en Zweden konden door een korte, intensieve aanpak de opbrengsten verhogen.
Feitelijk kiest de onderwijsinspectie hiermee dus voor een korte termijn reparatie en daarmee voor een gemakkelijke koers.
Mijn 3e vraag aan de onderwijsinspectie is daarom: Heeft de reparatie van de basisvakken ook impact op duurzame ontwikkeling van leerlingen en duurzame ontwikkeling van leraren en scholen?
4. Hameren op hetzelfde aambeeld?
In de Staat van het Onderwijs 2016/2017 geeft de Onderwijsinspectie aan dat er sprake is van een jarenlang serieus probleem op het gebied van de onderwijsresultaten. Het jarenlang eenzijdig sturen op smalle cognitieve opbrengsten heeft een omgekeerd effect gehad. Daarnaast heeft het ook een negatief effect gehad op de motivatie van leerlingen, wat de onderwijsinspectie zelf agendeert in de Staat van het onderwijs 2017/2018.
Een bekend citaat van Albert Einstein is: “Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.” Mijn 4e vraag is daarom: Hoe interpreteren de Onderwijsinspectie de dalende trend van 20 jaar opbrengstgericht werken en een dalende motivatie die hiermee gelijke tred houdt?
5. Maakbaarheid en meetbaarheid?
Van twee belangrijke maatschappelijke opgaven wordt expliciet aangegeven dat er geen zicht op is. “Elke leerling kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.” En “Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.”
Alderik Visser zegt in Het Alternatief hierover: "Opgroeien is iets anders dan groeien en het aantal mogelijke relevante variabelen is daarbij te groot om in kaart te brengen, laat staan te controleren. Het onderwijsproces en de toegevoegde waarde van onderwijs laat zich moeilijk meetbaar maken. Elke poging daartoe leidt tot frustraties over de kwaliteit van het meten."
Mijn 5e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Hoe denkt de onderwijsinspectie de komende jaren om te gaan met persoonsvorming en brede ontwikkeling en hier invloed op uit te oefenen?
6. Leraarvaardigheden
De onderwijsinspectie wil insteken op het versterken van de professie van leraren op het vlak van de basisvaardigheden. Dat is inderdaad belangrijk en feitelijk een onderdeel van de basiskwalificatie van leraren.
Maar er blijven dan ook veel kansen liggen als het alleen gaat om het plegen van korte interventies op smalle opbrengsten. Juist de excellente leraren blinken uit in coachend leraargedrag. Een coachrol is immers een expertrol, als alle andere rollen op een uitmuntende manier beheerst worden.
Mijn 6e vraag is: Heeft de Onderwijsinspectie ook heldere beelden bij de specifieke leraarvaardigheden die nodig zijn om de andere onderdelen van de maatschappelijke opdracht tot groei en ontwikkeling te brengen? Welke interventies wil de Onderwijsinspectie op dat terrein stimuleren?
Meer informatie over de coachende rol van de leraar: De zes rollen van de leraar. En: Leraarvaardigheden voor kindgericht onderwijs.
7. Motivatie van leerlingen
Hieraan gekoppeld is de vraag over de motivatie van leerlingen. Motivatietheorieën geven aan dat afstemmen op de basisbehoeften belangrijk is voor goede opbrengsten. Het maakt dus nogal uit hoe het onderwijsproces om tot die opbrengsten te komen er uit ziet.
De 7e vraag is daarom: Heeft de Onderwijsinspectie opvattingen over het onderwijsleerproces wat vanuit motivatietheorieën bewezen bijdraagt aan goede opbrengsten?
8. Visie op het onderwijssysteem
De Onderwijsinspectie spreekt over reparatie en renovatie en richt zich op de basisvakken. Dat veronderstelt dat het onderwijssysteem in de basis in orde is. Recente publicaties van bijvoorbeeld de Onderwijsraad geven juist aan dat het onderwijssysteem aan innovatie toe is en herzien moet worden.
De 8e vraag is: Hoe kijkt de Onderwijsinspectie tegen deze publicatie aan? Op welke manier stimuleert de Onderwijsinspectie innovatie op de scholen?
Bekijk hier het discussiestuk "De toekomst van ons onderwijs".
9. Leerachterstanden?
De Onderwijsinspectie spreekt over leerachterstanden en leervertraging. Deze term refereert aan een norm en deze norm is de gemiddelde leerling. En dat is niet zo vreemd, want daar is het huidige leerstofjaarklassensysteem op gebaseerd.
Met het gebruik van deze term zegt de onderwijsinspectie feitelijk alleen iets over de leerlingen in relatie tot het systeem en niet zozeer over de leerling. En uitgaan van een op de gemiddelde leerling gebaseerd systeem zegt iets over je visie op leren en ontwikkelen.
Dat roept de 9e vraag op: Welke visie op leren en ontwikkelen hanteert de Onderwijsinspectie?
Wellicht interessant in dit verband: Wat zegt 'leerachterstand' over onze visie op leren?
10. Systeemcrisis in het onderwijs?
De Onderwijsinspectie geeft aan dat er een ernstig lerarentekort is en tevens een behoorlijk tekort aan schoolleiders. Je zou op basis daarvan kunnen zeggen dat het onderwijs in een systeemcrisis verkeert en dat deze tekorten daar een symptoom van zijn. Of is het wellicht andersom?
Mijn slotvraag aan de onderwijsinspectie is daarom: Hoe kijkt de Onderwijsinspectie aan tegen de huidige problemen in het onderwijs? Zijn dit op zichzelf staande problemen of zijn dit symptomen van een dieper liggende systeemcrisis?
Wanneer je geïnteresseerd bent in mijn visie op dit vraagstuk, kijk dan eens bij het volgende artikel: Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis!
Samenvattend
Al met al geeft 'De Staat van het Onderwijs' best een interessant aantal aanknopingspunten voor gesprek over het onderwijs. En dat is natuurlijk prachtig, want daar leren we allemaal van! Ik heb niet de pretentie dat ik compleet ben geweest of de wijsheid in pacht heb. Dus voel je vrij om aanvullingen te geven of vragen te stellen. Ik leer graag wat bij!
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
