Taalgericht zaakvakonderwijs (5): Betrokken lezen en leren

  Geplaatst op 6 november 2017

Wat kun je doen om je zaakvakonderwijs verder te verbeteren?

  1. Gebruik en volg systematisch de kennisdoelen uit je zaakvakmethode. Het gaat immers om vakdiciplines.
  2. Organiseer interactie met de echte wereld via proefjes en het beeldmateriaal uit je methode.
  3. Bied steun bij de zeggenschap van de leerling over het eigen leren.
  4. Organiseer de steun door onderlinge samenwerking en kennisuitwisseling van je leerlingen.
  5. Help je leerlingen bij het vinden van interessante informatie over het zaakvakonderwerp uit je methode en op internet.

Hierover nog wat meer ideeën.

Dit artikel maakt onderdeel uit van een serie van vijf artikelen over taalgericht zaakvakonderwijs. Onderaan dit artikel worden de andere delen van de serie vermeld.


1. Kennisdoelen en prestatiedoelen: kennishonger tegenover wedijver

Kennisdoelen uit je methode moeten een beroep doen op nieuwsgierigheid en kennishonger van je leerlingen. Prestatiedoelen kunnen daarentegen verwijzen naar een kennistoets waarin beloning of ontmoediging een rol spelen. Wanneer het in je zaakvakonderwijs alleen gaat om prestatiedoelen, dan passen je leerlingen zich vermoedelijk snel aan. Ze zoeken erkenning en willen winnen van hun klasgenoten. Als het er vooral om gaat, ‘de toets- en werkbladenwedstrijd’ te winnen, dan nemen veel leerlingen graag de kortste weg en zijn ze bijvoorbeeld eerder geneigd de antwoorden van klasgenoten over te nemen. Of juist zo langzaam mogelijk te werken, zodat ze hun onwetendheid kunnen verhullen door zogenaamd gebrek aan tijd.

2. Interactie met de echte wereld

Het tweede kritische bestanddeel van goed zaakvakonderwijs is de interactie met de echte wereld, waarin je leerlingen een voorwerp of een gebeurtenis observeren of er handelend mee bezig zijn. Op het gebied van de kennis van de natuur kunnen je leerlingen de leerling ergens mee bezig zijn, bijvoorbeeld door waar te nemen hoe vogels zich voeden, of door uilenballen te ontleden.

Op het gebied van geschiedenis zou het kunnen gaan om weer opvoeren van een gebeurtenis of het herhalen van een toespraak uit een periode uit de geschiedenis. Natuurlijk kan er veel op dit gebied worden bereikt met behulp van het beeldmateriaal van de zaakvakmethode, maar korte proefjes in het werkboek waarbij je leerlingen aantekeningen of een tekening maken voldoen ook goed.

Motivatie en voorkennis

Bij die interacties met de echte wereld zijn je leerlingen automatisch bezig met het uitermate belangrijke proces van motivatie en het opbouwen van voorkennis. Ze denken bij een proefje na over wat ze al weten, zonder dat hun daarnaar gevraagd wordt of zonder ze daartoe expliciet worden aangezet. Het contact met de echte wereld doet een krachtig  beroep op wat je leerlingen weten. Het maakt hen bereid om opnieuw van een tekst te leren.

Interactie met de echte wereld beïnvloedt de motivatie om te lezen. De waarneming van een echt voorwerp, bijvoorbeeld een vogelnest, of van een gebeurtenis, bijvoorbeeld het opnieuw ten gehore brengen van een toespraak van een historische figuur, leidt vaak van binnenuit tot gemotiveerd leergedrag.

Transfer

De betekenis van motiverende ervaringen bij de interactie met de echte wereld is, dat deze motivatie overgebracht kan worden op  nieuwe teksten. Als je leerlingen boeken of multimedia vinden, die verband houden met hun ervaringen in de echte wereld, dan zullen ze gemotiveerd zijn om die te lezen. Het lezen van nieuwe teksten over het zaakvakonderwerp is gebaseerd op intrinsieke motivatie om te leren.

Eigen vragen

Interactie met de echte wereld heeft nog een ander belangrijk kennisvoordeel. Leerlingen blijken meer vragen te stellen als ze ergens handelend mee bezig zijn, bijvoorbeeld weer met de proefjes uit je zaakvakmethode.

Wanneer je leerlingen bezig zijn met een handelende activiteit op het gebied van de natuur, bijvoorbeeld het ontdekken van wrijvingswarmte, stellen ze een stortvloed aan vragen, bijvoorbeeld “ Welk materiaal wordt het warmst? ”, “Hoe kun je wrijvingswarmte gebruiken?
Wat is het gevaar van wrijvingswarmte? Deze eigen vragen zijn vitale startpunten in hun leerproces, naast of na de leervragen uit het werkboek.

Je laat je leerlingen deze vragen opschrijven. Die worden de richtlijnen voor het verdere lezen en zoeken op internet, voor het schrijven en voor het lezen om te leren met je eigen denkwerk.
Bij het bestuderen van de echte natuur stellen je leerlingen vaker volledig geformuleerde en cognitief meer zinvolle vragen. Het is duidelijk: contact met de echte wereld helpt je leerlingen om voorkennis te activeren en eigen vragen te stellen.

Wanneer je leerlingen intrinsiek gemotiveerd zijn om de kennis en zaakvakbegrippen te leren, zullen ze zich meer inspannen en daarbij hun voorkennis, voorspelling, verbeelding en vragen gebruiken. Motivatie van binnenuit, die oorspronkelijk voortkomt uit nieuwsgierigheid door eigen vragen, kan het denkend lezen om te leren stimuleren.

3. Steun bij de zeggenschap van je leerlingen

Het derde kritische bestanddeel van goed zaakvakonderwijs is steun bij de zeggenschap van de leerling over het eigen leren. In de eerste plaats heeft iedere leerling zijn eigen ervaring en gedachtewereld. Alle leerlingen kunnen hun informatie inbrengen en het op hun eigen manier toepassen op hun waarneming bij een proefje of uitstapje en op de te lezen tekst. Als je leerlingen hun eigen voorkennis gebruiken, worden ze de bezitters van de nieuwe informatie, die er aan wordt gekoppeld. Het gevoel, dat ze eigenaars worden van nieuwe kennis, motiveert hen voor het gebruik van denkstrategieën en moeilijke leerdoelen, zoals het samenvatten.

Steun bij vragen bedenken

Je leerlingen moeten worden aangemoedigd vragen te stellen over zaken waarin ze geïnteresseerd zijn. Laat je leerlingen hun vragen over vogels opschrijven en ophangen. Natuurlijk zijn in eerste instantie de vragen uit het werkboek belangrijk, want je wil de kennisverwerving van je leerlingen sturen. Maar wanneer je leerlingen geloven dat ook hun eigen vraag belangrijk is, zal die meer een stimulerend karakter aannemen. Geef daarvoor meer ruimte als je leerlingen al wat kennis hebben verworven om te vermijden dat ze zomaar wat vragen om het vragen.

Als je leerlingen lezen om een antwoord te vinden op hun persoonlijk geformuleerde vragen, dan zullen ze hun kennis activeren, samenvatten, op hun hoede zijn bij het begrijpen van de tekst en vaker conclusies trekken, dan wanneer ze alleen maar de vragen uit het werkboek moeten beantwoorden en op termijn te weinig zeggenschap over hun leren krijgen. Ze moeten immers ook zelfstandig kunnen leren in het Voortgezet Onderwijs. Je kunt een duidelijke, maar beperkte hoeveelheid keuzes en mogelijkheden aangeven, waardoor je leerlingen  beslissingen nemen zoals bijvoorbeeld: “Moet ik nu samenvatten?” “Moet ik nu mijn tijd gaan besteden aan het verzamelen van informatie uit deze twee stukjes tekst over warmte?” “Heb ik voor mijn leren alles uit deze tekst gehaald, wat er in zat?”

Effecten

Per saldo heeft jouw steun bij zeggenschap over het leren van je leerlingen ervoor gezorgd, dat ze gemotiveerd raakten om actief na te denken bij het lezen. Veronderstel dat je leerlingen een klein stukje zeggenschap hebben gekregen bij een leesactiviteit over een zelf gekozen tekst. Je hebt je leerlingen de gelegenheid gegeven om hun eigen drie vragen onder woorden te brengen, die van belang zijn. Dat is motiverend. In die mentale toestand zullen ze graag de informatie willen begrijpen uit de tekst. Ze zullen ook zelf andere  teksten willen uitkiezen over het zelfde onderwerp. Ze zullen moeten beslissen of ze echt de gezochte informatie uit die teksten krijgen, waarmee ze hun vragen kunnen beantwoorden.

4. Steun door samenwerking

Het vierde bestanddeel van goed zaakvakonderwijs is de steun bij onderlinge samenwerking van je leerlingen. Leerlingen kunnen ongeveer evenveel tijd besteden aan het individueel werken als aan het werken met z’n tweeën of het werken in groepen van drie tot zes leerlingen. Je kunt bijvoor-beeld aan je leerlingen vragen, klasgenoten te zoeken om zaakvakteksten samen te lezen, en pratend kennis uit te wisselen. Dit verzoek, om kennis met elkaar te delen is automatisch een verzoek om kennis uit het geheugen op te diepen. Je kunt een duo vragen, om hun vraag over een bepaald onderwerp te delen. Zo ontstaat  er een forum voor de vragen in de klas.

Feedback en motivatie

Klasgenoten vormen ook een bron van positieve feedback met betrekking tot de inhoud en het belang van de kennisdoelen uit het werkboek. Wanneer je leerlingen er op vertrouwen, dat ze hulp zullen krijgen van klasgenoten of van jou, zullen ze het risico nemen om zich in moeilijke kennis te verdiepen. Zo geeft steun door samenwerking bescherming tegen missers en tegen schaamte over aanvankelijke onwetendheid. Het delen van vragen en kennis vergroot de betrokkenheid van de leerlingen bij de kennisdoelen van de methode en het begrijpen van leerteksten.

Als je leerlingen een persoonlijke verantwoordelijkheid hebben voor een deel van het leren in hun groepje, zal het persoonlijke doel om de tekst te begrijpen en de kennis te leren nadrukkelijker werken en kennis beter worden onthouden, dan wanneer ze alleen individuele leerdoelen hebben voor hun leeractiviteiten.
Bij het samenwerken zullen de pogingen van je leerlingen en de energie die ze steken in het leren groter zijn dan in situaties, waarin ze alleen maar geïsoleerd met lezen bezig zijn. Laat je betere en zwakkere lezers vaker samen leren, bij het maken van aantekeningen en bij het samen praten over het zaakvakonderwerp en de vragen uit het werkboek. Daarom is gepersonaliseerd leren niet zomaar een goed idee.

Het proces van het kritisch bekijken van het eigen begrijpen van een tekst kun je bevorderen door samenwerking. Als aan twee leerlingen gevraagd wordt inzicht in een tekst te delen, is het gemakkelijker en natuurlijker voor je leerlingen om denkstrategieën te gebruiken. Als een leerling het begrijpen van een andere leerling van de tekst kritisch bekijkt, wordt het proces van het kritisch lezen expliciet gemaakt. Nadat ze deze activiteiten van ‘het zichzelf kritisch bekijken’ bij het lezen met elkaar hebben besproken, kunnen ze de leesaanpak gemakkelijker zelfstandig toepassen.

5. Goede teksten

Het vijfde bestanddeel van goed zaakvakonderwijs gaat over teksten, die de belangstelling voor het onderwerp bij je leerlingen kunnen vergroten. Hierbij kun je denken aan aantrekkelijke informatieve boeken, maar ook fictie, en aan websites. Waarop je leerlingen pas gaan zoeken als ze in de zaakvakles al behoorlijk veel kennis en zinvolle eigen zoekvragen hebben opgedaan.

Leesniveau en leesproces

Om in aanmerking te komen voor het predicaat ‘interessant’, moeten leesmaterialen begrijpelijk zijn voor je leerlingen. Teksten die zo moeilijk zijn, dat ze onmogelijk begrepen kunnen worden, zijn tóch demotiverend. Maar het zijn je leerlingen die hierin het initiatief nemen: als een zwakkere lezer sterk geïnteresseerd is in een onderwerp dan trekt zijn motivatie hem door het moeilijke leesproces.

Wanneer je leerlingen van mening zijn dat de teksten van je klassenbieb vaak te moeilijk, te onbelangrijk of te ver af staan van hun zelfgekozen onderwerp, zal de bieb als niet interessant worden beoordeeld. Een overvloed aan interessante teksten in het klaslokaal is bijzonder stimulerend.

Uiteindelijk is het kritisch bekijken van het eigen proces van begrijpen ook voor de leerlingen zelf echt belangrijk, indien ze allerlei bronnen gebruiken voor het lezen. Ze moeten vaststellen wanneer ze uit een tekst alles geleerd hebben wat belangrijk is, en vervolgens moeten ze een nieuwe selectie maken, die in overeenstemming is met hun doelen en kennisbehoeften. Dit is een betrekkelijk gevorderde vorm van kritisch denken over je eigen leesaanpak.

Er is gevonden, dat een overvloed aan leesboeken en het gebruik van multimedia in het klaslokaal resulteerden in grote vooruitgang in de kwaliteit van het lezen, het schrijven en de kennisverwerving. Je taalgericht zaakvakonderwijs draagt er aan bij dat de leerling in het voortgezet onderwijs zelfstandig kunnen lezen om te leren.

Tot slot

Je las hoe interactie met de echte wereld bevorderend werkt op het begrijpend en studerend lezen en leren bij  het systematisch volgen van de kennisdoelen uit je zaakvakmethode.  Je organiseert het contact met de echte wereld, de steun bij de zeggenschap van je leerlingen over het leren en hun  onderlinge samenwerking en  je helpt je leerlingen bij het vinden van interessante informatie over zaakvakonderwerpen. Hoewel de genoemde vijf aspecten van goed zaakvakonderwijs veel inzet van je kunnen vragen, zijn ze buitengewoon belangrijk voor goed taalgericht zaakvakonderwijs.


Serie Taalgericht zaakvakonderwijs

Lees ook de andere artikelen van deze serie voor een samenhangende visie op begrijpend lezen in de zaakvakken.

Deel 1 - Reflectie op Begrijpend lezen binnen zaakvakonderwijs
In dit artikel gaat de auteur in hoe begrijpend lezen als vaardigheid kan worden aangeboden binnen het zaakvakonderwijs, en dus niet als apart vak. Ook wordt ingegaan op de zin en onzin van toetsen van begrijpend lezen.

Deel 2 - Woordenschat en begrippen in de zaakvakken
Kennis van begrippen en een goede woordenschat is van groot belang voor goed zaakvakonderwijs.

Deel 3 - Lezen van teksten in de zaakvakken
Welke teksten kun je het beste gebruiken en hoe zet je deze in?

Deel 4 - Verdieping, de vier V's
De auteur geeft een toelichting op de vier V’s van voorkennis, voorspellen, verbeelden en vragen. Het zijn de belangrijkste strategieën van het begrijpend lezen bij de zaakvakken.

Deel 5 - Betrokken lezen en leren
In dit slotartikel wordt het belang benadrukt van het verbinden van het geleerde met de echte wereld. Dit vergroot niet alleen de kennis, maar ook de motivatie.


Gebruikte literatuur

  1. Elsäcker, W. van. Damhuis, R. Droop, M. Segers, E. (2010) Zaakvakken en Taal: Twee vliegen in één klap!; Taalontwikkeling stimuleren bij het zaakvakonderwijs in groep 5-8 van de basisschool. Expertisecentrum Nederlands.
  2. Hirsch JR. E.D. (2006) The Knowledge Deficit; Closing the Shocking Education Gap for American Children. Houghton Mifflin Company.
  3. Tishauser, J. (april 2017) Is onderwijs meetbaar? JSW.
  4. Filipiak, P. Meelker, I. Linden, B. van der (2015) Geen woorden maar kinderen; OMJS.
  5. Filipiak, P (2012); (hardop)denkend leren lezen, Begrijpend lezen is denkend lezen; OMJS.
  6. Wilhelm, J.D. (2001) Improving Comprehension with Think - Aloud Strategies; Scholastic.
  7. Robb, L. (2003) Teaching Reading in Social Studies, Science, and Math; Scholastic.
  8. Guthrie, J.T., Oznungur,S; Instructional (2002) Contexts for Reading Engagement; In: Comprehension Instruction; Reaearch-Based Best Practices; ed.Block,C: Preesley, M. Vertaald in 2008 door: P.Filipiak bij Onderwijs Maak Je Samen. https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/dossiers/taal-lezen/leesonderwijs-cori-lezen-guthrie/
  9. Koene, Y. (mei 2017); CORI-lezen: thematisch begrijpend lezen; JSW.
  10. Harvey, S. en Goudvis, A. (2000 ) Strategies That Work; Teaching Comprehension to Enhance Understanding, Stenhaus.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Taalontwikkeling en taalbeleid
Taalontwikkeling en taalbeleid
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Communicatief zaakvakonderwijs
Communicatief zaakvakonderwijs
Paul Filipiak
Kindgericht taalonderwijs
Taalonderwijs integreren in zaakvakken, hoe doe je dat?
Paul Filipiak
Communicatief woordenschatonderwijs
Communicatief woordenschatonderwijs
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (1) Reflectie
Taalgericht zaakvakonderwijs (1): Reflectie op begrijpend lezen
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (2): Woordenschat en begrippen
Taalgericht zaakvakonderwijs (2): Woordenschat en begrippen
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (3): lezen van teksten in zaakvakken
Taalgericht zaakvakonderwijs (3): Lezen van teksten in zaakvakken
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (4): Verdieping
Taalgericht zaakvakonderwijs (4): Verdieping, de vier V's
Paul Filipiak
technisch begrijpend studerend lezen
Hoe zinvol is het onderscheid tussen technisch, begrijpend en studerend lezen
Paul Filipiak
Begrijpend leesresultaten
Het optimaliseren van begrijpend leesresultaten
Karin van de Mortel
Woordenschat uitbreiden
Woordenschat uitbreiden bij begrijpend lezen en bij de zaakvakken
Paul Filipiak
Effectief leesonderwijs
Aantrekkelijk en effectief leesonderwijs: motiverend!
Paul Filipiak
Grip op leesbegrip
Beter toetsen en evalueren van lezen met begrip
Karin van de Mortel
Begrijpend lezen
Begrijpend lezen is kwestie van denken
Karin van de Mortel
Denkend lezen
Denkend lezen - begrijpend lezen naar een hoger niveau
Dolf Janson
Leesbegrip en aanbod leesonderwijs
De vele kanten van leesbegrip-1; het aanbod
Paul Filipiak
Leesbegrip en leesonderwijs, instructie
De vele kanten van leesbegrip -2; instructie
Paul Filipiak
Cooperatief leren in leesonderwijs
Gebruik het ook in je leesonderwijs!
Paul Filipiak
leesonderwijs, hoe anders
Leesonderwijs: wat is er mis en hoe kan het anders?
Jos Cöp
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Communicatieve klas
De communicatieve klas - deel 1
Paul Filipiak
Communicatieve klas deel 2
De communicatieve klas - deel 2
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Belang woordenschatonderwijs
Woordenschatonderwijs -6-
Paul Filipiak
Lezend woorden leren
Lezend woorden leren -8-
Paul Filipiak
Kennisgericht woorden leren
Kennisgericht woorden leren -9-
Paul Filipiak
Zaakvakwoorden zesstappenaanpak
Woorden leren in de zaakvakken - deel 1
Paul Filipiak
Zaakvakwoorden werkwijzen
Woorden leren in de zaakvakken - deel 2
Paul Filipiak
Zaakvakwoorden hulpmiddelen
Woorden leren in de zaakvakken - deel 4
Paul Filipiak
Stimuleren van denkend lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Formatief evalueren en stimuleren van het denkend lezen (11)
Paul Filipiak
Formatief evalueren van lezen
Differentiatie bij hardopdenkend lezen - Differentiatie-ideeën en de 1-zorgroute (12)
Paul Filipiak
Uitdagend en functioneel taalonderwijs
Uitdagend en functioneel taalonderwijs
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



begrijpend lezen
zaakvakken

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest