Zo ontdek ik het lezen!

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

  

  Geplaatst op 8 februari 2020

  >> Zo ontdek ik het lezen! direct bestellen.

Leren lezen is een proces dat van oudher nogal klassikaal en methodisch wordt aangeleerd. Maar is dat ook de manier die aansluit bij de ontwikkeling van de leerlingen? Onderzoek naar de psychologische ontwikkeling van jonge kinderen laat zien dat kinderen 'leesrijp' moeten zijn om het leesproces goed te kunnen uitvoeren. Een methode die met deze kennis rekening houdt, is 'Zo ontdek ik het lezen!' Daarnaast heeft de leraar bij deze methode een meer begeleidende dan sturende rol.

De methode gaat uit van acht uitgangspunten, die uiteen worden gezet in het artikel "Ontdekkend leren lezen - 8 hoofdkenmerken". Rekening houden met leesrijpheid, de zelfontdekkende leerling en de begeleidende rol van de leraar zijn daar de belangrijkste kenmerken van. Maar er zijn ook andere didactische kenmerken, zoals dat de letters zoveel mogelijk worden aangeboden in de volgorde waarin ze in het Nederlands voorkomen. 

"Een kindgerichte leesmethode die helemaal past bij actuele inzichten over leren en ontwikkeling."

Klank- en vormspel

Hoe bereid je een niet-leesrijp kind optimaal voor op leren lezen? Door het met klanken en vormen te laten spelen. Een letterteken staat immers voor een klank én heeft een vorm. Hoe besteed je op een verantwoorde manier aandacht aan klanken en vormen? Het werkboek "Klank- en vormspel" geeft hiervoor alles wat nodig is.
Klank- en vormspel bestaat uit twee boeken. In de handleiding krijgt de leerkracht praktische handreikingen voor het begeleiden van een kind dat niet leesrijp is maar wel rijp voor klank- en vormspelen. In het speelboek krijgt het kind speelse oefeningen, ‘spelen’ geheten, met klanken en vormen.

Drie delen van "Zo ontdek ik het lezen!"

Deel 1 van "Zo ontdek ik het lezen!" gaat over het ontdekkend leren lezen door kinderen van louter klankzuivere woorden. Deel 2 behandelt de meertekenletters zoals ‘ij’, ‘oe’, ‘eu’, ‘ooi’, ‘ng’ en ‘eeuw’. Daarnaast behandelt deel 2 de stomme klinkers zoals ‘e’, ‘i’ en ‘ij’ en de hoofdletters. Het hoofdonderwerp van deel 3 is dat deel van de Nederlandse spelling waar klankanalyse een centrale rol in speelt.

1. Op weg naar ontdekkend leren lezen

U bepaalt of een kind een oudere peuter (gemiddeld 3 jaar en 9 maanden – 4,5 jaar) of een kleuter (gemiddeld 4,5-6,5 jaar) is, onder meer met vragen als ‘Wat is het langste woord: /reus/ of /kaaboutur/?’. De peuter antwoordt ‘/Reus/, want een reus is veel groter dan een kabouter’ en de kleuter ‘/Kabouter/, want je zegt “reus” maar “kaa-bou-ter”. Ook laat u het kind zichzelf tekenen. De oudere peuter tekent één kring voor hoofd én romp, terwijl de kleuter daar twee kringen voor tekent: één kring voor het hoofd en één kring voor de romp.

De kleuter kan eenvoudige klankanalyse doen zoals het hakken van ‘voet-bal’ en rijmen en vormoefeningen zoals overtrekken en uitknippen.

Als u zich afvraagt of een kind leesrijp is, doet u de schrijfproef en de leesproef. In de schrijfproef laat u het kind woorden en letters schrijven die het zich in zijn vrije spel eigen heeft gemaakt. Oscar schrijft bijvoorbeeld zijn naam, /mama/ en /papa/ als OSCAR, MAMA en PAPA. Dit zijn zijn schrijfsels van dat moment. In de leesproef maakt u met de letters uit Oscars schrijfsels klankzuivere nieuwe woorden van drie en vier letters, zoals MOP en SPAR. Als hij die leest én als er in zijn schrijfsels geen spiegelingen en verwisselingen zitten, is hij leesrijp.

2. Opzet van het werkboek

Het werkboek bij deel 1, voor de leerlingen, is thematisch opgezet. Dat wil zeggen dat er in elk hoofdstuk één onderwerp aan bod komt. Het onderwerp is bijna altijd een nieuwe letter. Een hoofdstuk wordt niet systematisch doorgewerkt maar wordt op een vanzelfsprekende manier over vele lessen verspreid.

Dan wordt de opbouw van een hoofdstuk geschetst. De meeste hoofdstukken bestaan uit twaalf oefeningen. De drie belangrijkste zijn:
* het ontdekken van een nieuwe letter op een ontdekbladzijde; zie afbeelding 1 en hoofdstuk 7,
* het lezen van woorden; zie afbeelding 2,
* het lezen van zinnen; zie afbeelding 3. Er zijn zes soorten zinnen: naamzinnen als ‘rik tikt’ en ‘kees tikt’, overige zinnen van twee woorden, zinnen van drie woorden, zinnen van vier woorden, zinnen van vijf woorden en zinnen van zes en meer woorden.

Wat het lezen betreft, centraal staat het zogeheten schakelende lezen. Daarin wordt ‘korst’ gelezen als ‘k, o; ko; r; kor; s; kors; t; korst’. Het blijkt dat daarmee kinderen al heel gauw ook woorden als ‘karton’ en ‘voorkant’ kunnen lezen, terwijl ze daarmee vastlopen in het zogeheten rijgende lezen. Daarin wordt ‘korst’ gelezen als ‘k, o, r, s, t; korst’: na het hakken van het woord moet het kind vijf klanken in één keer samenstellen tot een woord.

ontdekblad 'k'
Afbeelding 1. Ontdekbladzijde voor de letter ‘k’.

leesblad 'k'
Afbeelding 2. De leeswoorden bij de letter ‘k’.

zinblad 'k'
Afbeelding 3. De leeszinnen bij de letter ‘k’.

3. Klankanalyse in Zo ontdek ik het lezen!

De kleuter doet in het kader van zíjn vrije spel (en niet in het kader van uw begeleide spel) verschillende soorten klankanalyse. Een eerste voorbeeld is vanuit het hakken van ‘voetbal’ tot ‘voet-bal’ komen tot het hakken van ‘vos’ tot ‘v, o, s’. Een ander voorbeeld is het leren onderscheiden tussen /e/ van ‘leg’ en /ee/ van ‘leeg’, tussen /a/ en /aa/, tussen /o/ en /oo/, tussen /i/ en /ie/ en tussen /u/ en /uu/.

4. Begeleiding bij het werkboek

Per hoofdstuk van het werkboek worden alle oefeningen beschreven. Omdat vanaf een zeker punt de hoofdstukken dezelfde opbouw hebben, wordt vanaf dat punt terugverwezen naar een eerder hoofdstuk.

5. De ontwikkeling van lezen en schrijven

De theorie achter de hoofdstukken 1, 2, 3 en 5 wordt uiteengezet.
Tussen gemiddeld 3 jaar en 8,5 jaar zijn er vier soorten lezen en schrijven. Ze worden aan de hand van voorbeelden beschreven en verklaard vanuit de vier verschillende psychologische structuren waar het kind in die periode achtereenvolgens over beschikt: ‘gericht concreet-feitelijk’, ‘wederzijds concreet-feitelijk’, ‘onomkeerbaar abstract-logisch’ en ‘omkeerbaar abstact-logisch’.

Vanwege deze ontwikkeling is de kleuter (gemiddeld 4,5-6,5 jaar), die over ‘onomkeerbaar abstract-logische verbanden’ beschikt, in staat tot klankanalyse en vormoefeningen (zie hoofdstuk 1), maar niet tot lezen.
Het jonge schoolkind (gemiddeld 6,5-8,5 jaar), dat over ‘omkeerbare abstract-logische verbanden’ beschikt, kan leren lezen (en leren schrijven).

De schrijfproef en de leesproef (zie eveneens hoofdstuk 1) worden uitvoerig uiteengezet en toegelicht. Bij twijfel over de vraag of een kind leesrijp is of niet, kan men ook de herkenproef doen. Daarin gaat u na of het kind spiegelingen en verwisselingen in zijn eerdere schrijfsels herkent of niet. Niet-herkennen duidt erop dat het kind niet-leesrijp is en herkennen dat het wel leesrijp is.

6. De theorie van het ontdekkend leren lezen

In afbeelding 1 staat een voorbeeld van een ontdekbladzijde. In eerdere hoofdstukken heeft het kind de letters ‘a’, ‘t’, ‘s’, ‘l’, ‘e’, ‘r’, ‘v’ en ‘o’ ontdekkend geleerd. Nu ontdekt het aan de hand van de afbeeldingen van een kat, een slak, een kers en een vork en de woorden ‘kat’, ‘slak’, ‘kers’ en ‘vork’ dat ‘k’ een nieuwe letter is én hoe hij klinkt, namelijk als aan het begin en eind van het woord /koek/.

Een ontdekwoord voldoet aan drie voorwaarden:
* Het is klankzuiver.
* Een Nederlandstalig kind van zes, zeven jaar is ermee vertrouwd.
* Het bestaat uit drie of vier klanken.

Een ontdekbladzijde voldoet ook aan drie voorwaarden:
* Er staat slechts één nieuw letterteken op.
* Het geheel stelt het kind in staat om vermoedens te krijgen over de klankwaarde van de nieuwe letter.
* Het geheel stelt het kind in staat om zijn vermoedens na te trekken.

Het ontdekkende van ontdekkend leren lezen is geheel gelijk aan het ontdekkende van ontdekkingen in de geschiedenis van wetenschap en techniek. Ook in die ontdekkingen is er iets nieuws/onbekends, krijgt de ontdekker vermoedens over de betekenis van dat nieuwe/onbekende en trekt hij zijn vermoedens na aan nieuw materiaal. Het kind dat ontdekkend leert lezen, leert dan ook niet alleen lezen maar leert ook leren.

7. Voorbeelden van de schrijfproef en van de leesproef

Van elf kinderen worden voorbeelden gegeven van de schrijfproef. Met acht van hen kon de leesproef worden gedaan. Ook die staan afgedrukt.

Recensie

Aan deze leesmethode ligt een geweldig concept ten grondslag. Er wordt namelijk nadrukkelijk aangesloten bij de psychologische ontwikkeling van jonge kinderen. Dit voorkomt dat kinderen te vroeg met het leesproces worden geconfronteerd. Onnodige frustraties bij leerlingen en leraren zijn hierdoor niet aan de orde. Daarnaast wordt er door deze aanpak erg efficiënt met leertijd omgegaan, omdat er geen leertijd verloren gaat aan een verkeerde afstemming op de ontwikkeling van de leerlingen.

Dit vraagt van leraren wel een goed inzicht in deze psychologische ontwikkeling van kinderen. Ze moeten daarnaast eenvoudige proefjes kunnen uitvoeren om in te schatten waar de leerlingen zich in hun ontwikkeling bevinden. De benodigde kennis hierover is uitgebreid in de handleidingen beschreven. Dit sluit goed aan bij de beweging van de leraar die didactisch expert is, in plaats van uitvoerder van methodes. De toegankelijkheid van de handleiding zou in een volgende uitgave overigens wel verbeterd kunnen worden.

De werkboeken zijn duidelijk en eenvoudig van opzet en prima te gebruiken. Qua vormgeving verdient deze doordachte methode echter een hoger niveau van uitwerking. 

Samenvattend is dit een kindgerichte leesmethode die helemaal past bij actuele inzichten over leren en ontwikkeling. Aanbevolen!

Bestellen

Zo ontdek ik het lezen!, Rotterdam, 2013; Amsterdam, Ontdekkend Leren, 2018, ISBN: 978-94-92977-02-1. (Werkboek bij deel 1) Te bestellen via:
Zo ontdek ik het lezen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Zo ontdek ik het lezen! is te bestellen via:

Gerelateerd

Webinar
Taalontwikkeling en taalbeleid
Taalontwikkeling en taalbeleid
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Leesproblemen en dyslexie
Leesproblemen en dyslexie
Herken en begeleid leerlingen met stagnaties bij lezen
Medilex Onderwijs 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Ontdekkend leren lezen - Hoofdkenmerken
Ontdekkend leren lezen - Acht hoofdkenmerken
Ewald Vervaet
Ontdekkend leren lezen en leesrijpheid
Ontdekkend leren lezen
Ewald Vervaet
Effectief leren spellen
Hersenen en woorden in verbinding
Dolf Janson
Leesonderwijs: begin pas als kind eraan toe is
Leesonderwijs: begin pas als het kind aan lezen toe is
Ewald Vervaet
Leesmotivatie en samenhangend beleid
Wie goed leest, leest graag - en andersom
René Leverink
leesproblemen, dyslexie, breinlezen deel 1
Leesproblemen en dyslexie -1-
Paul Filipiak
Leesproblemen, dyslexie, woordbenoeming, deel twee
Leesproblemen en dyslexie -2-
Paul Filipiak
leesproblemen, dyslexie, comorbiditeit deel 3
Leesproblemen en dyslexie: Comorbiditeit -3-
Paul Filipiak
leesproblemen, dyslexie, dysgrafie deel vier
Leesproblemen: fonologische dyslexie -4-
Paul Filipiak
Leesprolemen, dyslexie, hardnekkigheid, leessnelheid, deel vijf
Leesproblemen en dyslexie: Hardnekkigheid -5-
Paul Filipiak
Leesproblemen-dyslexie deel zes, preventie en leeshulp
Leesproblemen en dyslexie: Preventie -6-
Paul Filipiak
Leesproblemen-dyslexie deel zeven, preventie
Leesproblemen en dyslexie: Preventie -7-
Paul Filipiak
Leesproblemen-dyslexie, deel acht, goed leesonderwijs
Hulp bij leesproblemen en dyslexie -8-
Paul Filipiak
Leesproblemen - dyslexie - hulpporgramma - deel negen
Leesproblemen en dyslexie: Hulpprogramma`s -9-
Paul Filipiak
pijlers leescultuur
Vier pijlers voor het neerzetten van een leescultuur op school
Anneke Bemer
Leesproblemen - dyslexie; toegankelijkheid- deel tien
Leesproblemen en dyslexie: Toegankelijkheid -10-
Paul Filipiak
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
Leesonderwijs anders inrichten
Moeten we ons leesonderwijs anders gaan inrichten?
Jos Cöp
Speciale hulp aanvankelijk technisch lezen
Fonologische zwakte - Speciale hulp bij het aanvankelijk lezen -9-
Jeanne Buijks
Leeshulp: van welke leesondersteuning leert je leerling nu echt?
Lerende leeshulp
Karin van de Mortel
Lezen, waarom zou je?
Lezen, waarom zou je?
Dolf Janson
Lezen, waarom zou je?
Lezen, waarom zou je?
Dolf Janson
Drie cruciale fases in het leesonderwijs van groep 3
Drie cruciale fases in het leesonderwijs in groep 3
Anneke Bemer
Succesvol beginnend lezen
Succesvol beginnend lezen
Paul Filipiak
Succesvol beginnend lezen
Succesvol beginnend lezen
Paul Filipiak
Ontwikkelingsdyslexie
Ontwikkelingsdyslexie: Maken wij kinderen dyslectisch?
Ewald Vervaet


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Dyslexie of leesprobleem?  Tjipcast 025
Dyslexie of leesprobleem? Tjipcast 025
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



avi-niveau
dyslexie
geletterdheid
leren lezen
ontwikkelingspsychologie
taalontwikkeling
technisch lezen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest