Leren zichtbaar maken

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

 

  Geplaatst op 1 juni 2014

  >> Leren zichtbaar maken direct bestellen.

Visible Learning - John Hattie

Wat maakt de school tot een succes? Daar is veel onderzoek naar gedaan. Maar wat werkt nu echt? In het baanbrekende boek Visible Learning verwerkt John Hattie de resultaten van onderzoeken onder miljoenen leerlingen.
 
In de volgende stap, Visible Learning for teachers legt hij de ideeën uit aan leerkrachten. Het boek Leren zichtbaar maken is hier een vertaling van. Je moet er even induiken, maar als je het begrijpt ontsluit het superveel goede informatie. 

Miljoenen leerlingen

John Hattie heeft een onvoorstelbaar groot onderzoek gedaan. Visible learning is gebaseerd op meer dan 800 meta-analyses van meer dan 52.600 onderzoeken, met bij elkaar minstens 240 miljoen leerlingen. Duizelingwekkend! Hieraan zijn recent nog 100 meta-analyses toegevoegd, maar de kernboodschap is niet veranderd.
 
Effectgrootte

Effect van de leerkracht

Een van de ontdekkingen is dat vrijwel elke ingreep van de leerkracht effect heeft op het leergedrag. Ruim 95% van de effecten zijn positief. Gelukkig maar, want het is natuurlijk wel triest als het ingrijpen van de leerkracht een negatief effect heeft. 
 
De basislijn voor wat werkt, wordt vaak op nul gezet. Dan zegt de leerkracht: ‘Wat ik doe heeft een positief effect, dus ik ga er mee door.’ John Hattie zegt: Nee! Want bijna alles werkt. Dus is een basislijn van 0,0 gevaarlijk laag. Je moet kiezen voor de ingrepen die een bovengemiddeld effect hebben. Iets kan wel een positief effect hebben, maar veel minder dan het gemiddelde effect. 

Effectgrootte

Maar… Wat is nu een gemiddeld effect? Uit Hatties onderzoek bleek een gemiddelde effectgrootte van 0,40. Een effectgrootte van 0,12 is dus wel positief, maar erg onder het gemiddelde. Je kunt ingrepen met een laag effect beter vervangen door ingrepen met een hoog effect. Hattie stelt: ‘Ideeën zijn de moeite waard als ze een effectgrootte hoger dan 0,40 hebben.’
 
Effectgrootte

Top tien hoogste effectgroottes

Welke tien ingrepen zijn het meest effectief?
 
  Ingreep Effectgrootte
1 Jezelf op voorhand een cijfer geven/verwachtingen van leerlingen 1.44
2 Programma's Piaget 1.28
3 Reactie op interventieprogramma 1.07
4 Geloofwaardigheid leraar 0.90
5 Formatieve interpretatie geven 0.90
6 Micro-lesgeven (micro-teaching) 0.88
7 Klassengesprek 0.82
8 Begrijpelijke aanpak voor leerlingen met leerstoornis 0.77
9 Helderheid leraar 0.75
10 Feedback 0.75
 
Deze ingrepen komen uit Appendix C, een lijst met de effecten van 150 ingrepen op de prestaties. Het boek Leren zichtbaar maken met formatieve assessment combineert een aantal van deze effectieve punten op een praktische manier.

Top tien laagste effectgroottes

Welke ingrepen hebben een negatief of laag effect?
 
  Ingreep Effectgrootte
1 Mobiliteit -0.34
2 Televisie -0.18
3 Zittenblijven -0.13
4 Welzijnsbeleid -0.12
5 Zomervakantie -0.02
6 Open versus traditioneel 0.01
7 Controle leerling over leren 0.04
8 Combinatieklassen 0.04
9 Studentenhuizen 0.05
10 Etnische diversiteit van leerlingen 0.05
 
Het boek Leren zichtbaar maken behandelt vooral wat wel effectief is. Zo komen in drie delen de volgende onderwerpen aan bod:
  • Deel 1: De bron van ideeën en de rol van leraren.
  • Deel 2: De lessen. Elke fase is een apart hoofdstuk:
    • De voorbereiding van de lessen.
    • Het starten van de les.
    • Het verloop van de les – leren.
    • Het verloop van de les – feedback.
    • Het einde van de les.
  • Deel 3: Denkkaders.

Deel 1: De bron van ideeën en de rol van leraren.

Als het lesgeven en het leren duidelijk zichtbaar zijn, is de kans groter dan de leerlingen hun prestaties verbeteren. Wat vraagt dit van de leerkracht?
  • Hij is beoordelaar en aanjager.
  • Hij kent een reeks van leerstrategieën om kennis, begrip en conceptueel begrip bij te brengen.
  • Hij maakt goed gebruik van de kracht van feedback.
  • Hij heeft de wil om nieuwe uitdagingen aan te gaan.
Leerkrachten met de juiste mentale instelling maken het verschil. 
 
Hattie noemt zes wegwijzers naar excellent onderwijs: 
  • Leerkrachten hebben een krachtige invloed op het leerproces.
  • Leerkrachten moeten beïnvloedend, zorgzaam en actief betrokken zijn bij het leren.
  • Leerkrachten moeten zich bewust zijn van het denken en weten van iedere leerling.
  • Leerkrachten en leerlingen moeten de doelen en succescriteria kennen.
  • Leerkrachten moeten zorgen voor meerdere opvattingen, zodat ze de kennis, het begrip en de gedachten van de leerlingen kunnen opbouwen.
  • Het hele team creëert een sfeer waarin fouten kansen zijn om iets te leren.

Leraren: de hoofdrolspelers in het onderwijsproces

Een school heeft bevlogen en gepassioneerde leerkrachten nodig. Wat kenmerkt deze leerkrachten?
  • Ze kunnen de belangrijkste manieren aangeven om het vak dat ze geven uit te leggen.
  • Ze zijn meester in het scheppen van een optimaal leerklimaat in de klas.
  • Ze monitoren het leren en geven feedback.
  • Ze geloven dat al hun leerlingen de succescriteria kunnen behalen.
  • Ze hebben invloed op kennis en begrip bij de leerresultaten.

Deel 2: De lessen

De voorbereiding van de les

Een van de belangrijkste uitkomsten van Visible Learning is dat het heel krachtig is als leraren leren van elkaar en met elkaar praten over de voorbereiding. Bijvoorbeeld over de leerdoelen en succescriteria.
Er zijn vijf belangrijke elementen als het gaat om leerdoelen en succescriteria: uitdaging, betrokkenheid, vertrouwen, hoge verwachtingen en conceptueel begrip. 

Het starten van de les

In het klaslokaal is vooral de leerkracht aan het woord. Een issue van Visible Learning is: De verhouding tussen praten en luisteren moet veranderen. De leerkracht moet minder praten en meer luisteren. Luisteren is een van de belangrijkste taken van de leerkracht. Daarbij past voorzichtigheid en begrip voor het gezichtspunt van de leerling. 
 
Leerkrachten stellen veel vragen. De meeste vragen komen niet van de leerlingen, maar van de leerkracht. Het zijn vooral cognitieve vragen van een lager niveau. Er moet meer aandacht komen voor vragen die de moeite waard zijn om te stellen. Vragen, die de dialoog openen. 
 
Verder komt in dit hoofdstuk naar voren dat coöperatief leren een krachtig middel is. Het overtreft alternatieven zoals individueel leren, heterogene lessen of competitief leren.  

Het verloop van de les – leren

Leerkrachten moeten het leren zien door de ogen van hun leerlingen.
 
Bij het leren hebben leerlingen goede strategieën nodig. Er zijn meerdere leerstrategieën die erg effectief zijn, zoals doelen stellen, zelfmonitoren, concentratie en doelbewust oefenen. Enkele andere strategieën met een bovengemiddeld effect:
 
Strategie: Voorbeeld: Effectgrootte
Ordenen en aanpassen Opzet van een werkstuk  maken 0.85
Gevolgen bepalen Een leuke beloning bedenken 0.70
Zelfinstructie en zelfevaluatie Stappen verwoorden 0.62
Hulp zoeken bij een klasgenoot Samen leren 0.60
Notulen bijwerken  Aantekeningen maken 0.59

Het verloop van de les – feedback

Realiseer je dat de meeste feedback die de leerling krijgt, van de medeleerling komt. En dat die in veel gevallen fout is. 
Feedback is een krachtig middel, als het goed gebruikt wordt. Drie belangrijke feedbackvragen zijn:
  • Waar ga ik heen? Wat zijn mijn doelen?
  • Hoe sta ik ervoor? Welke vooruitgang is er?
  • Wat is de volgende stap?
Veel feedback die de leerkracht geeft, ontvangt de leerling niet goed. Het is de kunst voor de leerkracht om feedback te geven die goed wordt ontvangen. 

Het einde van de les

Bij het bekijken van de impact van de leerkracht en de les gaat het niet enkel om de effectiviteit, maar ook om de efficiency. De effectgrootte kun je meten aan de hand van Appendix E.

Deel 3. Denkkaders

De manier waarop we denken heeft krachtige impact op de school. John Hattie beschrijft dat het goed is als leerkrachten en schoolleiders denken vanuit de volgende acht denkkaders:
  • Denkkader 1: Wij zijn ervan overtuigd dat onze fundamentele taak is het effect van onze manier van lesgeven te evalueren aan de hand van het leren en de vorderingen van leerlingen.
  • Denkkader 2: Wij vinden dat de successen en tegenvallers bij het leren van de leerlingen voortkomen uit wat wij als leraren deden of niet deden. Wij zijn de change agents. 
  • Denkkader 3: Wij willen het meer hebben over het leren dan over het onderwijzen.
  • Denkkader 4: Wij zien toetsuitslagen en andere metingen als feedback over de impact die wij hebben. 
  • Denkkader 5: Wij zijn vooral in dialoog, niet zozeer in monoloog.
  • Denkkader 6: Wij houden van uitdaging en geven niet op om ‘ons best te doen’.
  • Denkkader 7: Wij zijn ervan overtuigd dat het onze rol is om positieve relaties te ontwikkelen binnen de groep en binnen het lerarenteam.
  • Denkkader 8: Wij willen dat iedereen ingewijd is in het onderwijsjargon.
Dit zijn kernbegrippen waar een school zich op moet richten, als hij een veel impact wil hebben op het leren van alle leerlingen. De manier van denken maakt het verschil. 

Tot slot

Elk hoofdstuk sluit af met een serie oefeningen. Leren zichtbaar maken bevat ook zes Appendices. Een daarvan is de lijst met effectgroottes
 
In Leren zichtbaar maken staat zoveel interessante, zinvolle informatie dat het bijna onmogelijk is om het goed samen te vatten. Ik zou zeggen: lees het zelf!
Leren zichtbaar maken is aan te bevelen voor elke schoolleider, leerkracht of PABO-student die een evidence based antwoord wil op de vraag: Hoe kunnen we de prestaties op school verbeteren? 

Bestellen

N.a.v. John Hattie, Leren zichtbaar maken, Bazalt Educatieve uitgaven 2013, 320 blz., ISBN 978 94 6118 173 2, € 56,00. Het boek is te bestellen via

Van het boek is ook een beknopte versie verkrijgbaar: Een ander boek over dit thema is:

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Leren zichtbaar maken is te bestellen via:

Gerelateerd

E-learning module
Zo doe je een ontwikkelingsgerichte audit
Zo doe je een ontwikkelingsgerichte audit
Gratis korte module met downloads
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Grip op stress bij jongeren
Grip op stress bij jongeren
Herkennen, begrijpen en aanpakken van stress bij leerlingen
Medilex Onderwijs 
Boeken Top 10 - 2016
Top 10 Onderwijsboeken 2016.
redactie
Leeromgevingen
Leeromgevingen: rol leerkracht - didactische werkvormen - differentiatie.
Arja Kerpel
Formatieve assessment
Leren zichtbaar maken met formatieve assessment - In de praktijk.
Arja Kerpel
Boeken Top 10 - 2017
Top 10 - Onderwijsboeken 2017.
redactie
Boeken Top 10 - 2018
Top Tien Onderwijsboeken 2018.
redactie
HGW praktijk
Handelingsgericht werken: dat doe ik al lang! Leren we stralend of balend? .
noëlle-pameijer
Nakijken leerlingenwerk
Nakijken: nut en noodzaak.
Marcel Schmeier
Intern werkmodel
Het intern werkmodel of het denken van de leraar.
Luc Stevens
Kindgericht onderwijs
Van jaarklassensysteem naar kindgericht onderwijs.
Machiel Karels
Werkmodel leerling
Ontwikkeling van het intern werkmodel van de leerling.
Luc Stevens
Leerproces evalueren
Praten over het leerproces bevordert metacognitieve vaardigheden
Annemieke Top
Coöperatief leren
Coöperatief leren: samenwerkend leren - principes - voordelen
Arja Kerpel
Coöperatieve werkvormen
Coöperatieve werkvormen: 17 werkvormen voor groepen
Arja Kerpel
Groeimindset: praktijk, ervaringen en tips
Groeimindset, toch maar wel - deel 2
Dick van der Wateren
Kritiek op groeimindset weerlegt
Groeimindset, toch maar wel - deel 1
Dick van der Wateren
Wat er niet klopt bij John Hattie
Wat klopt er niet bij John Hattie?
Dolf Janson
Richting geen recepten - Hattie
Hattie geeft richting, maar geen recepten
Bas ter Avest
Vier sleutels effectieve les (2)
De vier sleutels voor een effectieve les - deel 2
Theo Wildeboer
Sleutels effectieve les (1)
De vier sleutels voor een effectieve les - deel 1
Theo Wildeboer
Gepersonaliseerd onderwijs versus EDI
Is gepersonaliseerd onderwijs een tegenhanger van effectieve instructie?
Machiel Karels
Doubleren of doorstromen
Hoe effectief is zittenblijven in het primair onderwijs?
Noëlle Pameijer
Kind is eigenaar van zijn ontwikkeling
Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent
Luc Stevens
Groepsplannen en groepsoverzichten
Een groepsplan maken: zet eens een andere bril op
Nico van der Meer
Vijf mythes over leerbereidheid
Vijf hardnekkige mythes over leerbereidheid
Ivo Mijland
Schoolleider als regisseur
De leidinggevende in het onderwijs als regisseur: leiding geven aan leren
Robert-jan Simons
Informeel leren
Informeel leren: zelf laten denken helpt
Dolf Janson
Digitale feedback
Directe feedback in digitale leermiddelen; succes gegarandeerd? - deel 1
Pepijn Dousi
Leerbevorderende feedback
Feedback in de praktijk, hoe doe je dat?
Lia Voerman
Feedback op emotie
Wanneer draagt feedback bij aan leren?
Lia Voerman
Positieve feedback
Een ander perspectief op - hardnekkige - opvattingen over feedback
Lia Voerman
Leerstofjaarklassensysteem is failliet!
Het leerstofjaarklassensysteem is failliet!
Machiel Karels
Leren van data
Laat het LVS voor jou werken, en niet andersom!
Machiel Karels
Leerstofjaarklassensysteem
Jij maakt het verschil voor je leerlingen
Dolf Janson
Gerichte feedback
Leer van een 3 een 8 te maken!
Marjoke Hinnen
Excelleren
Leerlingen laten excelleren - de rol van de leraar
Dolf Janson
Persoonlijk leren
Effectief differentiëren, individualiseren en personaliseren in de 21e eeuw
Jos Cöp
Zelf gereguleerd leren
Hoe laat je intrinsieke motivatie groeien?
Dirk van der Wulp
Beter rekenonderwijs
Op weg naar beter rekenonderwijs
Dolf Janson
Coachen van leerlingen
De coachende leraar is van doorslaggevend belang voor de opbrengsten.
Dolf Janson
Schoolopbrengsten essentie
Van brij naar betekenis. Schoolopbrengsten terug tot de essentie.
menno-van-hasselt
Competenties
Competenties verwerven met en zonder instructie
Robert-jan Simons
Effectief onderwijs
De negen schakels van effectief onderwijs
Jos Cöp
Onderzoekende leraar
Op weg naar opbrengstveroorzakend onderwijs?
Dolf Janson
Directe instructiemodel
Effectieve instructie met het Directe instructiemodel
Arja Kerpel
Motivatie door feedback
Meer motivatie door oplossingsgerichte feedback
Dirk van der Wulp
Leren van fouten
Van je eigen fouten leer je het meest?
Casper Hulshof
Zelfstandig leergedrag VO
Zelfstandig leergedrag in het VO - de hefboom voor succes?
Machiel Karels
nadelen directe instructie
Directe instructie doorgelicht - 1: een kritische blik
Ewald Vervaet
leesonderwijs en directe instructie
Directe instructie doorgelicht - 2: leesonderwijs en directe instructie
Ewald Vervaet
directe instructie onderzoek
Directe instructie doorgelicht - 3: is trainen van kleuters mogelijk?
Ewald Vervaet
Vijf voorbeelden van formatief evalueren
De cyclus van formatief evalueren in 5 voorbeelden
Gerdineke van Silfhout
directe instructie conditioneringspsychologie
Directe instructie doorgelicht - 4: de kijk vanuit de psychologie
Ewald Vervaet
Directe instructie onderzoek
Directe instructie doorgelicht - 5: wat zegt het onderzoek?
Ewald Vervaet
Eigenaarschap van leren - vijf tips
Eigenaarschap van het leren - 5 tips om hier beter op te oriënteren
Michel Verdoorn
Juffen zijn toffer dan meesters
Juffen zijn toffer dan meesters
Marianne Hogenhout
Zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar
Machiel Karels
Onderwijsmythes
Jongens zijn slimmer dan meisjes - 35 mythes over leren en onderwijs
Arja Kerpel
Handboek leren leren
Handboek leren leren - 5 krachtige principes
Arja Kerpel
Expliciete Directe Instructie
Expliciete Directe Instructie - Tips en technieken voor een goede les
Machiel Karels
3000 jaar denkers over onderwijs
3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels
Professionele leergemeenschap
De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel
Feedback zichtbaar maken
Feedback om leren zichtbaar te maken
Arja Kerpel
Leerdoelen en succescriteria
Leerdoelen en succescriteria
Bertine van den Oever
DTT niet formatief
Wat kunnen we met de Diagnostische Tussentijdse Toets?
Karen Heij
Kwaliteitszorg onderzoek
Wie is de baas over de kwaliteit van het onderwijs?
Harm Klifman
Mindfulness ineffectief
Mindfulness veelbelovend of ineffectief
Casper Hulshof
Visie en kernwaarden
Maak visie tastbaar met kernwaarden!
Alex de Bruijn
Platform #onderwijs2032
Het platform #onderwijs2032: hun eerste advies
Casper Hulshof
Verwachtingen
Verwachtingen van het jonge kind
Sieneke Goorhuis


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatieve werkvormen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
Maarten van Buuren over autonomie en zelfsturing volgens Spinoza
redactie
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



coöperatief leren
coöperatieve werkvormen
directe instructie
eigenaarschap
IGDI-model
informeel leren
leerkrachtvaardigheden
leerprestaties
leerstrategie
metacognitie
onderwijskwaliteit

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest