Tien aanbevelingen voor leesonderzoek en onderwijs

  Geplaatst op 1 juli 2020

Eens in de zoveel tijd breekt er een PIRLS - PISA - paniek uit: ‘En weer lezen de pubers slechter’. (1) Beleidspogingen worden er ondernomen: te veel. En nieuwe onderzoeken naar de geheimen van leesbegrip staan voor de deur. Leesinterventie-projecten, leesmethoden en leesdidactieken: ze komen en gaan. Kennis schiet tekort.

Interventieprojecten volgen elkaar in snel tempo op

Onvergelijkbaar onderwijs

Door de eenzijdige weergave van alleen output-resultaten in de Pirls- en Pisa-rapportages, zijn aanbevelingen met betrekking tot onderwijsbeleid en leesdidactiek vaak speculatief van aard: het is lastig de vormgeving van leesonderwijs af te leiden van landen die goed scoren in de ladderlijstjes van PIRLS en PISA. Robin Alexander wees voor de Engelse situatie op Pisa-paniek en het misbruik van internationale onderwijsvergelijking.

Hij waarschuwt eigenlijk voor het risico van valse correlaties, die kunnen leiden tot foutief beleid en vruchteloos leesonderwijs. (29)

Je kunt misschien succesfactoren destilleren uit de goed presterende landen maar dat kan volgens hem niet zomaar leiden tot een oorzaak-gevolg-relatie voor het verbeteren van het leesonderwijs in eigen land. Hetzelfde geldt voor laagpresterende Pisa- en Pirls-landen: waarom presteren die lager? Kees de Glopper onderbouwde in 2008 de volgende stelling: ‘Bijna iedereen lijkt van mening dat het onderwijsniveau is gedaald. Die mening wordt echter niet gestaafd door betrouwbaar onderzoek. De standaarden van het Cito zijn geen pijlers waarop een evaluatie van de kwaliteit van ons stelsel van basisonderwijs kan rusten’. (12)

Maar het onderwijs gaat natuurlijk niet beleidloos verder.

Kwaliteitsagenda, toezichtkader, passend onderwijs, toptalenten en leesbevordering

‘In bijvoorbeeld 2007 stelde het ministerie van OCW een Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs op, getiteld ‘Scholen voor Morgen’. De afgelopen jaren werden verschillende initiatieven en maatregelen genomen, zoals het vaststellen en het uitwerken van de referentieniveaus voor taal en rekenen, het subsidiëren van verbetertrajecten voor taal en rekenen, het stimuleren van de ontwikkeling van Bredescholen, de vormgeving van een nieuw toezichtkader voor de onderwijsinspectie en hieraan gekoppeld, het stimuleren van Opbrengstgericht Werken’.

‘Met het vernieuwde toezichtkader van de onderwijsinspectie worden scholen gestimuleerd hun onderwijs doelgericht te verbeteren. Leerkrachten op goede scholen zorgen vaker voor een taakgerichte werksfeer. Daarbij geven ze duidelijke instructie die ze bovendien afstemmen op het niveau van de leerlingen. Dit wordt ook benadrukt met de invoering van de Wet passend onderwijs’.

‘Toptalenten 2014-2018 (OCW, 2014)’ liet zien dat scholen er steeds beter in slagen hun onderwijs aan te laten sluiten bij de behoefte van de toptalenten, maar er is nog veel ruimte voor verbeteringen. ‘Onderwijs & ICT’, is een gezamenlijk initiatief van de PO-Raad, VO-raad en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken en heeft als doel belemmeringen weg te nemen, zodat ICT nog slimmer, efficiënter en op grotere schaal ingezet kan worden.

Het is belangrijk dat er in het leesonderwijs niet alleen meer gebruik wordt gemaakt van ICT, maar dat er ook inzicht wordt verkregen in de processen die een rol spelen bij digitaal lezen.

Dit wordt onderstreept in het regeerakkoord 2017, waarin de herziening van het onderwijscurriculum met daarin meer aandacht voor digitale geletterdheid wordt doorgezet’. (18)

‘Om de leesmotivatie in Nederland te bevorderen zijn de departementen van OCW, VWS en SWZ al in 2015 het actieprogramma ‘Tel mee met Taal 2016-2018’ gestart. Uit een jaarlijkse monitor moet blijken of het beoogde resultaat bereikt is (?). Om leesplezier van basisschool-leerlingen, en daarmee uiteindelijk ook leesprestaties te bevorderen, kunnen leesmotivatie-interventies worden ingezet. Uit een meta-analyse bleek dat dergelijke interventies in het algemeen een positief effect hebben op de leesmotivatie en leesvaardigheid van leerlingen. Dit effect bleek bovendien groter voor zwakke dan voor gemiddelde lezers’. Vijftien jaar leesprestaties in Nederland PIRLS-2016’. (18)

Frankrijk

Voor welk onderwijsbeleid is in Frankrijk gekozen? Wilbrink volgt Hirsch: ‘In 1989, maakte de wet-Jospin een einde aan het strak centraal geregisseerde Franse onderwijs. Het werd ingeruild voor gefragmenteerd onderwijs in Amerikaanse stijl: sterk individualiserend en gericht op generieke vaardigheden, geheel volgens ideeën die John Dewey in 1910 vastlegde in How We Think. Omdat de inhoud van het onderwijs van voor de wet-Jospin exact bekend is, is de teruggang in Franse leesresultaten na 1989 vooral als kennisgebrek bij Franse leerlingen te duiden. Hirsch laat zien dat de grootste klappen in Frankrijk vallen door het benadrukken van generieke vaardigheden ten koste van kennisverwerving .(4)
Frankrijk staat niet eens meer in de laatste Pirls- en Pisa-lijstjes.

‘Het is niet geruststellend dat de onderwijshervormingen die plaatsvonden in de VS en Frankrijk op hetzelfde gedachtegoed gebaseerd zijn als het Eindadvies van de Commissie Schnabel in Nederland.

Schnabel pleit juist voor minder feitenkennis, want feiten kun je opzoeken op internet: een catastrofaal standpunt.

Wilbrink: ‘Hirsch laat zien dat ‘standards’ (referentieniveaus) voor Engels in Amerika vooral inhoudsloze formuleringen bevatten. Toetsontwikkelaars moeten daar dan mee aan de slag, en raad eens wat: die maken dus ook toetsen waar juist niet wordt getoetst op wat inhoudelijk is onderwezen, want dat kunnen ze niet weten, maar op veronderstelde generieke vaardigheden’ (4).

In feite wordt er volgens Hirsch getest op verschillen in intellectuele capaciteiten bij leerlingen, zij het op een bijzonder onverantwoorde manier. Op de Pisa-ladder worden landen eigenlijk gerangschikt op basis van de kennis en intelligentie van de nationale jeugd.

Vlaanderen

Ook In Vlaanderen laat het leesniveau van de jeugd al jaren veel te wensen over. Hoe zou dat toch komen? Er is een Taalraad met een Marshallplan voor beter leesonderwijs. Het gaat om een actieplan voor de verbetering van leesvaardigheid. De Raad bestaat uit vijftien deskundigen die voorstellen zullen doen waarmee je de leesvaardigheid kunt verbeteren. Er zijn vier factoren voor het goed begrijpend lezen van je leerlingen: algemene intelligentie, kennis van de wereld, technisch lezen en leesmotivatie. Kinderen moeten volgens de woordvoerder van de Raad leren lezen om een concreet interessant probleem op te lossen. Daarnaast heeft men het over verhoging van de leesmotivatie waardoor de onmisbare leeskilometers mogelijk worden. En onderwijs en cultuur dient in het lezen samen te worden gebracht. (30)

Een volgend interventieproject: het Leesoffensief

Natuurlijk kwam er naar aanleiding van de Pisa-deceptie aan het eind van 2019 een Kamerbrief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, waarin wordt opgeroepen tot een Leesoffensief. Dit met de belofte van een publicatie over wat werkt voor beter leesonderwijs. (31)

De Raad voor cultuur en de Onderwijsraad constateren dat veel leerlingen het zogenoemde ‘diepe lezen’ niet beheersen. Ze worden steeds meer bestookt met oppervlakkige prikkels voor vluchtige vormen van informatieverwerking op hun smartphones, tablets en op Instagram. Dat leidt niet tot gestructureerde kennis. Ze roepen op tot een leesoffensief, onder het motto ‘’Lees!” De betreffende deskundigen vinden dat lezen niet alleen een instrument is om laaggeletterdheid te voorkomen, maar ook om leesplezier, ontspanning, inspiratie en troost te bevorderen.

De Raad wil je overhalen om het zogenoemde ‘diepe lezen’ van je leerlingen te stimuleren: die ontvangen immers steeds meer oppervlakkige prikkels voor vluchtige vormen van informatieverwerking op hun smartphones en tablets. En daarom zou het in je leesonderwijs vooral moeten gaan om het lezen van langere verhalende teksten en boeken ten behoeve van de ontwikkeling van hun leesvaardigheid en leesmotivatie. Het is belangrijk dat al je leerlingen leeskilometers maken. Dit door een divers boekenaanbod te organiseren met hulp van de bibliotheek, de leescoördinator en leesconsulent. (32) 

Geen gek idee: eerst de leesmotivatie van je leerlingen in stand houden en uitbouwen en ze geleidelijk in staat stellen en stimuleren om ook cognitief complexe kennisteksten en hele boeken te lezen.

Lees daartoe het motiverende artikel van psycholinguïst Willingham over de bevordering van de liefde voor lezen en ook de informatie van Guthrie over betrokken lezen bij de zaakvakken. En gebruik leesbevorderende werkvormen van leraar onderzoeker Jeffrey Wilhelm in ‘Action Strategies for Deepening Comprehension’  en in
‘Reading Is Seeing’. (33, 34, 35,36)

Volg ook de al bestaande leesinterventieprojecten zoals van de stichting Schoolschrijver, opgericht door Annemiek Neefjes, https://www.deschoolschrijver.nl
En het project van de stichting de VoorleesExpress, opgezet door Anne en Marieke Heinsbroek. Kinderen die er aan mee hebben gedaan en die veel zijn voorgelezen presteren significant beter op tekstbegrip, https://voorleesexpress.nl

Niet alleen PIRLS staat in 2021 weer voor de deur maar ook het nieuwe onderzoek van ‘Peil. onderwijs’, de opvolger van PPON. Zijn vorige leesinterventieprojecten eigenlijk voldoende geëvalueerd? Wat is daarvan geleerd?

Aanbevelingen

  1. Onderzoek de operationalisering van de concepten leesvaardigheid, leesbegrip, leesmotivatie en leesdoel. Gebruik daarbij ook kennis en onderzoek uit de psycho- en neurolinguïstiek; onderzoek van Hirsch, Recht, Leslie, Willingham, Hoff, Shatz, Stemmer, Kemmerer, Amunts, Buckingham, Chistman, Libben, Beretta, Perfetti, Sidtis, Luzatti, Arbib, Paradis, Scherder, Jolles en vele anderen.
  2. Onderscheid het lezen van jeugdliteratuur van het studerend lezen. Verwar dat niet in onderwijsonderzoek, onderwijsbeleid en leesdidactiek.
  3. Rangschik geen landen op onderwijsprestaties aan de hand van leeropbrengsten bij leerlingen.
  4. Rangschik landen wat betreft onderwijsprestaties alleen op de kwaliteit van hun primaire randvoorwaarden en met betrekking tot de visie op goed en wenselijk onderwijs.
  5. Onderzoek het verband tussen het kennisniveau, de motivatie en het leesbegrip bij lezende jongeren.
  6. Baseer interventieprojecten voor de verbetering van leesonderwijs vooral op de bevordering van de (algemene) kennis en de leesmotivatie bij de jeugd.
  7. Doe alleen mee aan (internationaal) onderzoek naar het nationale leesniveau als expliciet wordt getoetst op het halen van leesdoelen bij diverse tekstsoorten en tevens op de kennis en intelligentie van jongeren die aan het onderzoek meedoen.
  8. Onderzoek de correlatie tussen algemene kennis en intelligentie van jongeren en hun scores op de Pirls- en Pisa-toetsen. Falsificeer de volgende nulhypothese: er is geen samenhang tussen het IQ van jongeren en hun kennis en hun score op Pirls- en Pisa- leestaken.
  9. Leesmethoden en leesdidactieken komen en gaan. Denk driemaal na voordat je weer een nieuw leesmethode aanschaft of een nieuwe leesdidactiek omarmt. Investeer in een goede klasse-bibliotheek met boeken die aansluiten bij je zaakvakthema’s en ook met boeken over onderwerpen die je leerlingen zelf aangegeven.
  10. Integreer je taalleesonderwijs, leestijduitbreiding en leesbevordering zoveel mogelijk in gedisciplineerd en gestructureerd zaakvakonderwijs met aantrekkelijke leeswerkvormen. Toets op kennis en daarmee impliciet op lezen.

Stellingen

  1. Sinds 1988 is al bekend dat kennis de grootste invloed heeft op leesbegrip. Het zou goed zijn te stoppen met het steeds weer bedenken van nieuwe leesdidactieken, gebaseerd op nog betere instructiedoelen voor leesvaardigheden.
  2. Bouw de liefde voor lezen op via jeugdliteratuur en zorg dat dat in tact blijft ook bij het studerend lezen. ‘For the Love of Reading’, Daniel T. Willingham.
  3. Een conservatieve schoolcultuur (Katherine Birbalsingh) leidt tot hogere leesprestaties bij de jeugd.
  4. De maatschappij, het onderwijs , de leeswereld en de leesinterventieprojecten vormen parallelle universums, waartussen contact ontbreekt. Dit leidt tot lage leesprestaties en een barbertjes-jeugd.

Geraadpleegde literatuur

  1. En wéér lezen de pubers slechter; Mirjam Remie, NRC, 4 december 2019.
  2. PISA. vrijgeven van items leesvaardigheid; Universiteit, Genk, Vakgroep onderwijskunde.2016. http://www.Pisa.ugent.be/uploads/assets/88/1369667788045-Vrijgegeven%20items.pdf
  3. Begrippenbank bedrijfskunde; https://www.encyclo.nl//Media/Begrippenbank-Bedrijfskunde-Streutker/Begrippenbank-Bedrijfskunde-Streutker.pdf
  4. Hirsch: kennis, geen vaardigheden; B. Wilbrink , 12-12-2018. https://didactiefonline.nl/artikel/hirsch-kennis-geen-vaardigheden
  5. Inspirerend: de 10 lessen van Elliot Eisner; https://www.lkca.nl/artikelen/inspirerend_de-10-lessen-van-elliot-eisner
  6. Finnish Lessons; Wat Nederland kan leren van het Finse Onderwijs; P. Sahlberg , OMJS, 2013.
  7. Crisis; Sander van Walsum, Volkskrant , 23 december 2019.
  8. Beter onderwijs vergt een harde schoolstrijd; Hans Wansink; Volkskrant, 8 januari 2020.
  9. The Julia Hartley-Brewer Show interview (video)
  10. Aussie students are a year behind students 10 years ago in science, math and reading; 3 december 2019. https://theconversation.com/aussie-students-are-a-year-behind-students-10-years-ago-in-science-maths-and-reading-127013
  11. The spirit Level: why equality is better for everyone; Wilkinson, R. and Pickett, K. Allen Lane, 2009.
  12. Barbertje moet hangen; Kees de Glopper, Didaktief NR 5, mei 2008.
  13. Hoog tijd dat we meer ambitie tonen; Paul van Dam, Didaktief , 2008.
  14. Prestaties op basisvaardigheden achteruit; Jeroen Dijsselbloem , Didaktief, 2008.
  15. Advies over begrijpend lezen (PIRLS 2016); https://www.vlor.be/adviezen/advies-over-begrijpend-lezen-Pirls-2016
  16. Kwart van de leerlingen onvoldoende leesvaardig; Beter Onderwijs Nederland, BON , 3 december 2019.
  17. Wat moet er met PISA-2018 gebeuren?; 16 december 2019, Kees Vernooy. https://didactieknederlands.nl/dekwestie/2019/12/wat-moet-er-met-Pisa-2018-gebeuren/
  18. 15 jaar leesprestaties in Nederland, PIRLS 2016; Expertisecentrum Nederlands, 2017.
  19. PISA – Cito https://www.cito.nl/kennis-en-innovatie/onderzoek/in-opdracht/internationaal-pisa.
  20. Leerstoflijnen lezen beschreven; uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het leesonderwijs op de basisschool; SLO, Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling, 2010. file:///C:/Users/Paul/Documents/Downloads/begrijpend-lezen-wat-is-dat.pdf
  21. Kabinetsreactie op adviezen voor verbetering van het curriculum voor het primair en voortgezette onderwijs; Curriculumnu); 9 december 2019.
  22. Why Knowledge Matters; Rescuing Our Children from Failed Educational Theories; Harvard Education Press, 2016. E. D. Hirsch, Jr., https://didactiefonline.nl/artikel/hirsch-kennis-geen-vaardigheden
  23. Effect of Prior Knowledge on Good and Poor Readers; Donna R. Recht, Lauran Leslie; Journal of Educational Psychology, 1988 vol. 80, No 1, 16-20.
  24. How knwoledge Helps; Daniel T. Willingham, https://www.readingrockets.org/article/how-knowledge-helps
  25. Close Reading and Far-Reaching Classroom Discussion: Fostering a Vital Connection; Catherine Snow en Catharine O’ Connor; International Reading Association, 13 september, 2013 https://literacyworldwide.org/docs/default-source/where-we-stand/close-reading-policy-brief.pdf
  26. Close Reading in Elementary Schools; D.Fisher, Nancy Frey; The Reading teacher vol 66 pp 179-188, 2012; International Reading association. https://s3-us-west-1.amazonaws.com/fisher-and frey/documents/Close_Reading_Elem.pdf?mtime=20160813133938
  27. Hardopdenkend leren lezen; J.D. Wilhelm, OMJS, 2001.
  28. Improving Comprehension with Think - Aloud Strategies; J. Wilhelm, 2001.
  29. Entitlement, Freedom, Minimalism and Essential Kwowledge: can the curriculum circle be squared?; R.Alexander, University of Cambridge; april 2012.
  30. Als we betere lezers willen, kunnen we ze niet leren tanden poetsen; P.Creten,, 3 december 2019. https://www.klasse.be/191057/als-we-betere-lezers-willen-kunnen-we-ze-niet-leren-tandenpoetsen/
  31. Leesoffensief; Kamerbrief 3-12-2019, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
  32. Een oproep tot een leesoffensief: Lees!; Raad voor Cultuur en de Onderwijsraad, juni 2019.
  33. For the Love of Reading; Engaging Students in a Lifelong Pursuit; Daniel T.Willingham, American Educator, spring 2015. Willingham is professor in de cognitieve psychologie aan de universiteit van Verginia. Andere titels van zijn hand zijn: When can you trust the experts? How to Tell Good Science from Bad in Education: Raising Kids Who Read, What Parents and Teachers Can Do.
  34. Taalgericht zaakvakonderwijs (5): Betrokken lezen en leren; https://wij-leren.nl/zaakvakken-interactie-echte-wereld-transfer.php
  35. Action Strategies for Deepening Comprehension; Role Plays, Tekst-Structure, Tableaux, Talking Statues, and other Enactment Techniques That Engage Students With Tekst; Those who cannot imagine cannot read; Jeffrey D.Wilhelm Ph.D, Scholastic, 2002.
  36. Reading Is Seeing; Learning to Visualize Scenes, Characters, Ideas, and Tekst Worlds to Improve Comprehension and Reflective Reading; Jeffrey D.Wilhelm Ph.D, Scholastic, 2004..

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Taalontwikkeling en taalbeleid
Taalontwikkeling en taalbeleid
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Congres
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Begeleiden van kiene kleuters in de klas
Medilex Onderwijs 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.toetsen in het leesonderwijs -pirls, pisa
Gedachteloze leesvaardigheden 1- De PIRLS en PISA - paniek
Paul Filipiak
Effectief leesonderwijs
Aantrekkelijk en effectief leesonderwijs: motiverend!
Paul Filipiak
Ontdekkend leren lezen en leesrijpheid
Ontdekkend leren lezen
Ewald Vervaet
Beter begrip door vloeiend lezen
Beter begrip door vloeiend lezen
Karin van de Mortel
Leesbegrip en aanbod leesonderwijs
De vele kanten van leesbegrip-1; het aanbod
Paul Filipiak
Leesbegrip en leesonderwijs, instructie
De vele kanten van leesbegrip -2; instructie
Paul Filipiak
werken met website Lezeninhetvmbo.nl
Een positieve leesspiraal in het vmbo
Gerdineke van Silfhout
Leesmotivatie bevorderen
Investeren in leesmotivatie bevordert motivatie en leesvaardigheid
Annemieke Top
Begrijpend lezen is een houding
Begrijpend Lezen - geen vak maar een houding
Terry van de Beek
technisch begrijpend studerend lezen
Hoe zinvol is het onderscheid tussen technisch, begrijpend en studerend lezen
Paul Filipiak
Gedachteloze leesvaardigheden-2
Gedachteloze leesvaardigheden 2 - De verwaarloosde kant van leesbegrip
Paul Filipiak
Leesonderwijs: begin pas als kind eraan toe is
Leesonderwijs: begin pas als het kind aan lezen toe is
Ewald Vervaet
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
Autonome leesmotivatie stimuleren
Het ontwikkelen van autonome leesmotivatie bij vrij lezen
Anneke Bemer
Hardopdenkend leren lezen kenmerken leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Kenmerken leesonderwijs (1)
Paul Filipiak
Woordkennis, voorkennis en lezend woorden leren
Het denkend lezen in perspectief - Kennis, woordenschat en lezen (4)
Paul Filipiak
Basis-lesmodel hardopdenkend leren lezen
Onderwijs in denkend lezen - Het basis-lesmodel (7)
Paul Filipiak
Hardopdenkend lezen: Wat werkt?
Leesstrategieën en leesdoelen - Wat werkt? (10)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren leren intro en overzicht
(Hardop)denkend leren lezen - Begrijpend lezen is denkend lezen - intro en overzicht (0)
Paul Filipiak
Hardopdenkend lezen: Wat werkt?
Leesstrategieën en leesdoelen - Wat werkt? (10)
Paul Filipiak
Hardopdenkend leren lezen kenmerken leesonderwijs
Het denkend lezen in perspectief - Kenmerken leesonderwijs (1)
Paul Filipiak
Woordkennis, voorkennis en lezend woorden leren
Het denkend lezen in perspectief - Kennis, woordenschat en lezen (4)
Paul Filipiak
Basis-lesmodel hardopdenkend leren lezen
Onderwijs in denkend lezen - Het basis-lesmodel (7)
Paul Filipiak
Vijf invalshoeken van leesbevordering
Vijf invalshoeken van leesbevordering bij vrij lezen
Anneke Bemer
Leesbevordering en myopie
Leesbevordering en myopie preventie
Iris Breetvelt
Succesvol beginnend lezen
Succesvol beginnend lezen
Paul Filipiak
Succesvol beginnend lezen
Succesvol beginnend lezen
Paul Filipiak
Technisch lezen in een doorlopende lijn
Technisch lezen in een doorlopende lijn; een praktisch handboek voor de basisschool.
Paul Filipiak


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Dyslexie of leesprobleem?  Tjipcast 025
Dyslexie of leesprobleem? Tjipcast 025
redactie
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



begrijpend lezen
dyslexie
pisa
technisch lezen
toetsen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest