Zorgen voor of zorgen over passend onderwijs?

Kees van Overveld

Gedragsdeskundige; eigenaar bij Trainingsbureau voor het onderwijs

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

Dit artikel is geschreven samen met Nelleke Eelman

Augustus 2014. Was er ooit een andere datum in het onderwijs die zoveel aandacht heeft gekregen? Het is de start van passend onderwijs, een belangrijke onderwijsvernieuwing, maar voor een deel van de leraren voelt het als een enorme opgave. Er is nog veel onduidelijk wat er voor de leraar daadwerkelijk gaat veranderen. Zullen de klassen nog groter worden, zullen grote groepen leerlingen met gedragsproblemen de school overspoelen en kan er straks nog normaal les worden gegeven?

In dit artikel staan we stil bij de leraar en zijn taak om straks aan te sluiten bij de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Ook de leerling met speciale onderwijsbehoeften.

Volgens de laatste voortgangsrapportage passend onderwijs voelen leraren zich niet comfortabel bij en voldoende geëquipeerd voor de aanstaande veranderingen. Dat komt mede doordat leraren lang niet altijd de benodigde informatie beschikken. Het gebrek aan wederzijdse informatie en inspiratie leidt bij een deel van de leraren tot een afwachtende, gelaten houding en soms tot weerstand. 

Leraren hebben veel vragen over de gevolgen van passend onderwijs. Is het zo dat er straks een grote stroom ‘zorgleerlingen’ het reguliere onderwijs overspoelt? De wil om iets moois van passend onderwijs te

maken is er, maar leraren maken zich zorgen over de te grote klassen, de afnemende ondersteuning door experts en de toenemende werkdruk. Daarnaast is het ook de vraag of er in de school een duidelijke visie bestaat over het omgaan met diversiteit in de school. Is daarover voldoende kennis en is men zich bewust van de normatieve kant van het vak: welke beslissingen neem je op grond van welke waarden?

Passend onderwijs vraagt van leraren dat zij van vele markten thuis zijn. Een van de belangrijkste competenties om passend onderwijs te laten slagen is dat leraren kunnen omgaan met verschillen tussen leerlingen; niet alleen op cognitief gebied maar ook ten aanzien van gedrag. In veel scholen heeft niet iedereen evenveel affiniteit met of deskundigheid in het omgaan met verschillen, zeker als we kijken naar kinderen en jongeren met gedragsproblemen. Het blijkt dat veel scholen het omgaan met verschillen wel degelijk belangrijk vinden en dat in een schoolbrede visie hebben geëxpliciteerd.

Er is nog wel een discrepantie tussen wat wenselijk wordt geacht en wat er daadwerkelijk in de praktijk plaats vindt. Schoolleiders geven aan dat het onderwerp ‘omgaan met verschillen’ de komende jaren aandacht zal moeten krijgen in functionerings-/beoordelingsgesprekken en in de professionaliseringstrajecten. Leraren en scholen moeten het onderwijs vorm gaan geven met diversiteit als vertrekpunt. En dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want het vraagt omdenken wat betreft houding, vaardigheden en kennis. 

Waar hebben we het over?

De laatste jaren zijn er diverse rapporten en onderzoeken over passend onderwijs verschenen. In een aantal publicaties wordt verslag gedaan van de mening van leraren over ‘zorgleerlingen’ . Het beeld dat naar voren komt, is dat leraren zich ongerust voelen over een toename van complexe leerlingproblematiek en de impact hiervan op de groepsdynamiek in de klas.

Ze maken zich daarnaast zorgen over de toenemende werkdruk als gevolg van grotere klassen met daarin leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Deze werkdruk wordt vooral veroorzaakt door de administratieve werkzaamheden die moeten worden verricht.

Maar wie zijn die leerlingen eigenlijk? Als je de verschillende rapporten leest, lijkt het steeds over een andere groep leerlingen te gaan. Oftewel: de definiëring van ‘zorgleerlingen’ verschilt per onderzoek, per publicatie. De vraag is dan ook: over wie hebben we het nu eigenlijk?

Vanuit onze inventarisatie komen we tot drie verschillende groepen leerlingen: geïndiceerde leerlingen, zorgleerlingen en leerlingen die door leraren als problematisch worden ervaren. (Zie het overzicht).

Geïndiceerde leerlingen

Dit zijn leerlingen die onder de huidige wetgeving bekend staan als de leerlingen met een indicatie en/of een rugzakje (leerlinggebonden financiering). 

Het gaat om ongeveer 15.000 leerlingen in het primair onderwijs en 20.000 in het voortgezet onderwijs. Het merendeel van deze leerlingen verblijven in cluster 4 scholen. We vinden de leerlingen verder in het SBO, scholen voor SO, VSO, LWOO of praktijkonderwijs.

Wat we weten uit onderzoek 

  • Van alle leerlingen in het PO volgt 4,6%  onderwijs in het ‘speciaal onderwijs’ en 1% van de PO-leerlingen in het reguliere onderwijs heeft een rugzakje.
  • Van alle leerlingen in het VO volgt 3,6% onderwijs in het ‘speciaal onderwijs’ en 2% van de VO leerlingen in het reguliere onderwijs heeft een rugzakje.
  • De meeste rugzakjes worden afgegeven gebaseerd op cluster 4 indicaties, d.w.z. gedragsproblemen en/of psychiatrische problematiek.
‘Zorgleerlingen’: leerlingen met een bepaalde behoefte aan ondersteuning

De leerlingen maken deel uit van een zorgtraject binnen de school. De ‘zorgleerling’ heeft een individueel handelingsplan, een specifieke aanpak, extra hulp en/of een specifiek probleem of handicap.

In het regulier onderwijs heeft een klas gemiddeld vijf ‘zorgleerlingen’. Wij spreken liever over leerlingen met een specifieke ondersteuningsbehoefte. 

Uitgaande van 2.467.900 leerlingen die op een reguliere school zitten (PO en VO), een gemiddelde klassengrootte van 26 leerlingen (inclusief vijf ‘zorgleerlingen’),  hebben in het reguliere onderwijs ruim 450.000 leerlingen een specifieke ondersteuningsbehoefte.

Wat we weten uit onderzoek

•    Meest voorkomende problematieken in de school zijn: adhd (61%); ASS (57%)
•    93% van de leraren heeft ten minste 1 leerling met een ondersteuningsbehoefte in de klas
•    Leraren hebben gemiddeld 5 leerlingen met een ondersteuningsbehoefte in de klas terwijl ze maximaal 3 leerlingen nog werkbaar vinden.

Leerlingen die door leraren als problematisch worden ervaren, maar (nog) niet als ‘zorgleerling’ worden geduid.  Het betreft leerlingen die  extra inspanning en creativiteit vragen van de leraar, vanwege de ontwikkeling c.q. de leerprestaties of het gedrag in de school of de klas.
Over deze groep leerlingen zijn weinig landelijke gegevens beschikbaar. 

Het zou ons inziens de leraar al veel rust geven als er nu eens duidelijk werd bepaald welke leerlingen straks welke ondersteuning vragen binnen passend onderwijs. Wat kan de leraar verwachten en hoe kan hij zich daarop voorbereiden?

Het begrip ondersteuningsbehoefte lijkt centraal te staan in bovenstaande ordening.

Wat we zien in de onderzoeksrapporten van de laatste paar jaar is dat onderzoekers vooral instrumentele behoeften van leraren in kaart hebben gebracht. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste onderzoeksrapporten steeds weer dezelfde wensenlijstje tonen : meer handen in de klas, ‘just in time’ ondersteuning, kleinere klassen, meer ruimte en tijd voor professionalisering, en tijd om al die onderwijsveranderingen door te voeren.

De leraar als persoon, met al zijn sociaal, emotionele en intermenselijke kanten wordt in het onderzoek niet of nauwelijks gekend.

Leerlingen geven aan dat ze behoefte hebben aan leraren die naast hun didactische vaardigheden, sterk zijn in het interpersoonlijk contact . 
Uit internationaal onderzoek blijkt dat jongeren met ‘special needs’ naast een aangepaste leeromgeving hopen op een bewuste aandacht voor diversiteit  :

  • meer begrip voor ‘beperkingen’ van de kant van leraren en leerlingen, 
  • mentaliteitsverandering en een verandering van de houding, 
  • grotere expertise van leraren, 
  • positieve houding.

Zo zie je  dat de onderwijsbehoeften van een leerlingen met special needs  niet vraagt om een zorgelijke blik maar om een juiste mentaliteit.

Hoe verder?

De invoering van passend onderwijs komt snel dichterbij. Zorgen over deze onderwijsverandering moet worden omgebogen naar zorgen voor passend onderwijs.
Naar ons idee moeten we snel invulling geven aan de gezamenlijke ondersteuningsbehoefte van alle betrokkenen. Om in termen van handelingsgericht werken te spreken: we hebben behoefte aan een invoeringstraject dat rust, inspiratie en perspectief biedt.

We denken dat er een oplossing kan worden gevonden in de vorming van een nationale learning community waarin onderwijs, onderzoek en opleiding elkaar inhoudelijk kunnen verrijken.
Binnen het onderwijs zijn er drie partijen, leraren, leerlingen en hun ouders, die elk hun eigen vragen, onderwijs- en ondersteuningsbehoeften hebben.

Voor een deel zijn de antwoorden binnen datzelfde onderwijs aanwezig; de kennis, ervaring en creatieve kracht is groot.

Voor het deel dat onbeantwoord blijft, kan het onderwijsonderzoek en de lerarenopleidingen (initieel en master) zijn kracht en innovatief vermogen inzetten. In kenniskringen passend onderwijs zouden de stem en de ideeën van alle betrokkenen een plek moeten krijgen. We hebben genoeg kennis en zelfvertrouwen om lastige vraagstukken tot beheersbare proporties terug te brengen.

Literatuur

Algemene Onderwijsbond (2013). Passend onderwijs vanuit de leraar bezien. Utrecht: AOB.

Evaluatie- en adviescommissie Passend onderwijs (2013). Routeplanner Passend Onderwijs met Evaluatieplan en Nulmeting 2013. Den Haag: ECPO.

Groeneveld, M. (2011). Wat willen de leerlingen. Meso Magazine, 21-25.

Hiemstra,K.,  Schoones, J., Loor, O. de,& Donselaar, D. van (2011). Goed in verschillen. Utrecht: APS.

Koopman, P., & Ledoux, G. (2013). Kengetallen Passend onderwijs. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2013). Derde voortgangsrapportage passend onderwijs december 2013. Verkregen op 01-01-2014.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2014). Vierde voortgangsrapportage passend onderwijs maart 2014. Verkregen op 28-03-2014.

Overveld, K. van (2012). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Uitgeverij Pica.

PO-Raad, VO-Raad, AOC-Raad & MBO-Raad (2013). Referentiekader Passend Onderwijs. Utrecht: PO-Raad, VO-Raad, AOC-Raad & MBO-Raad.

Soriano, V. (Ed.), Young Views on Inclusive Education. Brussels, European Agency for Development in Special Needs Education.

Schram, E.,  Meer, F. van der, & Os, S. van (2013). Omgaan met verschillen: (g)een kwestie van maatwerk. Enschede: SLO.

Walraven, M., Kieft, M., & Broekman, l. (2011). Passend onderwijs aan leerlingen met gedragsproblemen. Ervaren docenten uit het voortgezet onderwijs aan het woord. Utrecht: Oberon.

Walraven, M., Kieft, M., & Vegt, A.L. van der (2013). Passend onderwijs en opvattingen over de toerusting van vo-docenten en -scholen. Utrecht: Oberon.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Webinar
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Een veilig schoolklimaat bevorderen
Medilex Onderwijs 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Passend onderwijs
Passend onderwijs op een basisschool - ondersteuningsplicht
Arja Kerpel
Samenwerkingsverbanden passend onderwijs
Samenwerkingsverbanden: de belangrijkste punten op een rij
Joost Karels
samenwerken met ouders in passend onderwijs
Samen met ouders onderwijs passend maken
Peter de Vries
Ruimte voor leraren
Ruimte voor maatwerk vraagt om ruimte voor leraren
Joyce van den Boogaard
Integratieklas ZML
Passend Onderwijs: beweging van onderop
Peter de Vries
HGW passend onderwijs
HGW denken & doen
Peter de Vries
Passend onderwijs VO
Passend én opbrengstgericht onderwijs gaat uit van overeenkomsten!
wijnand-gijzen
OPP en IQ
Waarom een ontwikkelingsperspectief meer is dan IQ en leerrendement
Noëlle Pameijer
Werken met Groepsplan gedrag
Passend onderwijs: werken met een groepsplan gedrag
Kees van Overveld
Handelingsgericht passend onderwijs
Passend onderwijs: recht op verschillend zijn
Peter de Vries
Brede school en integratie
De Brede School: passend onderwijs en integratie
Anke de Boer
Leerling betrekken in vormgeven passend onderwijs
Evaluatie passend onderwijs: 'hoorrecht' in aantocht!
Albert de Boer
Leerling betrekken in vormgeven passend onderwijs
Evaluatie passend onderwijs: 'hoorrecht' in aantocht!
Albert de Boer
Inclusief onderwijs
Passend inclusief?
Mathilde Tempelman-Lam
Passend inclusief?
Normaliteit en andere afwijkingen
Mathilde Tempelman-Lam
Instrumenten passend onderwijs
Instrumenten voor begeleiden in passend onderwijs
Helèn de Jong
Passend onderwijs voor begaafden
Passend onderwijs voor begaafde leerlingen
Arja Kerpel
Beter leren door groepsdynamiek
Beter leren door groepsdynamiek. Van multi-intensief naar groepsdynamisch onderwijs
Myriam Lieskamp
Luc Stevens over passend onderwijs
Luc Stevens: Passend onderwijs bevestigt oude structuren
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
redactie
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



leerkrachtvaardigheden
ondersteuningsplan
ondersteuningsplicht
ondersteuningsprofiel
onderwijsbehoeften
passend onderwijs
speciaal onderwijs
zorgplicht

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest