Wat zegt 'leerachterstand' over onze visie op leren?
Geplaatst op 17 april 2020
De uitingen over het thuisonderwijs en terugkeer naar de scholen geven inzicht in de visie op leren die er gehanteerd wordt. De interventies die daar op volgen, kunnen er voor zorgen dat de kloof tussen de scholen groter wordt.
Zorgvuldig reflecteren op deze situatie kan het hele onderwijs ten goede komen. Laten we niet blijven hangen in het denken in 'leerachterstanden'. Gebruik deze situatie liever om het onderwijs toekomstbestendig te maken.
Visie op leren en ontwikkelen
Als je het hebt over leerachterstand, geef je daarmee impliciet aan wat voor visie op leren en ontwikkelen je hanteert. In de reacties op het afstandsonderwijs zijn in grote lijnen twee richtingen te onderscheiden.
Er is een groep mensen die vooral vanuit de leerstof denkt en deze situatie vooral ziet als een risico voor leerlingen om achterstanden op te doen.
De andere groep denkt vanuit ontwikkeling en ziet deze situatie als een kans om als school een groeispurt te maken qua schoolontwikkeling.
"Laten we zorgvuldig omgaan met het begrip 'leerachterstand'. Het zegt namelijk vooral veel over onze eigen visie op leren en ontwikkelen."
Verschillen worden groter
En interessant genoeg versterken beide doelgroepen hun eigen gedrag door hun eigen reactie.
De groep van de leerachterstanden is namelijk erg druk met het wegwerken van leerachterstanden en gebruikt daarvoor veel energie. Die energie kan niet aan de schoolontwikkeling ten goede komen. Je zou dit schoolverbetering kunnen noemen, het repareren van hiaten.
De groep die denkt vanuit ontwikkeling, reflecteert op deze situatie en maakt daardoor juist een groeispurt mee. Zij grijpen deze hele situatie aan om versneld de kanteling te maken naar een ontwikkelingsgericht en flexibel schoolorganisatiemodel.
De verschillen in het onderwijs worden hierdoor groter.
"Leerachterstand veronderstelt een norm en het is de vraag of dat strookt met actuele inzichten over hoe leren en ontwikkeling verloopt."
Discrepantie bij Onderwijsraad
Opvallend genoeg lijkt de Onderwijsraad op de lijn van de leerachterstanden te zitten. Het woord 'leerachterstand' is ongeveer het meest gebruikte woord in het hele advies van 16 april 2020. En de suggesties die op de onderwijsinhoud gericht zijn, hebben als doel om de scholen terug te krijgen in de routines van het leerstofjaarklassensysteem. Het gaat dan om leerachterstand in kaart brengen, vakantie inkorten, schooldagen verlengen en achterstanden wegwerken.
Dit is overigens in strijd met het eigen beleidsdocument ‘De leerling centraal’ van 2017. Daarin somt de Onderwijsraad 29 aspecten van leerlinggecentreerd onderwijs op. Bij maar twee (!) daarvan plaatst zij een kritische kanttekening en benoemt zij een potentieel risico. Overigens werden die twee kanttekeningen door de media uitgelicht, waardoor de suggestie ontstond dat de Onderwijsraad kritisch was over het centraal stellen van de leerling in het onderwijs. Maar als je het document echt leest, zie je dat dit helemaal niet zo is. Overigens zie je nu hetzelfde gebeuren met het advies van de Onderwijsraad: de media formuleren enkele scherpe oneliners en trekken daarmee het hele advies uit z'n verband.
Ook de onderwijsinspectie stimuleert scholen om vanuit een doordachte visie het onderwijs te innoveren en anders in te richten. De Onderwijsraad zou hier in hun advies ook rekening mee mogen houden. Wellicht komt dit nog in het toegezegde advies van juni 2020.
Het is in dit verband dus bijzonder dat er in het 10 pagina's tellende advies van de Onderwijsraad maar één zinsnede ingaat op de structurele oplossingen voor de huidige crisis. Er wordt genoemd: "Ook kunnen scholen flexibel omgaan met het jaarklassensysteem..." Die denkrichting zou veel meer aandacht mogen krijgen gezien de problemen die het leerstofjaarklassensysteem veroorzaakt.
"De Onderwijsraad denkt sterk vanuit de leerstof en het leerstofjaarklassensysteem en de adviezen zijn gericht op reparatie van hiaten en terugkeer naar de oorspronkelijke werkwijze."
Een kans in een probleem?
De basisvraag die scholen zich dus kunnen stellen is: zien wij deze periode van afstandsonderwijs alleen maar als een probleem of juist ook als een kans?
Vinden wij dat we op een geweldige manier bezig waren in het onderwijs en willen we zo snel mogelijk weer terug naar de oude situatie?
Of zien we dat het onderwijs in een systeemcrisis verkeert en biedt deze situatie de mogelijkheid om versneld uit deze crisis te komen met elkaar?
Het moge duidelijk zijn dat ik persoonlijk aanhanger ben van de laatste visie, gezien mijn artikel: “Het onderwijs verkeert in het systeem crisis”.
Zorgen
Hierbij wil ik wel aantekenen dat ik ook wel zie dat er zeker duidelijke problemen spelen door de huidige situatie. Ik maak mij vooral zorgen om kwetsbare kinderen in problematische situaties waarvan het welbevinden en de veiligheid onder grote druk staan. Daar wil ik niets in bagatelliseren en ik juich de initiatieven toe die hier een oplossing voor bieden.
Daarnaast zie ik dat er genoeg kinderen zijn die zich in deze periode op bepaalde gebieden minder ontwikkelen dan je van hen op grond van hun mogelijkheden zou mogen verwachten. Ook dat vraagt om aandacht.
"Het welbevinden van leerlingen en ouders dient voorop te staan. De rest kan later."
Naast deze zorgen, zie ik echter ook de twee genoemde basispatronen in de reacties op deze crisis. En die vragen wat mij betreft echt om aandacht en bewustwording.
Handreiking voor reflectie
Om scholen te activeren op hun leerproces, heb ik hen onlangs de handreiking gedaan om te reflecteren op deze situatie en daarmee hun proces van schoolontwikkeling te versnellen. Deze handreiking bestaat uit 12 vragen voor het schoolteam. Je hoeft als school immers niet te blijven hangen in het denken over leerachterstanden? Laat zien dat het leren op scholen zich niet beperkt tot leerlingen, maar dat alle betrokkenen bij het onderwijs lerend in het leven staan.
Reflectie vraagt rust
Laten we met elkaar vooral niet heel gestrest en overhaast op deze situatie reageren. Gezondheid en welbevinden zijn overigens wél kwesties die urgent zijn en om snelle maatregelen vragen. Maar de ontwikkeling en het leren van kinderen, leraren, scholen en het onderwijssysteem als geheel vraagt om een weloverwogen bezinning. Dan moet je niet overhaast allerlei initiatieven nemen en terugschieten in je oude gedrag, maar eerst ruimte nemen om te bezinnen. Dat is overigens een van de redenen waarom ik onlangs schreef dat het wel wat kalmer aan mag in het onderwijs.
Reacties of feedback?
Ik realiseer me dat ik in een artikel van 1000 woorden niet alle nuances kan aanbrengen die er in deze discussie zijn. En los daarvan heb ik natuurlijk m'n beperkte blik op de werkelijkheid. Voel je daarom vrij om feedback te geven op dit artikel of om het aan te vullen met je eigen mening en ervaringen. Ik leer graag wat bij!
Bronnen
Onderwijsraad (2017) De leerling centraal, geraadpleegd op 16 april 2020, via https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2017/07/04/de-leerling-centraal
Karels, M. (2019). Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis. Geraadpleegd op 16-04-2020, van https://wij-leren.nl/het-onderwijs-verkeert-in-een-systeemcrisis.php
Horeweg, A. (2020). En wat als het thuis niet veilig is? Geraadpleegd op 16-04-2020, van https://wij-leren.nl/corona-niet-het-enige-gevaar.php
Karels, M. (2020). Reflectie op afstandsonderwijs: 12 vragen voor het schoolteam. Geraadpleegd op 16-04-2020, van https://wij-leren.nl/reflectie-op-afstandsonderwijs-schoolontwikkeling.php
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
