Ongewenst contact tussen leraar en leerling

Joost Karels

Onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

 

  Geplaatst op 25 februari 2019

Hoe te handelen ten aanzien van een werknemer die zich misdraagt?

Een veilige leeromgeving is een basale pijler in de ontwikkeling van een leerling. Er is allerlei regelgeving die vereist dat scholen beleid voeren om die veilige leeromgeving te realiseren. Dit beleid dient erop gericht te zijn onder meer seksuele intimidatie, racisme en geweld te voorkomen en zo nodig daar tegen op te treden.

Als het gaat over de arbeidsrechtelijke verplichtingen van  werkgever en werknemer, dan zijn met name de onderwijscao’s bepalend. Hoe kan een werkgever optreden tegen een medewerker die zich schuldig maakt aan grensoverschrijdend gedrag?

Een risicovolle plek

De school is een omgeving waar voortdurend interactie is tussen volwassenen en minderjarigen. Om die reden is de school een plek die als risicovol kan worden beschouwd als het gaat over ongewenste intimiteit en ongewenste opmerkingen. Leraren dienen zich hier terdege van bewust te zijn en hebben daarin ook een grote verantwoordelijkheid.

Ondanks de vanzelfsprekendheid van het feit dat leraren voorzichtig moeten zijn, is er nog regelmatig discussie over de vraag wanneer gedrag grensoverschrijdend is. Dit maakt ondanks allerlei beleid, adequaat optreden soms toch nog lastig.

Verschillende vormen van fysiek contact

Als het gaat over fysiek contact tussen leraren en leerlingen, dan zou je hierin onderscheid kunnen maken tussen de volgende vormen van fysiek contact, namelijk: 

  1. functioneel contact; 
  2. regulerend contact
  3. verboden contact.

1. Functioneel leerling contact beoogt het leerproces of het welbevinden van de leerling te bevorderen. Je zou hierbij kunnen denken aan het vastpakken van een leerling in de gymles of aan het op schoot nemen van een kleuter die is gevallen. Over de wenselijkheid van dit type contact is overigens het laatste woord niet gesproken.

2. Als tweede zou men kunnen noemen: regulerend fysiek contact. Dit is alleen toegestaan als dit noodzakelijk en proportioneel is ter bescherming van de veiligheid van personen (of goederen).

3. Alle overige vormen van lichamelijk contact zijn niet gewenst en/of zelfs strafbaar, denk dan aan: mishandeling, vernedering, ongewenste intimiteit, misbruik etc. 

Schoolveiligheidsplan

Vanwege het belang van veiligheid in een leeromgeving is elke school verplicht om consistent beleid te voeren ten aanzien van onder meer seksuele intimidatie, geweld en discriminatie. Seksuele intimidatie is daarbij een verzamelbegrip voor alle ongewenste seksueel getinte verbale, non-verbale en fysieke gedragingen.

Het protocol dat dient te worden opgesteld, wordt ook wel schoolveiligheidsplan genoemd. Het schoolveiligheidsplan gaat over allerlei zaken, zoals:

  • klachtenprocedure;
  • stappenplan voor onderzoek;
  • preventieve maatregelen;
  • meldplicht bij instanties;
  • vertrouwenspersonen;
  • sancties.

Met behulp van dit protocol kan men preventief beleid voeren binnen de school. Als er signalen binnenkomen dat er sprake is van grensoverschrijdend handelen, dan kan men op basis van dit protocol handelen. Op basis van de cao is de werkgever verplicht om jaarlijks het beleid te evalueren.

De Onderwijsinspectie ziet toe op de inzichtelijkheid van het beleid, de preventie en de handhaving aan de hand van een Onderzoekskader voor de betreffende onderwijssector.

"Een correctiegesprek verdient de voorkeur. Een leraar aanspreken op grensoverschrijden gedrag heeft een belastend karakter."

De maatregelen

Als werkgever zijn er diverse opties als na onderzoek blijkt dat er sprake is van grensoverschrijdend handelen (verbaal of fysiek) door een leraar. Bij een eenmalig en kleinschalig incident kan worden volstaan met een correctiegesprek waarvan een verslag wordt opgenomen in het personeelsdossier van betrokkene. 

Een leraar aanspreken op grensoverschrijdend gedrag heeft een belastend karakter. Als de feiten geen zwaardere maatregel noodzakelijk maken, verdient een dergelijk gesprek de voorkeur.

Disciplinaire mogelijkheden

Er zijn echter situaties denkbaar waarbij het voeren van een gesprek geen recht doet aan de ernst van de situatie. In dat geval heeft de school verschillende mogelijkheden om op te treden. De onderwijscao’s bevatten eigen artikelen met betrekking tot sancties die kunnen worden ingezet als een werknemer verwijtbaar handelt. Daarbij geldt dat er slechts één van deze sancties mag verbonden worden aan één feit. 

Bij het inzetten van formele sancties is een procedure volgens de cao vereist. De sancties en bijbehorende procedures zijn in het openbaar en bijzonder onderwijs soms enigszins afwijkend, ook zijn er verschillen tussen bijvoorbeeld het middelbaar en het basisonderwijs. Over het algemeen betreft het echter de volgende mogelijkheden: 

  • schriftelijke berisping;
  • overplaatsing naar andere locatie;
  • inhouding van salaris;
  • schorsing. 

Ten slotte is er nog de mogelijkheid van ontslag, wat in feite geen disciplinaire maatregel is, omdat het geen herstel van het functioneren beoogt.

Vaststellingovereenkomst

De meest ingrijpende maatregel is dus ontslag. De gevolgen van dit ontslag kunnen echter worden beperkt als werkgever en werknemer overeenstemming bereiken over de beëindiging van hun arbeidsovereenkomst. 

Zo’n overeenkomst biedt partijen zekerheid. Je tekent er immers beiden voor hoe de beëindiging er uit komt te zien. Een procedure bij de kantonrechter wordt op deze manier voorkomen. Het is vereist dat deze overeenkomst schriftelijk wordt opgesteld. De werknemer heeft het recht om binnen 14 dagen de overeenkomst te herroepen. (3)

Ontslagverzoek bij de kantonrechter

Mocht het partijen niet lukken om een vaststellingsovereenkomst op te stellen, dan is een gang naar de kantonrechter nodig om de arbeidsovereenkomst te beëindigen. De werkgever zal in een verzoekschrift moeten motiveren waarin de verwijtbaarheid van de leraar is gelegen en moeten aantonen dat het niet van de werkgever kan worden verlangd dat de arbeidsovereenkomst voortduurt. (4) 

Bij deze procedure is het van belang dat de werkgever een compleet dossier aanlevert. Het gebeurt niet zelden dat de arbeidsrelatie weliswaar wordt ontbonden door de kantonrechter, maar dat wordt geoordeeld dat de werkgever onzorgvuldig heeft gehandeld. Een ontslag wordt dan erg duur voor de werkgever, terwijl de redenen voor ontslag aanwezig zijn.

Ontslag op staande voet

De wet voorziet ten slotte in de mogelijkheid om een leraar op staande voet te ontslaan. (5) Volgens de wettekst is hierbij vereist dat er sprake is van een dringende reden ofwel ernstige verwijtbaarheid van de werknemer. De arbeidsovereenkomst dient dan onverwijld te worden opgezegd en tevens dient de reden voor opzegging onverwijld te worden meegedeeld. 

Het moge duidelijk zijn dat er strenge eisen gelden aan een ontslag op staande voet. Het is daarom goed om van te voren een jurist te raadplegen als men tot een ontslag op staande voet wenst over te gaan. De ontslagbrief dient duidelijk gemotiveerd de ontslagreden te bevatten. 

Ook hier geldt: als de kantonrechter het ontslag als onterecht beoordeeld, kunnen de financiële gevolgen voor de werkgever groot zijn.

Het oordeel van de kantonrechter

De rechtspraak op het punt van grensoverschrijdend gedrag en de gevolgen daarvan voor de dienstbetrekking van de leraar is de laatste tijd uitgebreid bestudeerd. Verschillende auteurs hebben daarbij kritiek geuit op de wijze waarop sommige kantonrechters omgaan met leraren die over de schreef gaan. 

Dat kantonrechters soms ogenschijnlijk niet al te hard optreden bij grensoverschrijdend gedrag heeft voor een groot gedeelte te maken met de rol van de werkgever in het proces. Over het algemeen kijkt de kantonrechter naar een aantal zaken bij de beoordeling of er sprake is van (ernstige) verwijtbaarheid. 

Zo dient de leraar er bekend mee te zijn dat bepaald gedrag onaanvaardbaar is. Tevens is van belang hoe de werknemer voor het overige heeft gefunctioneerd. Ten slotte kijkt de kantonrechter of de betreffende werknemer al eerder op het wangedrag is aangesproken.

Casuïstiek

Er is veel discussie geweest over een uitspraak waarbij aan een leraar die verwijtbaar had gehandeld, niettemin een transitievergoeding en een billijke vergoeding werd toegekend. De kern van het verwijt richting de werkgever was dat er ook een minder zware sanctie, zoals een waarschuwing, mogelijk was geweest. Bovendien oordeelde de kantonrechter dat het onderzoek vanuit de school te sturend was. (6) 

Ook in een andere zaak, bij een hogeschool ditmaal, leidde een gebrekkig onderzoek tot toekenning van een vergoeding aan de werknemer. (7) In een zaak buiten het onderwijs werd een ontslag op staande voet afgewezen vanwege het bestaan van een bepaalde cultuur die de omstreden gedragingen van betrokkene niet verwijtbaar maakten. (8) 

Vertaald naar het onderwijs zou deze laatste uitspraak kunnen betekenen dat het gebrek aan duidelijk beleid en het langdurig oogluikend toestaan van bepaald gedrag, kan leiden tot afwijzing of vernietiging van een ontslag.

"Het gebrek aan duidelijk beleid en langdurend toestaan van bepaald gedrag kan leiden tot afwijzing of vernietiging van een ontslag."

Tips voor aanpak van grensoverschrijdend handelen.

Het bovenstaande in overweging nemende, is het van belang om met de volgende zaken rekening te houden als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag. 

Het zorgvuldig doorlopen van deze stappen is juist in het onderwijs van het grootste belang. Dit komt met name door het grote aantal betrokkenen (ouders, medeleerlingen, collega’s, etc.) en de maatschappelijke rol van de school. Niet zelden leidt een onzorgvuldig proces tot onnodig veel reputatieschade voor ofwel werkgever, ofwel werknemer, of voor beiden. Daarom:

  • Hanteer transparant preventiebeleid en wees duidelijk in verwachtingen;
  • Doe gedegen onderzoek bij klachten, met name bij anonieme klachten;
  • Laat betrokkene zelf zijn verhaal doen;
  • Beoordeel de feiten op hun ernst en maak onderscheid tussen vermoedens en bewijzen;
  • Ga zorgvuldig maar doortastend te werk;
  • Documenteer de bevindingen;
  • Bepaal een passende sanctie, hoe ernstiger het vergrijp, hoe zwaarder de sanctie;
  • Raadpleeg altijd een jurist voordat er wordt overgaan tot formele maatregelen of ontslag.

Literatuur

  1. Voor een andere, uitgebreidere indeling, zie het artikel van Marcel van Herpen over 'Pedagogisch contact - verbondenheid door aanraking'.  
  2. Artikel van Peter de Vries 'Aanraken van kinderen: tussen levensbehoefte en taboe'. 
  3. Artikel 7:900 BW
  4. Artikel 7:669 lid e BW
  5. Art 7:677 BW
  6. ECLI:NL:RBNHO:2017:9753
  7. ECLI:NL:RBAMS:2017:9966
  8. Vindplaats: ECLI:NL:GHDHA:2017:957

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Burgerschap: noodzaak of hype?
Burgerschap: noodzaak of hype?
In gesprek met Jan Bransen - gratis toegang
Wij-leren.nl Academie 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Cursus
Antipestcoördinator in het vo
Antipestcoördinator in het vo
Pestgedag signaleren, beleid in de praktijk en gespreksvoering
Medilex Onderwijs 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Leraren en leerlingen
De betekenis van leraren en leerlingen voor elkaar.
Luc Stevens
Aanraken van kinderen
Pedagogisch contact- verbondenheid door aanraking
Simone Mark
Pedagogisch contact
Theoretische achtergronden van pedagogisch contact
Simone Mark
Aanraken van kinderen
Aanraken van kinderen: tussen levensbehoefte en taboe
Peter de Vries
Sociale veiligheid, wat is het
Waar het bij sociale veiligheid écht om draait -1-
Henk Galenkamp
Sociale veiligheid - omgaan met angst en boosheid
Sociale veiligheid - over (dis)functionele angst en boosheid -2-
Henk Galenkamp
Sociale veiligheid consequent betrouwbaar toegankelijk polyvaaltheorie
Sociale Veiligheid: wat we voor leerlingen kunnen betekenen -3-
Henk Galenkamp
Oordeel van de Landelijke Klachtencommissie Onderwijs
Onjuist oordeel van de Landelijke Klachtencommissie Onderwijs?
Joost Karels
De Ringaanpak
De Ringaanpak - Een groepsdynamische benadering voor een veilige klas
Korstiaan Karels
Wij, de leraar
Wij, de leraar - Elk kind heeft een pedagogisch netwerk nodig
Arja Kerpel
Handboek onderwijsrecht
Handboek onderwijsrecht
Myriam Lieskamp
Veranderend toezicht onderwijsinspectie
Veranderend toezicht
Myriam Lieskamp
Sociale veiligheid in school
Sociale veiligheid in school
Myriam Lieskamp


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
Pedagogisch klimaat in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



arbeidsrecht
beoordelingsgesprek
cao
contactpersoon
klachtencommissie
onderwijs arbodienst
onderwijsrecht
ontwikkelingspsychologie
pedagogisch klimaat
veiligheid
vertrouwenspersoon
wet op het primair onderwijs (WPO)

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest