Taalgericht zaakvakonderwijs (1): Reflectie op begrijpend lezen

  Geplaatst op 6 november 2017

Taal - lezen, schrijven, spreken en luisteren - speelt een belangrijke rol bij je zaakvakonderwijs. Niet alleen heeft ieder vak een eigen taal waar je leerlingen mee kennismaken en die zij nog moeten leren, ook het leren gebeurt door middel van taal. Leergesprekken over nieuwe onderwerpen doen een sterk beroep op hun mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden.

Het gaat dan om het lezen van teksten, het bekijken van documentaires, het zoeken van informatie op internet, het presenteren van de informatie door je leerlingen aan de klas en het schrijven van werkstukken. Taalvaardigheid behoort dan ook onlosmakelijke verbonden te zijn aan de zaakvakken.

Dit artikel maakt onderdeel uit van een serie van vijf artikelen over taalgericht zaakvakonderwijs. Onderaan dit artikel staan de andere delen vermeld.

Leesstrategieën en de inhoud van zakelijke teksten

Probeer eens met behulp van denkstrategieën uit je methode voor begrijpend lezen deze tekst te begrijpen.


Kwantummechanica

In de kwantumtheorie (althans in de breed aangehangen Kopenhaagse interpretatie van Niels Bohr en Werner Heisenberg) variëren natuurkundige grootheden stapsgewijs (met 1 kwantum tegelijk) en is er geen waarnemer-onafhankelijke werkelijkheid. Door dit tweede fundamentele verschil met de klassieke natuurkunde is het principieel uitgesloten om het effect van de waarneming uit te schakelen: de keuze die de waarnemer maakt bij het opzetten van zijn experiment bepaalt in belangrijke mate de uitkomst daarvan. Het product van de onnauwkeurigheden van de gelijktijdige metingen van twee grootheden (bijvoorbeeld plaats en impuls) heeft volgens de onzekerheidsrelatie van Heisenberg een minimale waarde. Is de ene grootheid met de grootst mogelijke nauwkeurigheid gemeten, dan is de andere onvermijdelijk geheel onbepaald en onbepaalbaar.

Beantwoord de volgende vragen:

  • Heisenberg hangt de Kopenhaagse interpretatie van Bohr aan. Waar of niet waar?
  • Het achter elkaar meten van twee grootheden leidt tot een minimale waarde. Waar of niet waar?
  • De onzekerheidsrelatie van Heisenberg is onbepaalbaar. Waar of niet waar?

Hirsch schrijft (2): Als we onze leerlingen teksten willen laten begrijpen door ze bij het lezen te laten nadenken over leesstrategieën, dan komen ze niet veel verder met begrip van de inhoud. Het leren uit een tekst is het combineren van bekende met onbekende informatie. Leesvaardigheid is sterk onderwerp- en domeinspecifiek: je begrijpt wel een biologietekst, maar daarom niet zomaar een natuurkundetekst. Hoe meer algemene en parate kennis je leerlingen bezitten, des te meer ze meerdere teksten over verschillende onderwerpen begrijpen, bijvoorbeeld in een krant of van televisie. Daarom is een breed cultureel aanbod in je school van levensbelang om kinderen te laten begrijpen wat ze lezen.

Weet je niets of te weinig van bovenstaande natuurkundige tekst, dan helpen leesstrategieën je ook niet bij het beantwoorden van de leervragen. Het leidt tot tijdrovend en saai zoekend teruglezen van de tekst en het mechanisch ophalen van informatie om de leervraag te beantwoorden. Het doodt het denkend leren voor, tijdens en na het lezen.

Toetsen

Omdat vertrouwdheid met de inhoud zo sterk doorwerkt in het begrijpen van een tekst wordt er bij een Cito-toets begrijpend lezen iets onduidelijks gemeten: je toetst bij dergelijke toetsen vooral voorkennis over het onderwerp van de toetstekst.

Daarop kun je je leerlingen niet voorbereiden, want ze weten niet waar de komende toets over zal gaan en met welke woordenschat. Je lijkt het effect te meten van geoefende denkstrategieën, maar je toetst vooral hun bekendheid met het onderwerp (2). Verder meten toetsen vaak op de eerste plaats de motivatie van de leerling om een toets te maken en op de tweede plaats een slimme vaardigheid in het beantwoorden van toetsvragen (3).

Opnieuw Hirsch: wat betreft het huidige toetsen van begrijpend lezen: laat het achterwege. Het levert geen informatie op voor je leesonderwijs en het is zonde van de tijd. Ook voor je leerlingen.
Omdat kennisverwerving en woordenschatontwikkeling geleidelijk en langzaam gaat, is het niet mogelijk om het begrijpend lezen in één jaar bij je leerlingen sterk te verbeteren en zinvol te toetsen. Dit verbetert pas bij een aanzienlijke vermeerdering van de kennis over de onderwerpen waarover je leerlingen lezen (2). Maar kun je zomaar stoppen met een LVS-toets begrijpend lezen? De belangen zijn groot en er zal nog een lange discussie over gevoerd worden.

Toets bij de zaakvakken twee keer met dezelfde toets de kennis: eerst vooraf en dan achteraf. Je meet op deze manier wat je leerlingen hebben bijgeleerd (3). Gebruik zo mogelijk de voormalige toetstijd van het begrijpend lezen voor het toetsen van kennis. Dan toets je impliciet ook het effect van begrijpend en studerend lezen en van woordenschat, maar dan op een zinvolle wijze en gericht op het begrijpen van belangrijke kennis. Pas bij meer parate kennis, kunnen leerlingen informatie op internet zoeken en zinvolle zoekvragen stellen.

Vertrouwdheid met de inhoud werkt sterk door in het begrijpen van een tekst. De Cito-toets begrijpend lezen meet dus vooral voorkennis over het onderwerp van de toetstekst.

Goed opgebouwd en uitvoerbaar taalgericht zaakvakonderwijs

Een vertrouwde context versnelt het leren van nieuwe woorden gemiddeld vier maal en de meeste van je leerlingen leren daardoor in dezelfde tijd meer woorden. Dit kan worden bewerkstelligd door in de basisschoolperiode hun kennis geleidelijk op te bouwen bij aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en techniek. Dit gaat niet ‘hap-snap’, maar ‘gedisciplineerd’ met de genoemde vakgebieden. Daardoor ontstaan sterke contexten voor het begrijpen en leren van zaakvak-begrippen. Het gaat bij het zaakvakonderwijs om de ontwikkeling van coherente kennis over zaakvakonderwerpen uit vakdiciplines (2).

Kostbare leertijd goed gebruiken

Verspil geen kostbare onderwijs- en leertijd aan leesstrategieën bij het vak begrijpend lezen, maar laat leerlingen steeds beter begrijpend en studerend lezen bij zaakvakteksten met als doel: kennis-vermeerdering. Besteed daarnaast tijd aan cultureel en recreatief lezen, met behulp van een goede school- en klassebibliotheek met veel informatieve boeken die aansluiten bij de zaakvak-onderwerpen en bij het Kunst- en cultuuronderwijs.

Gebruik goede zaakvakmethoden, dan ben je voorzien van een degelijke opbouw van zaakvakkennis in de basisschoolperiode, van structurele aandacht voor vakvaardigheden en van de zogenoemde 21e -eeuwse vaardigheden. En dan beschik je over goede leerwerkvormen en over schriftelijk en digitaal verwerkings- en beeldmateriaal. Voor het lezen van korte leerteksten uit de zaakvakmethoden gebruik je een eenvoudige, niet complexe aanpak van hardopdenkend (leren) lezen (5). Daarover in een volgend artikel meer.

Tot slot

  • Expliciet onderwijs in zaakvakbegrippen moet leiden tot diepe kennis. Kinderen kunnen in dat geval zelfs definities van zaakvakbegrippen begrijpen en bedenken, op basis van grafische overzichten van zaakvakbegrippen, zoals met een mindmap of een woordcluster. Terloopse en vluchtige aandacht aan zaakvakbegrippen is niet voldoende.
  • Sla de brug tussen gedeeltelijke kennis van het zaakvakbegrip aan het begin van de les, naar diepe kennis van het zaakvakbegrip aan het eind van de les, door er steeds nieuwe informatie aan toe te voegen in uitwisseling met en tussen de leerlingen.
  • Een rijke instructie bij zaakvakbegrippen bestaat uit omschrijvingen, rubriceren van betekeniskenmerken, grafische weergave van betekenisaspecten, het gebruik in zinnen, mondelinge en schriftelijke productietaken met de zaakvakwoorden, relaties tussen zaakvakwoorden en definities op basis van de grafische weergave van de betekenisaspecten van een begrip als hoogvlakte. Gebruik daarvoor wat mogelijk is met je zaakvakmethoden.
  • Voor diepere kennis kun je eerst zelf (samenwerkend) de betekenisaspecten rond het zaakvakbegrip aangeven, geleidelijk kunnen de leerlingen zelf zoeken naar woordrelaties en woordrubrieken. Op het laatst kunnen ze ook zelf de zaakvak-begrippen in een tekst bepalen. Dit leidt tot diepere kennis en een actievere en zelfstandige leerhouding op basis van eigen belangstelling.
  • Schrijfproducten, bijvoorbeeld in werkstukken op basis van presentaties over de zaakvakonderwerpen, moeten een toenemende rijkdom aan zaakvakwoorden bevatten. Integratie van kijken, ervaren, luisteren, lezen en schrijven bij de zaakvakken leidt tot diepere (woord)kennis.

Serie Taalgericht zaakvakonderwijs

Lees ook de andere artikelen van deze serie voor een samenhangende visie op begrijpend lezen in de zaakvakken.

Deel 1 - Reflectie op Begrijpend lezen binnen zaakvakonderwijs
In dit artikel gaat de auteur in hoe begrijpend lezen als vaardigheid kan worden aangeboden binnen het zaakvakonderwijs, en dus niet als apart vak. Ook wordt ingegaan op de zin en onzin van toetsen van begrijpend lezen.

Deel 2 - Woordenschat en begrippen in de zaakvakken
Kennis van begrippen en een goede woordenschat is van groot belang voor goed zaakvakonderwijs.

Deel 3 - Lezen van teksten in de zaakvakken
Welke teksten kun je het beste gebruiken en hoe zet je deze in?

Deel 4 - Verdieping, de vier V's
De auteur geeft een toelichting op de vier V’s van voorkennis, voorspellen, verbeelden en vragen. Het zijn de belangrijkste strategieën van het begrijpend lezen bij de zaakvakken.

Deel 5 - Betrokken lezen en leren
In dit slotartikel wordt het belang benadrukt van het verbinden van het geleerde met de echte wereld. Dit vergroot niet alleen de kennis, maar ook de motivatie.


Geraadpleegde literatuur

  1. Elsäcker, W. van. Damhuis, R. Droop, M. Segers, E. (2010) Zaakvakken en Taal: Twee vliegen in één klap!; Taalontwikkeling stimuleren bij het zaakvakonderwijs in groep 5-8 van de basisschool. Expertisecentrum Nederlands.
  2. Hirsch JR. E.D. (2006) The Knowledge Deficit; Closing the Shocking Education Gap for American Children. Houghton Mifflin Company.
  3. Tishauser, J. (april 2017) Is onderwijs meetbaar? JSW.
  4. Filipiak, P. Meelker, I. Linden, B. van der (2015) Geen woorden maar kinderen; OMJS.
  5. Filipiak, P (2012); (hardop)denkend leren lezen, Begrijpend lezen is denkend lezen; OMJS.
  6. Wilhelm, J.D. (2001) Improving Comprehension with Think - Aloud Strategies; Scholastic.
  7. Robb, L. (2003) Teaching Reading in Social Studies, Science, and Math; Scholastic.
  8. Guthrie, J.T.,Oznungur,S; Instructional (2002) Contexts for Reading Engagement; In: Comprehension Instruction; Reaearch-Based Best Practices; ed.Block,C: Preesley, M. Vertaald in 2008 door: P.Filipiak bij Onderwijs Maak Je Samen. https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/dossiers/taal-lezen/leesonderwijs-cori-lezen-guthrie/
  9. Koene, Y. (mei 2017); CORI-lezen: thematisch begrijpend lezen; JSW.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Taalontwikkeling en taalbeleid
Taalontwikkeling en taalbeleid
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Communicatief zaakvakonderwijs
Communicatief zaakvakonderwijs
Paul Filipiak
Kindgericht taalonderwijs
Taalonderwijs integreren in zaakvakken, hoe doe je dat?
Paul Filipiak
eigentijds woordenschatonderwijs met woordcirkel
Maak van de school een woordpaleis
Jos Cöp
Communicatief woordenschatonderwijs
Communicatief woordenschatonderwijs
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (5): betrokken lezen en leren
Taalgericht zaakvakonderwijs (5): betrokken lezen en leren
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (2): Woordenschat en begrippen
Taalgericht zaakvakonderwijs (2): Woordenschat en begrippen
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (3): lezen van teksten in zaakvakken
Taalgericht zaakvakonderwijs (3): Lezen van teksten in zaakvakken
Paul Filipiak
Taalgericht zaakvakonderwijs (4): Verdieping
Taalgericht zaakvakonderwijs (4): Verdieping, de vier V's
Paul Filipiak
technisch begrijpend studerend lezen
Hoe zinvol is het onderscheid tussen technisch, begrijpend en studerend lezen
Paul Filipiak
Begrijpend leesresultaten
Het optimaliseren van begrijpend leesresultaten
Karin van de Mortel
Woordenschat uitbreiden
Woordenschat uitbreiden bij begrijpend lezen en bij de zaakvakken
Paul Filipiak
Effectief leesonderwijs
Aantrekkelijk en effectief leesonderwijs: motiverend!
Paul Filipiak
Grip op leesbegrip
Beter toetsen en evalueren van lezen met begrip
Karin van de Mortel
Begrijpend lezen
Begrijpend lezen is kwestie van denken
Karin van de Mortel
Denkend lezen
Denkend lezen - begrijpend lezen naar een hoger niveau
Dolf Janson
Woordenschat verbinden met taalbeschouwing
Woorden en betekenissen
Dolf Janson
Zaakvakwoorden zesstappenaanpak
Woorden leren in de zaakvakken - deel 1
Paul Filipiak
Zaakvakwoorden werkwijzen
Woorden leren in de zaakvakken - deel 2
Paul Filipiak
Zaakvakwoorden hulpmiddelen
Woorden leren in de zaakvakken - deel 4
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren lezen zaakvakgericht leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Zaakvakgericht leesonderwijs (5)
Paul Filipiak
Keuze en definitie leesstrategieën
Leesstrategieën en leesdoelen - De keuze en definitie van leesstrategieën (8)
Paul Filipiak
Proces- en productgerichte evaluatie leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Over de proces- en productgericht evaluatie van het leesonderwijs (6)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren leren intro en overzicht
(Hardop)denkend leren lezen - Begrijpend lezen is denkend lezen - intro en overzicht (0)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren lezen zaakvakgericht leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Zaakvakgericht leesonderwijs (5)
Paul Filipiak
Keuze en definitie leesstrategieën
Leesstrategieën en leesdoelen - De keuze en definitie van leesstrategieën (8)
Paul Filipiak
Uitdagend en functioneel taalonderwijs
Uitdagend en functioneel taalonderwijs
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



begrijpend lezen
zaakvakken

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest