Instrumenten voor begeleiden in passend onderwijs

Helèn de Jong

Groepsleerkracht en redactielid bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 22 oktober 2016

>> Instrumenten passend onderwijs direct bestellen.

Peter de Vries en Peter de Vries delen een passie voor Passend Onderwijs! Voor het eerst hebben zij hun expertise gebundeld door samen een boek te schrijven. Het resultaat mag er zijn: een boek vol stevig onderbouwde instrumenten voor de praktijk van alledag. Om Passend Onderwijs zo goed mogelijk vorm te geven.

Meer dan zeventig praktische documenten voor:

leraren;
intern begeleiders;
ambulant begeleiders;
onderwijsassistenten;
coaches;
onderwijsadviseurs.

Elk instrument is voorzien van een toelichting en een gebruikersinstructie om het zo goed mogelijk in te zetten. Bij het boek hoort een speciale website waar de instrumenten kunnen worden gedownload na invoering van de speciale code uit het boek.

Hoofdstuk 1 Het begeleiden van leerlingen

‘Teachers need to provide opportunities for students to be involved’ (Hattie, 2012).

Praten over leerlingen is in de praktijk makkelijker dan praten met leerlingen. Fielding (2001) houdt een krachtig pleidooi voor radicaal democratisch onderwijs. Hij beschrijft vijf rollen voor de leerling:

de leerling als databron;
de leerling als gesprekspartner;
de leerling als onderzoekspartner;
de leerling als kennisontwikkelaar;
de leerling als medevormgever.

Dit zijn de documenten voor leerlinggesprekken:

gesprek voeren met een leerling;
plan maken met een leerling;
uitcheckschaal: reflecteren op de dag of week;
de 5 G’s (gebeurtenis, gevoelens, gedachten, gedrag, gevolgen): reflecteren met een leerling;
evalueren met leerlingen;
functioneringsgesprek met een leerling;
portfoliogesprek met een leerling.

Hoofdstuk 2 Begeleiden in Passend Onderwijs

‘Passend onderwijs gaat in beginsel om het insluiten van leerlingen in plaats van het uitsluiten van leerlingen’ (Van Meersbergen & De Vries, 2013).

Plaatsing van leerlingen met een beperking binnen een reguliere school is vanzelfsprekend. In de praktijk werken leraren hard om passend onderwijs binnen de school mogelijk te maken.

Op schoolniveau kan gekeken worden of de voorwaarden voor passend onderwijs binnen de school gerealiseerd zijn met de checklist voorwaarden passend onderwijs binnen de school.

Op lerarenniveau kan door middel van vragenlijsten een indruk gekregen worden van het draagvlak, de competenties, de visie en houding ten opzichte van passend onderwijs.

Een gunstige start kan gemaakt worden met de formulieren:

leerling met beperking;
kennismaken met ouders van leerling met beperking.

De overige instrumenten zijn gericht op de praktijk van passend onderwijs:

arrangement beschrijven;
ontwikkeling volgen van leerling met beperking;
beslisschema onderwijs afstemmen op leerling met beperking;
activiteitenmatrix;
participatieplan.

Hoofdstuk 3 Begeleiden in samenwerken met ouders

‘Iedere leerling heeft recht op een goede samenwerking tussen school en ouders’ (De Vries & De Vries, 2016).

Het concept Ouderbetrokkenheid 3.0 vormt de basis van de instrumenten in dit hoofdstuk. School en ouders werken samen op basis van:

gelijkwaardigheid;
gezamenlijke verantwoordelijkheid;
verantwoordelijkheid voor elkaar.

Ouders en school werken samen in het belang van het kind met de volgende formats:

format startgesprek met leerling en ouders;
observeren startgesprek;
do’s en don’ts startgesprek;
format communicatieplan op maat;
format nieuwjaarsreceptie in september;
format creëren van buddy’s tussen ouders.

Bij de don’ts keren auteurs zich tegen vragenlijsten die ouders vooraf in moeten vullen. Het startgesprek is dan niet meer gelijkwaardig, want één van beide partijen bepaalt de agenda. Ook bij het ouder-vertel-maar-gesprek is de agenda al vooraf door de school bepaald: de ouder moet vooral vertellen.

Andere vragenlijsten zijn handig om ouders gerichte vragen te kunnen stellen:

oudervragenlijst zicht op eigen kind;
aandachtspunten communiceren met ouders;
oudervragenlijst Sociaal Emotionele Ontwikkeling;
de behoeften van de leerling in kaart.

Hoofdstuk 4 Begeleiden van leraren

‘When you don’t get them in their potential, it’s your fault!’ Royston Maldoom.

De leraar doet ertoe, dat is een belangrijk principe van handelingsgericht werken. Om feedback te kunnen genereren op leerkrachtcompetenties zijn de volgende observatie-instrumenten opgenomen:

observeren van leerkrachtcompetenties;
observeren van effectief onderwijsgedrag;
observeren van management en instructie;
observeren van effectieve leertijd;
checklist klassenmanagement en zelfstandig werken;
observeren van feedback;
kijkwijzer activerende directe instructie.

Door het werken met groepsplannen binnen veel scholen worden er vaker groepsbesprekingen gehouden. Met deze lijst wordt voorkomen dat een groepsbespreking bestaat uit een grote hoeveelheid heel erg korte leerlingbesprekingen:

groepsbespreking leraar en (interne) begeleider;
intervisie leerlingbespreking.

Met de incidentmethode kan collegiale uitwisseling georganiseerd en gestructureerd worden. Alle deelnemers worden actief betrokken bij werkproblemen. Een fasenindeling kan gebruikt worden als placemat tijdens het gesprek.

Overige formulieren voor de leraar:

aanmelden voor leerlingbespreking;
overdrachtsformulier;
kernvragen evalueren groepsplan;
competenties van de leraar of begeleider die werkt met jonge kinderen.

Hoofdstuk 5 Begeleiden van complex gedrag

‘Unique classroom and individual child characteristics make it unadvisable to create a step-by-step protocol of specific treatment parameters.’ (Shriver & Allen, 1996).

In dit hoofdstuk maar liefst 20 formulieren over:

de analyse van complex gedrag;
preventie & Sociaal Emotioneel leren;
competenties leraren;
interventies bij complex gedrag.

Al deze instrumenten zijn ontwikkeld op basis van vier verschillende fundamenten:

ecologische pedagogiek (Mönks, 2015): het gedrag als resultante van leerlingkenmerken en omgevingsinvloeden;
handelingsgericht werken (Pameijer & Van Beukering, 2009): wat heeft deze leerling nodig? tegenover de vraag: wat heeft deze leerling?;
de preventiepiramide (Deklerck, 2011): hoe kunnen we gedragsproblemen vóór zijn;
passend onderwijs.

Voor het observeren en signaleren (niet diagnosticeren!) van internaliserende en externaliserende gedragsproblemen en stoornissen zijn de volgende checklists opgenomen:

observeren van sociale angst;
checklist depressieve leerlingen;
observeren faalangst;
signaleren van hechtingsproblemen.

Hoofdstuk 6 Begeleiden bij schoolontwikkeling

‘Verandering is de enige constante in het leven’ (Heraclites).

In nauwe afstemming met en in opdracht van het management worden verbetertrajecten, innovatie en schoolontwikkeling vaak aangestuurd door interne begeleiders.

In dit hoofdstuk drie modellen en een matrix om planmatig en doeltreffend om te gaan met schoolontwikkeling.

Model van Knoster: begeleiden van schoolontwikkeling in vijf bouwstenen om succesvolle en duurzame veranderingen tot stand te brengen:

visie: past deze nieuwe stap in de visie van de school;
urgentie: wat is de noodzaak van deze verandering, top-down of bottom-up;
plan: wat is het doel en tijdspad;
middelen: materialen, budget, trainingen;
competenties: welke kennis en vaardigheden hebben leraren nodig voor deze verandering.

OP PAD (PATH) staat voor Planning Alternative Tomorrows with Hope. Hiermee maakt het team toekomstplannen.

Het model ‘De zes huizen’ ziet veranderingen in de eerste plaats als het realiseren van wensen. De zes werkgebieden worden gesymboliseerd door zes huizen:

een café waar je in contact komt met je diepste gevoelens;
een kerk waar je contact maakt met je wensen;
een school waar je zelfvertrouwen leert;
een kantoor waar je verbindingen legt;
een raadhuis waar je na overleg beslissingen neemt;
een werkplaats waar je het werk doet;
opnieuw een café om het succes te vieren.

Ten slotte dient de RACSIT-matrix om taken en rollen inzichtelijk te maken.

Hoofdstuk 7 Begeleiden bij externe ondersteuning

Interne begeleiders en zorgcoördinatoren hebben een grote rol in het verbinden van de interne en externe zorgstructuur. Daadwerkelijke samenwerking met ouders en derden is belangrijk!

De checklist start van het schooljaar kan hier helpend zijn. Alle vragen die met ‘nee’ beantwoord worden, verlangen een actie.

Verder zijn er de checklist goed organiseren van (jeugd)zorg in communicatie met ouders en de checklist ouderbetrokkenheid en zorg.

Recensie

Dit boek verdient een plekje in elke school op de plank van de interne begeleider. Deze kan de formulieren gemakkelijk digitaal aanreiken aan leraren. Auteurs hebben het onderwijsveld een grote dienst bewezen door zoveel formats en checklists te bundelen.

Het idee van een nieuwjaarsreceptie in september is een prachtige interventie. Zo kun je een band tussen ouders smeden. Kinderen en jongeren hebben recht op een community! Het format voor de uitnodiging staat kant en klaar op de site.

Een tip voor de uitgever wat betreft de uitvoering. Na één keer lezen liggen de bladzijden van twee hoofdstukken bij mijn exemplaar los.

De nieuwste inzichten rondom Ouderbetrokkenheid 3.0, het samenwerken op basis van gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid zijn mooi vormgegeven. Wat mij betreft zetten De Vries & De Vries deze samenwerking voort. Het smaakt naar meer.

N.a.v. Instrumenten voor begeleiden in passend onderwijs, Peter de Vries & Peter de Vries, ISBN 9789491269127, 327 blz. Perspectief uitgevers Utrecht € 39,90.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!