10 vragen bij opbrengstgericht werken

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

Afrekencultuur

Opbrengstgericht werken is aardig in zwang. Scholen de maat nemen op basis van harde meetbare resultaten lijkt de nieuwe standaard. Het is echter de vraag of dit wel zo'n goed idee is. Daarom in dit artikel 10 nuchtere vragen bij de opbrengstgerichte afrekencultuur.

Dit artikel is deel 1 in een drieluik. Binnenkort verschijnt deel 2 met vragen over de administratieve last en deel 3 met vragen over professionele vrijheid. Wil je ze niet missen? Schrijf dan in voor de maandelijkse nieuwsbrief.

1. Is het bewezen?

Van opbrengstgericht werken en de afrekencultuur is vooral bewezen dat het niet werkt. In het buitenland komt men daarom inmiddels terug van de eenzijdige focus op opbrengsten. Zelfs prominente (voormalige) voorstanders als Diane Ravitch zijn afgehaakt en verkondigen nu dat zo'n eenzijdige focus leidt tot 'teaching to the test'. 

Diana Ravitch geeft aan dat met het opbrengstgerichte werken het Noord-Amerikaanse basis- en voortgezet onderwijs te gronde is gericht. Ze spreekt over "de dood van het Amerikaanse onderwijssysteem". Alleen met een breed, op vorming gericht curriculum zou het volgens haar weer tot leven kunnen komen.

Voor de liefhebbers van 'evidence based' is het bovenstaande waarschijnlijk belangrijke informatie. Als opbrengstgericht werken elders bewezen niet werkt, waarom zou je het dan doen?

Initiatiefwetsvoorstel SGP, D66 EN CDA hekelt opbrengstgericht werken

SGP, D66 en CDA dienen binnenkort een voorstel in voor wetswijziging en schrijven over opbrengstgericht werken het volgende:

"De onderwijsinspectie moet zich weer beperken tot de deugdelijkheidseisen waarop zij scholen wettelijk moet controleren. Met eigen ideeën over bijvoorbeeld opbrengstgericht werken moet de inspectie scholen niet lastig vallen."

"In 2007 heeft het kabinet opbrengstgericht werken op de kaart gezet.  Dit model is als onderwijskundige opvatting omarmd, maar is in kort tijd als algemeen geldend en wetenschappelijk ‘bewezen effectief’ ten tonele gevoerd. Toch zijn fundamentele vragen te plaatsen bij de wenselijkheid en haalbaarheid van datagestuurd onderwijs. 

Het onderzoek in opdracht van het ministerie geeft aan dat de wens van het ministerie helder is, maar plaatst juist een waarschuwende noot ten aanzien van de haalbaarheid. Desondanks heeft deze didactische visie ingang gevonden in actieplannen en akkoorden.  

Ook de inspectie kende in haar jaarwerkplan 2013 een prominente plaats toe aan de vraag of scholen voldoende opbrengstgericht werken. Daarbij is duidelijk sprake van een normerend karakter: “Instellingen die onvoldoende opbrengstgericht werken, spreekt de inspectie hierop aan.”  

De wetgever daarentegen heeft met het invoeren van leerresultaten als deugdelijkheidseis de wijze waarop resultaten bereikt worden juist vrij willen laten. In de wet waren daarover al geen eisen opgenomen, maar met deze wetswijziging is die vrijheid nog benadrukt. Het verplicht formuleren van doelen in de vorm van Citoscores is daarmee strijdig. Met dit actieve beleid lijkt daarom in feite sprake van een onderwijsvernieuwing."

Bron: Samenvatting advies initiatiefwetsvoorstel over onderwijstoezicht

2. Is het betrouwbaar?

Cito geeft in haar handleidingen bij de toetsen aan dat de betrouwbaarheid van een enkele score 70% is. Dus een losse toetsafname heeft een onbetrouwbaarheidspercentage van 30%. Hoe vaker je toetst, hoe hoger natuurlijk de betrouwbaarheid van de gemiddelde afnamen. Maar voor de korte termijn is het focussen op daling en stijging dus een hachelijke onderneming.

En dan hebben we het nog niet eens over de recente aanpassingen van de normeringen door Cito. De normeringen met terugwerkende kracht van enkele jaren corrigeren, wekt niet echt een betrouwbare indruk. Maar dat is een verhaal apart.

"Voor de korte termijn is een focus op daling en stijging een hachelijke onderneming"

3. Is er een wettelijke basis?

In de wet staan eisen waaraan een school moet voldoen om bekostiging te krijgen. Daar staat opbrengstgericht werken niet bij. De onderwijsinspectie heeft naast het beoordelen van die wettelijke eisen ook een stimulerende taak. En binnen die stimulerende taak heeft zij als visie dat opbrengstgericht werken een goed idee is. Vanwege de verwarring over de beoordelende en de stimulerende taak van de inspectie denken velen dat opbrengstgericht werken verplicht is.

Overigens vraagt de onderwijsinspectie van slechts vijf momenten in de schoolloopbaan de toetsresultaten. Alleen daar op focussen zou de toetsdruk aanmerkelijk lager maken.

4. Is het inspirerend?

Deze vraag zal iedere onderwijsgevende voor zichzelf moeten beantwoorden. Waarom heb je voor het onderwijs gekozen? Wat vind je zo boeiend aan het onderwijs? Wat maakt dat je met plezier naar je werk gaat? Wat maakt dat je aan het einde van de week met een tevreden gevoel het weekend in gaat?

5. Doet het recht aan de kinderen?

Onderwijs is méér dan rekenen, taal en lezen. Met deze vakken hebben we alle mogelijkheden en de persoonlijkheid van het kind echt niet beeld. We kennen toch allemaal de lijstjes met vaardigheden die Cito niet toetst? Kinderen gaan met name naar school voor het ontwikkelen van hun creativiteit, kritisch denken, inlevingsvermogen, zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid etc. etc. Is dat niet juist waar het in het onderwijs vooral om draait?

"In het onderwijs draait het vooral om de dingen die niet te toetsen zijn"

Vaardigheden die Cito niet toetstVaardigheden die Cito niet toetst

Accuratesse
Behoedzaamheid
Bescheidenheid
Betrouwbaarheid
Creativiteit
Daadkracht
Discipline
Doorzettingsvermogen
Flexibiliteit
Geduld
Humor
Inlevingsvermogen
Kritisch denken
Leiderschap
Mededogen
Moed
Moreel besef
Motivatie
Nieuwsgierigheid
Samenwerking
Veerkracht
Verantwoordelijkheid
Verbazing
Verdraagzaamheid
Zelfstandigheid
Zelfsturing

6. Doet het recht aan de leerkracht?

Je zult maar leerkracht zijn met een passie voor bijvoorbeeld de zaakvakken. Je vindt het heerlijk om de kinderen middels 'belevingslessen' in te leiden in de wondere wereld van bijvoorbeeld de biologie, natuurkunde of sterrenkunde. De kinderen vinden het geweldig. Maar je ziet ook het sombere gezicht van je directie al voor je, wijzend op de tabelletjes uit het LVS. Om nog maar niet te spreken van de collega's die met wat creatieve 'teaching to the test'-kunstjes de toetsresultaten in de groep vóór jou omhoog krikken.

7. Doet het recht aan de school?

Dat ligt er natuurlijk aan wat het doel van je school is. Beloof je de ouders hoge resultaten en snelle vooruitgang op de Cito toetsen, dan is er geen probleem. Maar heb je als schoolteam de visie "Wij zien het kind in de totale ontwikkeling", dan gaat er wat mis. Dan doet de ratrace van eenzijdige focus op meetbaarheid, toetsgekte en rankingslijsten geen recht aan jullie mooie principes en beloften.

8. Doet het recht aan de ouders?

Dit is een lastige vraag. Want veel ouders zijn inmiddels ook besmet met het denken vanuit economische belangen en resultaten. Veel ouders laten zich gek maken door aanbieders van toetsoefenprogramma's. Alsof hun kinderen zich beter ontwikkelen als ze hogere scores halen op de toetsen. 

Toch zijn er genoeg ouders die een school willen waar hun kind gekénd wordt. Een school waar hun kind zich breed ontwikkelt en optimaal ontplooit. 

9. Is het efficiënt?

Vanuit onder andere het Rijnlands denken heb je een goede missie en visie nodig om iets zinnigs te kunnen zeggen over de efficiëntie. En daar gaan we als maatschappij collectief de mist in. We willen allemaal kinderen met kennis, vaardigheden en een stevige persoonlijke ontwikkeling maar focussen vervolgens op een beperkt gebied, aangevoerd vanuit onze overheid.

Los van het bovenstaande kun je voor jezelf de vragen stellen: Heb je het idee dat je nu efficiënter bezig bent dan vóór de tijd van het opbrengstgerichte werken? Heeft de focus op meetbare resultaten een kwaliteitsslag ten goede in het onderwijs teweeggebracht? Leveren jullie als school nu 'betere' leerlingen af aan het einde van groep 8?

10. Wat vinden onderwijsgoeroes er van?

We kunnen niet alle onderwijsgoeroes aan het woord laten. We stellen de vraag aan Luc Stevens, iemand die kan bogen op een decennialange ervaring in het onderwijsveld. Hij zegt: "Opbrengstgericht werken, wat is dat voor onzin? Welke leerkracht is er ooit naar school gegaan om geen opbrengsten te realiseren?".

Bronnen

-  Zwik, M. (2014). De vicieuze cirkel van ‘teaching to the test’. http://wij-leren.nl
 de Vos, T. (2014). Een sober leerling- en onderwijsvolgsysteem, dat kan en mag!. http://wij-leren.nl
- Toetsbesluit PO 
- Touwen, M. Monitoring opbrengsten 2012 OPOD, Het blad herfst 2012, blz. 39-40.
- Kneyber, R. en Evers, J. (redactie), Het Alternatief, BOOM, 2013.

- Ravitch, D. (2010). The death and live of the great American school system. How testing and choice are undermining education. New York: Basic Books.
- Samenvatting advies initiatiefwetsvoorstel over onderwijstoezicht. Compleet dossier: Wetsvoorstel 33862
- Guuske Ledoux e.a., Opbrengstgericht werken. Over de waarde van meetgestuurd onderwijs (Kohnstammin-stituut, 2009), IV.
- Henk Blok e.a., Opbrengstgericht werken in het primair onderwijs, theorie en praktijk (november 2013).

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Congres
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Begeleiden van kiene kleuters in de klas
Medilex Onderwijs 
E-learning module
Wat is formatieve evaluatie?
Wat is formatieve evaluatie?
Online module over formatieve evaluatie
Wij-leren.nl Academie 
Opbrengstgericht werken
Opbrengstgericht werken - wat is OGW op de basisschool?
Arja Kerpel
Natuurkunde vanuit verwondering
Verwondering in de les
Dick van der Wateren
opbrengstgericht onderwijs voor jonge kinderen
Betekenisvolle opbrengsten voor jonge kinderen
Bea Pompert
Leren van data
Laat het LVS voor jou werken, en niet andersom!
Machiel Karels
Regeldruk en administratie
Regeldruk en administratie: 5 vragen
Machiel Karels
Schoolopbrengsten essentie
Van brij naar betekenis. Schoolopbrengsten terug tot de essentie.
menno-van-hasselt
Ontspannen lesgeven tips
Werken in het onderwijs? Ja, graag!
Paul Filipiak
Basisontwikkeling en OGW
Betekenisvolle opbrengsten voor jonge kinderen
Bea Pompert
OGW en school cultuur
Opbrengstgericht werken in een professionele cultuur
Herman Kolthof
Teaching to the test
De vicieuze cirkel van teaching to the test
Marjolein Zwik
Zonder lesdoel geen houvast
Zonder lesdoelen geen houvast
Theo Wildeboer
Essential Schools
The Essential Schools in de VS - scholen die je leren wie je bent
Machiel Karels
Het Alternatief
Het Alternatief - weg met de afrekencultuur in het onderwijs!
Machiel Karels
Kleutersprongen opbrengstgericht werken
Kleutersprongen 2.0 opbrengstgericht werken in groep 1 en 2
Lianne Jongsma
Kleutersprongen opbrengstgericht werken
Kleutersprongen 2.0 opbrengstgericht werken in groep 1 en 2
Lianne Jongsma
Kleutersprongen opbrengstgericht werken
Kleutersprongen 2.0 opbrengstgericht werken in groep 1 en 2
Lianne Jongsma
Kleutersprongen opbrengstgericht werken
Kleutersprongen 2.0 opbrengstgericht werken in groep 1 en 2
Lianne Jongsma
Brede vorming
Brede vorming maakt onderwijs mooier en completer
Alex de Bruijn
Een sober leerlingvolgsysteem
Een sober leerling- en onderwijsvolgsysteem, dat kan en mag!
Teije de Vos
Onderwijs idealisten
Onderwijs en de idealisten
Lex Hupe


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



onderwijstoezicht
opbrengstgericht werken
teaching to the test
toetsen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest