Ervaringsgericht werken met kleuters

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 18 juni 2020

>> Ervaringsgericht werken in het basisonderwijs met kleuters direct bestellen.

Ferre Laevers is als onderwijskundige grondlegger van het ervaringsgericht onderwijs (EGO). In zijn boeken over Ervaringsgericht werken legt hij uit wat de focus van ervaringsgericht onderwijs is en hoe je het in de praktijk brengt. In deze samenvatting ga ik in op het boek Ervaringsgericht werken in het basisonderwijs met kleuters. Daarnaast is er ook een deel gericht op het onderwijs aan 6-12 jarigen, en een deel gericht op de Voorschoolse opvang.

Ervaringsgericht werken is veel meer dan leren uit ervaring. Het gaat niet om wat kinderen dóen maar om de instelling van de leerkracht: hoe kijkt hij naar het kind.

Het is proberen in de huid van kinderen te kruipen om gewaar te worden hoe hun leven eruitziet.

Opvoeden is geen eenrichtingsverkeer maar vraagt om een partnerschap: de relatie die we met kinderen opbouwen draagt bij aan zijn én aan onze ontwikkeling.

Betrokkenheid en welbevinden

Ervaringsgericht werken is ontstaan in de loop van de tijd, waarin vernieuwing en verandering, verbetering en doordenking van het (kleuter)onderwijs steeds de aandacht had. Binnen het E.G.O. (Ervarings Gericht Onderwijs) is het begrip betrokkenheid in toenemende mate centraal komen te staan. Daarnaast is er veel aandacht voor welbevinden. Met die twee termen kun je ‘afmeten’ of je als leerkracht goed bezig bent. Betrokkenheid en welbevinden bepalen het niveau van de beleving van de lerende.

Met het Aanpak-Proces-Effect schema wordt het Ervaringsgericht Onderwijs van nu gevisualiseerd.

Hoe meer welbevinden en betrokkenheid, hoe heilzamer en ingrijpender het effect van ons onderwijs op hun ontwikkeling.

Kun je welbevinden meten? De Leuvense Welbevindenschaal (LWS) kan een hulpmiddel hierbij zijn.
Ook betrokkenheid is van groot belang, dat is 'the State of Flow' waarin een kind zich bevindt en waar hij zich met heel zijn concentratie en aandacht in geeft.

Betrokkenheid kent drie soorten:

Intrinsieke betrokkenheid: de exploratiedrang is de krachtbron;
Functionele betrokkenheid: de spanning wordt opgeroepen door iets van buitenaf;
Emotionele betrokkenheid: de betrokkenheid wordt veroorzaakt door emoties, meer dan door kennis.

De Leuvense Betrokkenheidschaal (LBS) is een hulpmiddel om betrokkenheid te meten.

Rijke leeromgeving

Een rijke leeromgeving nodigt uit tot ontdekken en onderzoeken. Voorwaarden daarvoor zijn:

Een rijk basismilieu; de klasinrichting en uitnodigende hoeken. Er wordt ingegaan op hoe je gestalte geeft aan een gevarieerd aanbod van hoeken, hoe je de kwaliteit van hoeken bewaakt, en hoe je optimaal de ruimte benut;
Een dagelijks aanbod van interessante activiteiten en materialen. Dagelijks zorgen voor een kwaliteitsvol aanbod aan activiteiten kan door inspiratie vanuit het dag-weekschema, inspiratie vanuit de hoeken zelf of inspiratie vanuit thema’s. Maar het kan ook door activiteiten aan te bieden op basis van geobserveerde interesses.

Het open project gaat uit van een spontane uiting, belangstelling of fascinatie bij de kinderen en het bieden van activiteiten die in het verlengde van dat belangstellingspunt liggen. Hierbij laat je je dus inspireren en sturen door de belangstelling van de kinderen.
Ook het volgende hoofdstuk (4: Ruimte voor initiatief) gaat hierop in. Hoe benut je het initiatief van kinderen, hoe veel ruimte geef je daarvoor en hoe laat je het leidend zijn in de klas en leeromgeving?

Na een voorbeeld van een uitgewerkte dag in een kleuterklas waarin in een uiterste vorm veel ruimte is voor het kleuterinitiatief, wordt er aandacht besteed aan de open organisatievorm en niveaus van keuzevrijheid en initiatief.
Ook vinden we in dit hoofdstuk veel praktische tips:

Om kinderen te helpen kiezen (o.a keuzebord);
Om Vertrouwd te raken met het dagschema
Voor het hanteren van grenzen.

Ruimte voor initiatief maakt deel uit van een krachtige leeromgeving

Positief groepsklimaat

In een volgend hoofdstuk (5) wordt ingegaan op de vijf dimensies van een positief groepsklimaat:

Sfeer; een goede sfeer herken je aan ontspannen gezichten en weinig conflicten;
Relaties tussen kinderen;
Interacties in activiteiten;
Relaties met de leerkracht;
Omgang met structuur en regels.

In dit hoofdstuk aandacht voor het werken aan een positief groepsklimaat o. a. door

Momenten van verbondenheid scheppen;
Werken aan sociale competentie;
Inspelen op wat zich voordoet.

Belangrijke component daarbij is de leerkrachtstijl: de wijze waarop de leerkracht met kinderen omgaat. Het kan lastig zijn hier grip op te krijgen omdat het vaak over hele subtiele dingen gaat, zoals houding of mimiek. In hoofdstuk 6 wordt er ingegaan op leerkrachtstijl en wordt dit verduidelijkt aan de tweedeling in de houding van de persoon en het effect op de ander.

Ook al kun je het moeilijk hebben met het gedrag van kinderen, de aanvaarding van de beleving die erachter zit moet onvoorwaardelijk zijn.

Empathie is hierbij heel belangrijk, en dat is niet alleen een louter verstandelijk begrijpen maar een opnemen van de ervaring van de ander in jouw ervaringsstroom. Ook echtheid en het (h)erkennen van je eigen gevoelens is onmisbaar.

Om empathie te kunnen meten is de Leuvense Empathieschaal bruikbaar die vanuit verschillende niveaus leerkrachtgedrag en kindbeleving beschrijft. Veel voorbeelddialogen in dit hoofdstuk geven inzicht in (on)wenselijke interventies van leerkrachten.

Effect

In hoofdstuk 7 wordt ingegaan op wat onderwijs moet opleveren. Wat heeft het individu nodig om voorspoedig te zijn? Waar vraagt de samenleving om? Waar moet onderwijs zich op richten? De drie doelgebieden waar een goede ontwikkeling zich op richt en die verder in dit hoofdstuk worden uitgewerkt zijn:

Een brede ontwikkeling van competenties en vaardigheden;
Een gezonde emotionele basis;
Een basishouding van verbondenheid om competenties in een maatschappelijk geëngageerde richting te gebruiken.

In een laatste hoofdstuk (8) wordt ingegaan op de kwaliteit van het onderwijs en hoe je zicht kunt krijgen op het geleverde resultaat. Dit kan gebeuren op kindniveau (kindvolgsysteem) of schoolniveau.

De vraag moet altijd zijn: hebben de school en de leerkracht al het mogelijke gedaan om de omstandigheden te scheppen die voor hoge niveaus van welbevinden en ontwikkeling nodig zijn?

Recensie

Ervaringsgericht werken in het onderwijs is zo'n allesomvattend principe dat in dit boek eigenlijk heel veel onderwerpen de revue passeren. Aan de ene kant zijn - vooral de eerste hoofdstukken - duidelijk theoretisch verankerd, maar vervolgens bevat het boek ook heel veel praktische uitwerkingen, voorbeelden en tips. Het boek leest gemakkelijk weg en kan -opnieuw- bijdragen aan reflectie op vragen als: waar wil ik eigenlijk heen met mijn onderwijs? Wat is voor mij belangrijk? Hoe stimuleer ik betrokkenheid en welbevinden bij leerlingen?

De kern van het boek ligt voor mij toch wel in hoofdstuk 6 waarin het over de leerkrachtstijl gaat. Want uiteindelijk is het toch degene die voor de groep staat die het onderwijs bepaalt. Zoals in het slot van dit zesde hoofdstuk zo mooi staat: 'Als je als leerkracht in woord en gebaar niet geloofwaardig overkomt bij de kinderen, als ze niet aanvoelen dat jij-als-persoon hun ruimte, waardering, begrip en stimulans biedt, dan zijn organisatie, materialen en activiteiten op los zand gebouwd.'

Dit deel gaat vooral in op het werken met kleuters. Een ander deel -geschreven samen met Ludo Heylen- richt zich op 6- tot 12-jarigen en er is ook een deel -geschreven samen met Kristien Silkens en Bart Declercq- dat zich richt op voorschoolse kinderopvang.

Ervaringsgericht werken in het basisonderwijs met 6- tot 12-jarigen, Ferre Laevers & Ludo Heylen, Uitgeverij Lannoo nv Tielt, 2019, 266 pag., ISBN 9789401461948

Ervaringsgericht werken in de voorschoolse kinderopvang, Ferre Laevers & Kristien Silkens, Uitgeverij Lannoo nv Tielt, 2020, 152 pag. ISBN 9789401461924

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!