De ontbrekende schakel in onderwijs - inzicht in het conatieve deel

Joop Stroes

Geplaatst op 7 juli 2020

Alleen focussen op het cognitieve in het onderwijs is niet genoeg om leerlingen het beste van zichzelf te kunnen laten zien. Het affectieve en vooral het conatieve kunnen het verschil maken en leerlingen gelijke kansen geven. Alleen dan wordt Passend Onderwijs écht passend.

Het onderwijs kan en moet anders

Dat het onderwijs anders kan en anders moet, daar zijn de meesten het wel over eens. Het onderwerp van discussie van de klankbordgroep van de middelbare school van mijn dochter ging laatst over ‘formatief leren in klas 1 en 2 en de toekomst van ons onderwijs’.

Een hele verbetering ten opzichte van de traditionele manier omdat er met formatief leren (eindelijk) wordt gekeken naar wat een kind nodig heeft om zich te ontwikkelen en de schoolperiode succesvol te doorlopen én ook nog met (meer) plezier. In plaats van afgerekend te worden op de vaardigheden die het nog (niet) bezit.

Drie delen van de geest

1. Cognitief

In het onderwijs draait veel, niet alles, om cognitie. Het aanleren van cognitieve vaardigheden, het overdragen van kennis, het opdoen van ervaring, intelligentie. Zaken die met denken te maken hebben.
En ja, dit is allemaal nodig voor later.

2. Affectief
Daarnaast draait het in veel mindere mate ook om het affectieve. Zaken als motivatie, houding, interesses, voorkeuren, emotie etc. Kortom, alles wat met gevoel te maken heeft.

3. Conatief

Het derde deel van de geest heet conatie. Voor de meesten zal dit woord de reactie oproepen “Conatie, nooit van gehoord”, maar het is wel degelijk aantoonbaar in de hersenen aanwezig. Conatie gaat over je instinctieve manier van handelen wanneer je ergens je best voor doet. Doelgericht handelen. Dat kan dus zijn op school of op je werk.

Instinct is een onderbewuste, onmeetbare kracht. Maar de acties die daar uit voortvloeien zijn wel meetbaar. Iedereen heeft zijn eigen unieke manier van problemen oplossen.

Conatie is niet iets nieuws. Het is al duizenden jaren oud. Aristoteles en Plato hadden het er al over maar het raakte in de vergetelheid omdat psychiaters en psychologen dachten dat cognitie mensen aanzet tot actie. Wanneer je maar over de juiste kennis, ervaring of vaardigheden beschikt kom je in beweging.

"Conatie gaat over je instinctieve manier van handelen wanneer je ergens je best voor doet."

Maatwerk en conatie

Met de afronding van de discussie kwamen we gezamenlijk, ouders en school, tot de conclusie dat formatief leren maatwerk is. Van de stof behandelen, tot formatieve toetsen tot feedback etc.
Een manier om formatief leren efficiënter te maken is mede te kijken naar conatie.

Wanneer je weet wat de instinctieve manier van handelen (Modus Operandi, afgekort MO) van een kind is, kun het kind ook beter begeleid worden in wat het nodig heeft om zich te (blijven) ontwikkelen op een manier die het beste bij het kind past.

Je Modus Operandi bestaat uit vier actie modussen:

FactFinder; hoe je informatie verzamelt en deelt
Follow Thru; hoe je organiseert, categoriseert
Quick Start; hoe je omgaat met risico en onzekerheid
Implementor; hoe je omgaat met ruimte en materialen

In iedere actie modus kan je een cijfer halen van 1 tot en met 10 waarbij een 1 niet slecht is en een 10 niet goed. Het geeft alleen aan hoe je handelt binnen die actie modus.

In de voorbeeldafbeelding van iemands’ profiel (zie foto) hebben ze de cijfers weggelaten omdat ouders/leerkrachten de neiging hebben om er een waardeoordeel aan te hangen en dan denken dat wanneer je een cijfer tussen 1 en 5 hebt je daaraan moet werken om dat te verbeteren.

Echter, of misschien wel gelukkig, is je instinct aangeboren en onveranderlijk. Het is de essentie van wie je bent, van wie je bedoeld bent om te zijn. Het is net als je vingerafdruk.

Efficiënter lesgeven

Wanneer je de MO’s weet van je leerlingen kan je ook efficiënter les geven.Ik zal dat toelichten aan de hand van twee voorbeelden.

Voorbeeld 1

Kinderen die in de actiemodus FactFinder laag zitten (in de bovenste zone) hebben van nature, instinctief de neiging om te generaliseren. Zij moeten het grote plaatje weten, wat is het doel.
Wanneer je met de les meteen de diepte in gaat, ben je die kinderen heel snel kwijt. Ze haken af omdat ze te veel informatie krijgen.

Voorbeeld 2

Het tweede voorbeeld is aan de hand van de actiemodus Quick Start.
Mensen die hier hoog zitten (in de onderste zone) hebben van nature een gevoel van urgentie nodig voordat ze in actie komen. Ze moeten een bepaalde tijdsdruk hebben. Hebben ze dat niet dan gebeurt er niets. Dat heeft niets te maken met ongemotiveerd zijn of lui.

Ikzelf ben ook iemand die hoog scoort in Quick Start. Iedere keer neem ik mij voor om de volgende keer eerder te beginnen maar het gebeurt niet. Ik heb meerdere keren een cursus timemanagement gedaan maar binnen no-time liet ik de aangeleerde vaardigheden los want het werkt niet voor mij.

"Formatief leren wordt zo niet alleen kijken naar wat iemand nodig heeft, maar ook hoe een kind leert."

Wat en hoe

Kijkend naar het profiel van het voorbeeld betekent dat op school dat men bij de instructiemomenten heel specifiek moet zijn en korte deadlines geven. Dus niet zeggen: “Over 3 weken moet je een werkstuk over de Tweede Wereldoorlog inleveren”. Dat is veel te algemeen en veel te ver weg. Beter is het om te zeggen: “Eind van deze week moet je de inleiding afhebben en hoofdstuk 1 dat bijvoorbeeld over de hongerwinter gaat”.

In combinatie met Kolbe kan formatief leren je dus niet alleen laten kijken naar wat een kind nog nodig heeft maar ook hoe.

Het model Kolbe

In het bedrijfsleven wordt Kolbe™ al toegepast. In de VS, waar Kolbe vandaan komt werken grote bedrijven als Microsoft, American Express, NASA en Honeywell met Kolbe™ in hun recruitment proces maar ook om in teams communicatie en synergie te verbeteren.

Ook in Nederland begint het model zijn weg te vinden. Bij studenten die het moeilijk vinden om een studiekeus te maken, bij mensen op zoek naar een (andere) baan en bij bedrijven die meer willen inzetten om medewerkers meer naar hun potentieel te laten werken.