10 vragen aan de Onderwijsinspectie - 2024
Geplaatst op 20 april 2024
Draagt de Onderwijsinspectie bij aan het probleem of aan de oplossing?
Elk jaar levert de presentatie van "De Staat van het Onderwijs" door de Onderwijsinspectie weer een storm van reacties op. De basisvraag hierbij is: draagt de Onderwijsinspectie met deze rapportage en deze communicatie bij aan de oplossing of juist aan de verdieping van het probleem?
Allereerst wil ik benoemen dat ik overtuigd ben van de positieve intenties van de Onderwijsinspectie. Daarnaast ben ik onder de indruk van het vele werk dat verzet is om tot "De Staat van het Onderwijs" te komen. Maar goede intenties en hard werken zijn geen garantie voor een positieve bijdrage aan de uitdagingen waar het onderwijs voor staat.
Enkele opmerkingen vooraf
Het ventileren van uitingen als '20% van de scholen voldoet niet aan de basiskwaliteit' roept vragen op over de onderliggende criteria. En daarnaast is het statistisch gezien altijd zo dat er 20% onderaan de lijstjes bungelt. Als je 100 mensen laat hardlopen, lopen er altijd 20 achteraan. Dus ik ben persoonlijk nog niet zo heel erg onder de indruk van dit type uitingen.
Daarnaast weten we allemaal in het onderwijs dat een positieve benadering sterker bijdraagt aan groei dan een negatieve benadering. Het jaarlijks uitlichten van de dingen die niet goed gaan, motiveert de hardwerkende leraren niet echt en sluit ook bepaald niet aan bij de inspanningen die door iedereen in het onderwijs worden gedaan. Dit roept de vraag op of de Onderwijsinspectie hierbij is afgestemd op de wensen van de politiek of op de dynamiek in het onderwijsveld.
In lijn hiermee is het de vraag of de negatieve berichtgeving het lerarentekort en het schoolleiderstekort door deze aanpak opgelost wordt of juist wordt versterkt. Krantenkoppen als 'Het onderwijs verkeert in zwaar weer' nodigen niet echt uit om in deze beroepsgroep te gaan werken.
10 vragen aan de Onderwijsinspectie
Gezien het bovenstaande, neem ik de vrijheid om wat vragen te stellen aan de onderwijsinspectie, zodat er mogelijk een interessante dialoog ontstaat. Ik stel eerst wat vragen over de doelstellingen van onderwijs, dan over de leraarvaardigheden en tenslotte over het onderwijssysteem.
1. Doelen van het onderwijs
De maatschappelijke opdracht is breed en bevat belangrijke persoonsvormende en sociale doelen. Juist de persoonsvaardigheden zijn bepalend voor welzijn en voor succes in de maatschappij. Een recent Unesco rapport geeft juist aan dat de brede ontwikkeling van leerlingen belangrijk is en dat dit effectief is. Een van de zeven aanbevelingen is:
Een leerlinggerichte benadering van leren waarbij het hele brein centraal staat, versterkt de onderlinge verbondenheid van cognitie en de sociaal-emotionele domeinen, wat essentieel is voor menselijke bloei.
Mijn 1e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Op welke manier spelen deze onderzoeksgegevens een rol in de aanbevelingen en in de keuze voor juist de smalle onderwijsdoelen?
Hier is het rapport te vinden: The International Science and Evidence based Education Assessment. (ISEE)
2. Focus op smalle onderwijsopbrengsten?
"Het Alternatief" van René Kneyber en Jelmer Evers (BOOM, 2015) is een bundel artikelen en interviews rond thema’s als onderwijsopbrengsten, onderwijsdoelen en leraargedrag. De aanleiding voor deze bundel was de toenmalige afrekencultuur in het onderwijs en de focus op meetbare opbrengsten. De stelling die het Alternatief poneert, is tweeledig: Weg met de afrekencultuur in het onderwijs en meer ruimte voor leraren in de vorm van collectieve autonomie.
Een smalle focus op basisvaardigheden en harde meetbare resultaten verlaagt de motivatie en werkt dus voor de lange termijn contraproductief. Dat is wat de auteurs van "Het Alternatief" op basis van veel onderwijsonderzoek betogen.
Mijn 2e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Welke rol spelen deze inzichten in de huidige keuze voor een focus op smalle, meetbare resultaten?
Een link naar de samenvatting van het boek is hier te vinden: Het Alternatief, weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
3. Duurzame ontwikkeling?
Alleen maar de resultaten van de basisvaardigheden verhogen, is relatief eenvoudig:
- Het is bekend dat zwakke scholen met een gestructureerde aanpak in korte tijd weer uit het dal klimmen na enkele gerichte interventies, bijvoorbeeld onder leiding van een interimmer.
- En ook na de coronacrisis hebben scholen in een behoorlijk korte tijd de ‘achterstanden’ vrij snel weggewerkt. Veel scholen hadden zelfs helemaal geen achterstanden door de gerichte aandacht op de basisvaardigheden.
- Ook de door de onderwijsinspectie aangehaalde landen Ierland en Zweden konden door een korte, intensieve aanpak de opbrengsten verhogen.
Feitelijk kiest de onderwijsinspectie hiermee dus voor een korte termijn reparatie en daarmee voor een gemakkelijke koers.
Mijn 3e vraag aan de onderwijsinspectie is daarom: Heeft de reparatie van de basisvakken ook impact op duurzame ontwikkeling van leerlingen en duurzame ontwikkeling van leraren en scholen?
4. Hameren op hetzelfde aambeeld?
In de Staat van het Onderwijs 2016/2017 geeft de Onderwijsinspectie aan dat er sprake is van een jarenlang serieus probleem op het gebied van de onderwijsresultaten. Het jarenlang eenzijdig sturen op smalle cognitieve opbrengsten heeft een omgekeerd effect gehad. Daarnaast heeft het ook een negatief effect gehad op de motivatie van leerlingen, wat de onderwijsinspectie zelf agendeert in de Staat van het onderwijs 2017/2018.
Een bekend citaat van Albert Einstein is: “Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.”
Mijn 4e vraag is daarom: Hoe interpreteren de Onderwijsinspectie de dalende trend van 20 jaar opbrengstgericht werken en een dalende motivatie die hiermee gelijke tred houdt?
5. Maakbaarheid en meetbaarheid?
Van twee belangrijke maatschappelijke opgaven wordt expliciet aangegeven dat er geen zicht op is. “Elke leerling kent zichzelf en heeft geleerd zelfstandig keuzes te maken.” En “Elke leerling en student draagt bij aan sociale samenhang in de samenleving.”
Alderik Visser zegt in Het Alternatief hierover: "Opgroeien is iets anders dan groeien en het aantal mogelijke relevante variabelen is daarbij te groot om in kaart te brengen, laat staan te controleren. Het onderwijsproces en de toegevoegde waarde van onderwijs laat zich moeilijk meetbaar maken. Elke poging daartoe leidt tot frustraties over de kwaliteit van het meten."
Mijn 5e vraag aan de Onderwijsinspectie is: Hoe denkt de onderwijsinspectie de komende jaren om te gaan met persoonsvorming en brede ontwikkeling en hier invloed op uit te oefenen?
6. Leraarvaardigheden
De onderwijsinspectie wil insteken op het versterken van de professie van leraren op het vlak van de basisvaardigheden. Dat is inderdaad belangrijk en feitelijk een onderdeel van de basiskwalificatie van leraren.
Maar er blijven dan ook veel kansen liggen als het alleen gaat om het plegen van korte interventies op smalle opbrengsten. Juist de excellente leraren blinken uit in coachend leraargedrag. Een coachrol is immers een expertrol, als alle andere rollen op een uitmuntende manier beheerst worden.
Mijn 6e vraag is: Heeft de Onderwijsinspectie ook heldere beelden bij de specifieke leraarvaardigheden die nodig zijn om de andere onderdelen van de maatschappelijke opdracht tot groei en ontwikkeling te brengen? Welke interventies wil de Onderwijsinspectie op dat terrein stimuleren?
Meer informatie over de coachende rol van de leraar: De zes rollen van de leraar. En: Leraarvaardigheden voor kindgericht onderwijs.
7. Motivatie van leerlingen
Hieraan gekoppeld is de vraag over de motivatie van leerlingen. Motivatietheorieën geven aan dat afstemmen op de basisbehoeften belangrijk is voor goede opbrengsten. Het maakt dus nogal uit hoe het onderwijsproces om tot die opbrengsten te komen er uit ziet.
De 7e vraag is daarom: Heeft de Onderwijsinspectie opvattingen over het onderwijsleerproces wat vanuit motivatietheorieën bewezen bijdraagt aan goede opbrengsten?
8. Visie op het onderwijssysteem
De Onderwijsinspectie richt zich sterk op de basisvakken. Dat veronderstelt dat het onderwijssysteem in de basis in orde is. Recente publicaties van bijvoorbeeld de Onderwijsraad geven juist aan dat het onderwijssysteem aan innovatie toe is en herzien moet worden.
De 8e vraag is: Hoe kijkt de Onderwijsinspectie tegen deze publicatie aan? Op welke manier stimuleert de Onderwijsinspectie innovatie op de scholen?
Bekijk hier het discussiestuk "De toekomst van ons onderwijs".
9. Leerachterstanden?
De Onderwijsinspectie spreekt in 'De Staat van het Onderwijs' heel frequent over leerachterstanden en leervertraging. Deze term refereert aan een norm en deze norm is de gemiddelde leerling. En dat is niet zo vreemd, want daar is het huidige leerstofjaarklassensysteem op gebaseerd.
Met het gebruik van deze term zegt de onderwijsinspectie feitelijk alleen iets over de leerlingen in relatie tot het systeem en niet zozeer over de leerling. En uitgaan van een op de gemiddelde leerling gebaseerd systeem zegt iets over je visie op leren en ontwikkelen.
Dat roept de 9e vraag op: Welke visie op leren en ontwikkelen hanteert de Onderwijsinspectie?
Wellicht interessant in dit verband: Wat zegt 'leerachterstand' over onze visie op leren?
10. Systeemcrisis in het onderwijs?
De Onderwijsinspectie geeft aan dat er een ernstig lerarentekort is en een tekort aan schoolleiders. Je zou op basis daarvan kunnen zeggen dat het onderwijs in een systeemcrisis verkeert en dat deze tekorten daar een symptoom van zijn. Of is het wellicht andersom?
Mijn slotvraag aan de onderwijsinspectie is daarom: Hoe kijkt de Onderwijsinspectie aan tegen de huidige problemen in het onderwijs? Zijn dit op zichzelf staande problemen of zijn dit symptomen van een dieper liggende systeemcrisis?
Wanneer je geïnteresseerd bent in mijn visie op dit vraagstuk, kijk dan eens bij het volgende artikel: Het onderwijs verkeert in een systeemcrisis!
Samenvattend
Al met al geeft 'De Staat van het Onderwijs' best een interessant aantal aanknopingspunten voor gesprek over het onderwijs. En dat is natuurlijk prachtig, want daar leren we allemaal van! Ik heb niet de pretentie dat ik compleet ben geweest of de wijsheid in pacht heb. Dus voel je vrij om aanvullingen te geven of vragen te stellen. Ik leer graag wat bij!
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.nl Academie
