Waar leren kleuters in een combinatieklas 1-2 meer van: alle kleuters samen instructie of groeperen per leerjaar?

Geplaatst op 17 mei 2021

Differentiatie van de instructie op basis van vaardigheidsniveau leidt doorgaans tot betere taal- en leesvaardigheid dan instructie in een groep met uiteenlopende niveaus. Vooral gemiddelde en laagpresterende kleuters profiteren hiervan. Voorwaarde voor goede leeropbrengsten is wel een goed klassenmanagement. Over het effect van instructiegroepering op rekenvaardigheid in de kleutergroepen is weinig bekend.

Combinatiegroepen zijn effectief voor jonge kleuters

In Nederland worden de groepen 1 en 2 dikwijls gecombineerd. De theorie daarachter is dat de rol van medeleerlingen cruciaal is in het leer- en ontwikkelproces. Hoewel er studies zijn die weinig of geen effect aantonen, blijkt uit andere studies dat combinatiegroepen wel effectief zijn voor jonge kleuters. Zij kunnen zich aan oudere kleuters optrekken. Maar wat betekenen combinatiegroepen voor de instructie? Is het beter om alle kleuters samen instructie te geven? Of om ze op te delen in kleine groepen, per leerjaar?
Om antwoord te geven op deze vraag is gekeken naar effecten van instructie aan homogene en heterogene groepen en naar effecten van groepsgrootte als het om taalvaardigheid gaat. Onderzoek naar effecten voor rekenvaardigheid is niet bekend.

Goed klassenmanagement is essentieel

Voorwaarde om te kunnen leren in een combinatiegroep is dat er een goed klassenmanagement is. De leerkracht moet zorgen voor een goede organisatie en voldoende (emotionele) aandacht geven aan alle leerlingen. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat niet alleen de minder presterende (jongere) kleuters, maar alle leerlingen voldoende aandacht en instructie krijgen. Instructie in kleine kring kan hiervoor uitkomst bieden.

Instructie gedifferentieerd op vaardigheidsniveau is effectief

In een combinatiegroep is het moeilijk om veel groepjes op verschillende niveaus les te geven. Door homogene instructie in een kleine kring te geven kan de leraar beter inspelen op de specifieke behoeften van de verschillende vaardigheidsgroepen. Een deel van de klas krijgt dan in kleine kring aparte instructie over de leerstof of verlengde instructie. De overige leerlingen werken op dat moment zelfstandig.
De indeling van leerlingen in kleine groepen moet wel op vaardigheidsniveau gebeuren. De leerkracht kan zodoende zijn instructie, tempo en de gebruikte materialen afstemmen op de behoeften van de groep. Dat blijkt het meeste resultaat op te leveren op taalgebied.

Instructie in kleine, homogene kring goed organiseren

Hoogpresterende kleuters hebben geen duidelijke voordelen bij homogene groepen in kleine kring, maar ondervinden ook geen nadelen, zo blijkt uit onderzoek. De gemiddeld- en laagpresterende kleuters hebben vooral baat bij homogeen groeperen als de leerkracht ten minste één uur per dag besteedt aan instructies in leesgerelateerde vaardigheden. Als er minder dan een uur per dag tijd voor is, dan heeft het geen effect.

Belangrijk is dus dat homogene groepjes voldoende en evenveel gerichte instructie krijgen. Anders bestaat het risico dat het niveauverschil tussen hoog- en laagpresterende leerlingen groter wordt. Daarom is het belangrijk om te zorgen voor goede materialen en oefeningen. Groepsgewijze instructie binnen een grotere groep is voornamelijk effectief als de inhoud en materialen worden aangepast aan het niveau van de instructiegroep. De leerkracht moet zijn aandacht verdelen over verschillende kleine groepen en dat vergt goed klassenmanagement, anders is het niet effectief. Ook buiten de interactiemomenten om moeten de leerlingen kunnen leren. Veel leerkrachten beschouwen dit als een grote uitdaging, blijkt uit onderzoek.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anne Marije de Goeijen en Femke Scheltinga (antwoordspecialisten) en Martine Gijsel (kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: intern begeleider

Vraag

Waar leren kleuters meer van in het reken- en taalonderwijs: groepsdoorbrekende instructie in grote kring of groepsgewijze instructie per leerjaar in kleine kring?

Kort antwoord

In een combinatiegroep 1-2 kan een leerkracht door middel van instructie in kleine kring differentiëren op basis van vaardigheidsniveau. Dit leidt doorgaans tot betere taal- en leesvaardigheid van kleuters dan instructie in een heterogene groep met uiteenlopende vaardigheidsniveaus. Met name gemiddeld- en laagpresterende kleuters profiteren hier van. Goed klassenmanagement is een belangrijke voorwaarde om goede leeropbrengsten voor alle kleuters te behalen. Over het effect van groepsdoorbrekende of groepsgewijze instructie op rekenvaardigheid in de kleutergroepen is weinig bekend.

Toelichting antwoord

Om antwoord te geven op de vraag, moet worden nagegaan wat het effect in kleuteronderwijs is van instructie aan homogene groepsgewijze versus heterogene groepsdoorbrekende vaardigheidsgroepen. Het gaat dus zowel om het effect van de samenstelling van de groep (homogeen of heterogeen, zie Kennisrotonde 2017a) en het effect van groepsgrootte (grote kring of kleine kring, zie Kennisrotonde 2017b). De uitgangspositie daarbij is dat leerlingen deel uitmaken van een combinatiegroep waarin de instructie in zowel kleine als grote kring kan plaatsvinden. Om een antwoord te geven op de vraag, gaan we daarom eerst in op het effect van een combinatiegroep (zie Kennisrotonde, 2020).

Vervolgens gaan we na wat het effect is van instructie in homogene versus heterogene groep voor de taalvaardigheid van leerlingen. Naar de effecten van groeperen op leeftijd bij rekeninstructies in de kleutergroepen is naar wij weten geen onderzoek gedaan.

Combinatiegroepen zijn effectief voor jonge kleuters

In het kleuteronderwijs in Nederland worden de groepen 1 en 2 dikwijls gecombineerd. De keuze voor combinatiegroepen wordt ondersteund vanuit theorieën die benadrukken dat de rol van medeleerlingen cruciaal is in het leer- en ontwikkelproces van kinderen (Bandura, 1986; Vygotsky, 1978).

Uit onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat combinatiegroepen vooral bij jonge kleuters positief bijdragen aan de cognitieve leeropbrengsten (zie Kennisrotonde, 2020). In een combinatiegroep trekken jonge kleuters zich op aan hun oudere klasgenoten en groeit hun woordenschat (Guo, Tompkins, Justice & Petscher, 2014). Toch zijn er ook studies die geen verschillen vinden tussen opbrengsten van combinatiegroepen of aparte jaargroepen (o.a. Corrigan, Hemmings & Kay, 2007). In de ontwikkeling van geletterdheid vonden Corrigan en collega’s (2017) geen significant verschil tussen jonge kleuters in een combinatiegroep en jonge kleuters in een aparte jaargroep. Ook tussen de oudere kleuters was geen significant verschil te zien.

Goed klassenmanagement is essentieel in combinatiegroep

Het voordeel van een combinatiegroep voor kleuters is groter als de leerkracht voor goed klassenmanagement zorgt: de woordenschatontwikkeling van jonge kleuters gaat meer vooruit in een combinatiegroep dan in een jaargroep wanneer de leerkracht zorgt voor een goede organisatie en voldoende (emotionele) aandacht voor leerlingen (Guo, Tompkins, Justice & Petscher, 2014). Oudere kleuters lopen in een combinatiegroep het risico te weinig aandacht te krijgen omdat de leerkracht voornamelijk bezig is met jongere kleuters en/of laagpresterende kleuters (Ansari, 2017). De leerkracht moet dus binnen de combinatiegroep aandacht hebben voor de verschillende vaardigheidsniveaus van leerlingen en ervoor zorgen dat alle leerlingen voldoende aandacht en instructie krijgen. Instructie in kleine kring kan hiervoor uitkomst bieden.

Instructie in kleine homogene kring is effectief

Een grote hoeveelheid instructiegroepen en differentiatieniveaus is niet haalbaar in een combinatiegroep. Door middel van instructie in kleine kring kan de leerkracht binnen de groep toch differentiëren. Door het bieden van groepsgewijze, homogene instructie kan de leerkracht beter inspelen op de specifieke behoeften van de verschillende vaardigheidsgroepen (Hyry-Beihammer & Hascher, 2015). Een deel van de klas krijgt dan in kleine kring aparte instructie over andere leerstof of verlengde instructie. De overige leerlingen werken op dat moment zelfstandig (Hyry-Beihammer & Hascher, 2015). Bij de indeling van leerlingen in kleine groepen wordt vooral gekeken naar het vaardigheidsniveau. Dat kan groepsdoorbrekend, maar ook per jaargroep.

Groepsvorming op basis van vaardigheidsniveau is effectief

Het geven van aparte instructie op basis van vaardigheidsniveau leidt doorgaans tot betere cognitieve resultaten dan instructie in een heterogene groep met uiteenlopende vaardigheidsniveaus. De leerkracht kan dan zijn instructie, tempo en de gebruikte materialen afstemmen op de behoeften van de groep. Dit blijkt uit onderzoek van Deunk, Doolaard, Smale-Jacobse en Bosker (2015). Zij vergeleken in een meta-analyse studies naar differentiatie bij kleuters. Ook McCoach, O’Connell en Levitt (2006) pleiten voor heterogene combinatiegroepen met regelmatig instructiemomenten in kleine homogene kring op basis van vaardigheidsniveau. Zij tonen aan dat instructie in kleine homogene groepen binnen een grotere, heterogene groep kleuters positief bijdraagt aan de leesontwikkeling. Kleuters die minstens eenmaal per week gedifferentieerde instructie in kleine kring kregen, scoorden hoger op leestoetsen dan kleuters die überhaupt geen instructie in kleine kring kregen.

Positieve effecten kleine kring vooral voor gemiddeld en laagpresterende kleuters

De positieve effecten van instructie in kleine kring zijn afhankelijk van het vaardigheidsniveau van de leerling (zie ook Kennisrotonde 2017a,b). Hong, Corter, Hong & Pelletier (2012) onderzochten ruim 20.000 kleuters met verschillende vaardigheidsniveaus op het gebied van geletterdheid. De hoogpresterende kleuters hadden geen duidelijke voordelen bij homogeen groeperen in kleine kring, maar ondervonden ook geen nadelen. De gemiddeldpresterende en laagpresterende kleuters hadden vooral baat bij homogeen groeperen als de leerkracht ten minste één uur per dag besteedde aan instructies in leesgerelateerde vaardigheden. Als de laagpresterende leerlingen minder dan een uur intensieve instructie per dag kregen was het effect van homogeen groeperen niet positief.

Goed klassenmanagement is voorwaarde voor positief effect van instructie in kleine kring

Dit betekent dat de leerkracht er voor moet zorgen dat de homogene instructiegroepen voldoende en evenveel gerichte instructie krijgen. Anders bestaat het risico dat het niveauverschil tussen hoog- en laagpresterende leerlingen groter wordt. Goede materialen en oefeningen kunnen dit voorkomen: groepsgewijze instructie binnen een grotere groep is voornamelijk effectief als ook de inhoud en materialen worden aangepast aan het niveau van de instructiegroep (Lou et al., 1996). Tegelijkertijd is de tijd per groepje beperkt. De leerkracht moet zijn aandacht namelijk verdelen over verschillende kleine groepen. Goed klassenmanagement is een belangrijke voorwaarde voor effectieve instructie in kleine kring. Ook buiten de interactiemomenten om moeten de leerlingen kunnen leren. Veel leerkrachten beschouwen dit als een grote uitdaging (Ansari, 2017; Hyry-Beihammer & Hascher, 2015).

Geraadpleegde bronnen 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

E- learning module
Groepsdynamica als het niet lekker loopt PO
Groepsdynamica als het niet lekker loopt PO
Groepsdynamisch observeren, normdragers en interventies
Medilex Onderwijs 
Onderwijsboeken
Studeren met succes docenten
Studeren met succes docenten
Effectief leren en studeren kan aangeleerd worden.
Uitgeverij Ten Brink 
Lespakket
Veilig van A naar B met Streetwise Digitaal
Veilig van A naar B met Streetwise Digitaal
Probeer de nieuwe digitale leerlijn van de ANWB schooljaar 2023-2024 gratis uit. Meld je nu aan!
ANWB 
Scholing
Leerlingen en de klas
Leerlingen en de klas
Zo sta jij als leraar/docent sterk(er) voor de klas
oo.nl 
Webinar
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Veilig van A naar B met Streetwise DigitaalDifferentiatie
Differentiatie - omgaan met verschillen tussen leerlingen
Arja Kerpel
Klas overslaan
Klas overslaan / versnellen? Let op!
Teije de Vos
Vertaalcirkel 1
De Vertaalcirkel 1 werken aan begrip en inzicht bij zwakke rekenaars
Ceciel Borghouts
Ontdekkend leren lezen - Hoofdkenmerken
Ontdekkend leren lezen - Acht hoofdkenmerken
Ewald Vervaet
Fase jonge schoolkind
De fase van het jonge schoolkind - kunnen kleuters leren lezen?
Ewald Vervaet
Effectief leren spellen
Hersenen en woorden in verbinding
Dolf Janson
Schrijven en lezen
Lezenderwijs leren schrijven, en andersom
René Leverink
Veelgestelde vragen over de vertaalcirkel
De vertaalcirkel
Ceciel Borghouts
Kleuters en vrij spel
De kleuter leert alleen spelend in vrij spel
Ewald Vervaet
Taal bij het jonge kind
Taalontwikkeling bij het jonge kind
Sieneke Goorhuis
Ontwikkeling kleuter
Je zal maar kleuter mogen zijn!
Dolf Janson
Peuters en kleuters in een groep
Werk met peuters en kleuters in één groep
Lianne Jongsma
Spelen in uitdagende hoeken
Spelen in uitdagende hoeken
Marleen Legemaat
De kleutervriendelijke school
De kleutervriendelijke school
Bertine van den Oever
Meesterlijk kleuteronderwijs voor juffen en meesters
Meesterlijk kleuteronderwijs - van eigenwijs tot onderwijs
Marleen Legemaat
Haal meer uit je combinatiegroep 2-3
Haal meer uit je combinatiegroep 2/3!
Lianne Jongsma
Haal meer uit je combinatiegroep 2-3
Haal meer uit je combinatiegroep 2/3!
Lianne Jongsma
Haal meer uit je combinatiegroep 2-3
Haal meer uit je combinatiegroep 2/3!
Lianne Jongsma
Haal meer uit je combinatiegroep 2-3
Haal meer uit je combinatiegroep 2/3!
Lianne Jongsma


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Effect van leesmethodes op leesvaardigheid
Welk effect hebben leesmethodes?
Klassenverkleining in het vo
Wat zijn effecten van klassenverkleining in het voortgezet onderwijs?
Onderwijsachterstanden en leervertraging door corona
Onderwijsachterstand of leervertraging? Welke term gebruik je wanneer?
Effect van inrichting van schoolgebouw
Wat is het effect van de inrichting van schoolgebouwen?
Effect modelleren leesstrategie hardop denken volwassenen
Hardop denken: goede strategie voor volwassen leerders?
Didactiek en werkvormen die hoogbegaafden stimuleren
Hoogbegaafden: hoe geef je hen wat ze nodig hebben?
Toetsing van rekenvaardigheden bij nt2 leerlingen
Leerlingen met een onvoldoende taalbasis: hoe toets je rekenvaardigheden?
Leren van scripts lees en schrijfonderwijs leerlingen laaggeletterd
Is het leren van verschillende scripts zwaar voor laaggeletterden?
Factoren die de inzet van ICT effectiever maken in bo
Hoe verbeter je de effectiviteit van ICT-inzet in het primair onderwijs?
Didactische aanpak zwakke lezers in het basisonderwijs
Wat is de beste didactische aanpak voor zwakke lezers?
Professionele leergemeenschappen
Professionele leergemeenschappen in het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs: Effecten van wederzijdse afhankelijkheid o...
Leesprestaties groep 6 po 2016
Vergelijkend onderzoek leesprestaties groep 6 basisonderwijs - PIRLS 2016
Opdrachtgestuurd leren
Differentiatie in de klas middels opdrachtgestuurd leren
Effecten digitaal leermiddel
Effecten van een digitaal leermiddel bij het leren lezen
Digitale leeskilometers groep 3
Leesvaardig door digitale leeskilometers in groep 3: Differentiatie door inzet van ICT
[extra-breed-algemeen-kolom2]



differentiatie
effectieve instructie
geletterdheid
jonge kind
klassenmanagement
kleuter
leren lezen
protocol erwd
technisch lezen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest