Instructie geven in unitonderwijs, hoe doe je dat?

Hanneke Oosting

Onderwijskundige bij Edupos bij Edupos

Geplaatst op 19 september 2023

Over het effectief organiseren van instructies in unitonderwijs, waarbij leerkrachten vanuit hun eigen talenten werken en leerlingen excelleren in hun eigen ontwikkeling.

De instructies nóg beter afstemmen op de leerlingen is een voordeel van het werken met units, omdat je de schotten tussen leerjaren kunt weghalen. Tenminste als je dit zó hebt verdeeld dat je hoge verwachtingen blijft houden, zorgt voor kansengelijkheid en (mede)eigenaarschap in het leren bij de leerlingen. Maar minstens zo belangrijk is dat leerkrachten vanuit hun eigen kracht en talenten werken. Je kunt dit doen door de instructiemomenten onder de leerkrachten meer te verdelen. Als bijkomend effect kan de werkdruk verlagen bij leerkrachten en de onderwijskwaliteit stijgen. Er valt dus een mooie winst te behalen! Het belangrijkste is dat je dit goed met elkaar organiseert. In dit blog ga ik in op de diverse mogelijkheden voor het verzorgen van instructies bij unitonderwijs en op welke wijze je dit goed organiseert. Kies een manier die past bij jouw school!

Begin klein!

Ook wanneer je niet als school met unitonderwijs werkt zijn de tips uit mijn blogs goed te gebruiken. Je kunt deze tips ook heel goed inzetten als je het huidige onderwijs flexibeler wilt maken. Denk bijvoorbeeld aan een hoge werkdruk bij leerkrachten, ziekte bij leerkrachten, uiteenlopende niveaus bij jouw leerlingen, personeelstekort of wanneer je klein wilt beginnen om te kijken of deze manier van werken bij jouw school past. Je kunt er je voordeel mee doen!

Leerkrachten in hun kracht | werken vanuit talenten

Werken vanuit talenten maakt een mens gelukkiger, helemaal als je deze op de juiste manier in kunt zetten. Dat kan ook als leerkracht in het onderwijs! Iedere leerkracht heeft namelijk z’n eigen specialisme en talenten. De ene leerkracht heeft bijvoorbeeld meer affiniteit met taal de andere heeft meer expertise op het gebied van rekenen. Binnen unitonderwijs is het veel meer mogelijk om deze krachten te bundelen en iedere leerkracht in te zetten waar die goed in is. Sommige scholen kiezen heel bewust niet voor deze optie, omdat basisschoolleraren hebben gekozen om juist alle vakken te geven op school. Maar misschien kun je, als je de voordelen leest, een mooie overweging maken om het anders te gaan proberen.

Leerkracht als vakspecialist

Wanneer je ervoor kiest om leerkrachten als vakspecialisten in te zetten, dan richt jij je alleen op één vak en ga je dit voorbereiden voor verschillende groepen leerlingen (op basis van niveau, leerjaar, etc.). Je kunt op die manier veel meer de diepte in en daardoor is er ook ruimte om meer materialen te verzamelen of beweegopdrachten in te zetten. Daarnaast kun je eenvoudig koppelingen leggen in de stappen in de leerlijn bij het geven van instructies. Ook kun je leerlingen (extra) uitnodigen om een bepaalde instructie bij te wonen. Dit komt niet alleen de onderwijskwaliteit ten goede, maar kan ook werkdruk verlagend werken. Jouw collega doet ditzelfde dan voor een ander vak. Scholen die op deze manier werken geven hiermee ook echt aan dat dit erg veel tijd scheelt in het voorbereiden, omdat jij je maar hoeft te focussen op de instructies van één vak. Je kunt ook je eigen expertise op dit vakgebied extra verdiepen, omdat je vanuit dit vakgebied meer focus hebt voor bijvoorbeeld het volgen van scholing of het lezen van literatuur.

Wanneer je op deze manier werkt kun je zelfs de ruimtes afstemmen op deze vakken, waardoor je ook veel materialen kwijt kunt die bij het desbetreffende vak horen en een kansrijke leeromgeving kunt creëren. Denk hierbij aan een schrijf- of taalatelier, een rekenwerkplaats of een grote ontdekruimte. Bij deze uitwerking betekent het dat leerlingen per instructie van ruimte verwisselen.

Instructies wisselen per periode

En denk je nu… Lijkt mij een mooie oplossing, maar wij vinden het tóch fijn als alle leraren ook alle vakken geven? Dan kun je er ook voor kiezen om per periode van vak te ruilen. Dus van zomer- tot herfstvakantie geeft leerkracht A rekenen en leerkracht B taal. En van herfst- tot kerstvakantie geeft leerkracht A taal en geeft leerkracht B rekenen. Zo houd je feeling bij alle vakken, maar is bovenstaande uitwerking nog steeds van toepassing. Mochten deze periodes door het werken met methodes lastig te verdelen zijn, dan kun je er ook voor kiezen om per blok te switchen. Voor leerlingen blijven de roosters gelijk, dus voor hen is er voldoende rust. Het is met deze uitwerking wel belangrijk om te werken met een jaarplanning waarin alle leerdoelen zijn weggezet, zo voorkom je hiaten in de ontwikkelingslijn van de leerlingen. Kortom en zijn genoeg mogelijkheden!

Hoe kan dit er dan uitzien in de praktijk?

Om hierin wat meer overzicht te bieden heb ik een voorbeeldrooster uitgewerkt. De genoemde tijden zijn de instructiemomenten van dit vak en eventueel verlengde instructie (zorgniveau 2). De inoefentijd voor leerlingen dient langer te zijn en kan bijvoorbeeld worden opgenomen in een dag- of weektaak en uitgewerkt worden in een zelfstandig werken blok. Mocht je het fijn vinden dat leerlingen gelijk na jouw rekenles gaan inoefenen, dan kun je de tijd langer maken en maak je blokken van 60 minuten. Ik ga hierbij wel uit van een effectieve instructie. Waarschijnlijk heb je dan geen 30 minuten nodig, dus kun je de instructietijd alvast combineren met extra uitwerktijd en heb jij meer ruimte voor het begeleiden van groepjes of individuele leerlingen (denk hierbij ook aan zorgniveau 3).

Voorbeeld rooster unitonderwijs

Onderstaande rooster is slechts één van de vele opties en is bedoeld ter inspiratie. Bij dit rooster is het belangrijk om de afweging te maken of je alle verschillende instructies zo direct achter elkaar wil hebben. Er is nu overal 15 minuten tussen gelaten, dit kan worden ingezet als pauze moment of extra verwerkingstijd. Je kunt er ook voor kiezen dat er twee instructies op hetzelfde moment plaatsvinden en dat de overige leerlingen op dat moment aan het werk kunnen met een zelfstandig verwerking met een leerkracht of eventueel onderwijsassistent.

Leerkracht als leerjaarspecialist | leerjaar als vertrekpunt

Je kunt er ook voor kiezen om instructies per leerjaar te verdelen, zodat je de ontwikkeling goed kan bijhouden van leerlingen in een bepaald leerjaar. Het voordeel van deze manier van werken is dat je niet drie keer dezelfde instructie hoeft te geven bij meerdere groepen van een leerjaar. Bij deze uitwerking gaan we ervanuit dat alle leerlingen van één leerjaar in principe werken aan dezelfde lesdoelen. Alleen de tijd en behoefte voor instructie, inoefenen en verwerking kan per leerling verschillend zijn. Hier kun je goed werken met één van de didactische instructiemodellen (denk bijvoorbeeld aan EDI). Je gaat hier uit van convergente differentiatie.

Leerkracht als leerjaarspecialist | leerlijn als vertrekpunt

Een andere optie is om niet het leerjaar als vertrekpunt te nemen, maar juist de leerdoelen/leerlijn. Voor rekenen kies je er dan bijvoorbeeld voor om te werken aan één domein in één week in de hele unit. De hele week staat bijvoorbeeld Getalbegrip centraal. En de instructies worden afgestemd op de verschillende doelen uit de leerlijn. Denk bijvoorbeeld aan Getalbegrip tot 100, tot 1.000, tot 10.000, etc. Leerlingen uit alle leerjaren (in de unit) kunnen dan aansluiten bij de instructie die voor deze leerlingen relevant zijn.

Dit is een uitwerking die aansluit bij divergente differentiatie. Wel belangrijk bij deze manier van werken is op welke wijze je de leerlingen indeelt bij de instructiegroepen. Het is namelijk belangrijk om hoge verwachtingen te hebben én niet op basis van één (LVS)toets in te delen. Het mooiste is om deze indeling per domein te bekijken, maar ook vooral leerlingen een keuze te geven bij welke instructie zij willen aansluiten. In mijn blog “Hoe organiseer ik mijn unitonderwijs?” ga ik hier verder op in.

Eerste stappen richting unitonderwijs

Ik kan mij voorstellen dat de bovenstaande voorbeelden nog een stap te ver zijn. Maar wellicht is er wel echt de behoefte op jouw school om het onderwijs meer te flexibiliseren. Je kunt dan ook klein beginnen en dit met elkaar steeds verder uitbreiden. Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van groepsdoorbrekende leescircuits in de middenbouw of het werken in een thema met meerdere groepen of zelfs met de hele school. Leerkrachten verzorgen dan workshops op basis van dit thema en leerlingen van meerdere groepen kunnen hieraan deelnemen, dit kan zijn vanuit interesse, talenten of passend bij het instructieniveau. Hierdoor ga je met elkaar al meer ruimte creëren indien je wereldoriëntatie hierin integreert, zodat het werken met thema’s niet als extra werk wordt ervaren. Ondanks dat het werken in units nog een stap te groot is, kun je dus al veel flexibiliteit creëren. Ga samen op zoek naar overlap in de weekroosters en kies een onderdeel uit op een lesdag waarin jullie je als school, samen met de kinderen, vertrouwt voelen en ga aan de slag. Samen leren én ontdekken!

Ga vandaag nog van start!

Je kunt vandaag nog beginnen met de (kleine) stappen richting flexibilsering van je onderwijs. Wil je daadwerkelijk dat het flexibiliseren van het onderwijs een goed fundament krijgt en langdurig en kwalitatief kan worden ingezet? Dan is het wel aan te raden om te starten met een gezamenlijke visie en raamwerk. Hier ga je samen eerst de uitgangspunten verkennen en kun je tijdens de transitie op terugvallen bij het maken van keuzes. Wil je weten hoe je dit kunt aanpakken? Lees dan mijn blog ‘Unitonderwijs, van plan naar inrichting’.

Geraadpleegde bronnen bij deze blog

Blog Edupos: https://www.edupos.nl/blog-5-hoe-organiseer-ik-mijn-unitonderwijs/
Centrum Pedagogisch Tact door Marcel van Herpen: https://centrumpedagogischcontact.nl/artikelen/de-effectieve-instructie/
Van den End, E. (2022). Rendement door Talent. Benut het talent in je team voor meer werkplezier en de beste resultaten. Aldo Manuzio.
Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) over kansengelijkheid in het onderwijs https://www.han.nl/over-de-han/onze-focus/fair-health/kansengelijkheid/#
Wij-Leren.nl: convergente differentiatie
Wij-Leren.nl: divergente differentiatie
Oosting, H. (2022). Unitonderwijs, van plan naar inrichting. Te vinden via: https://wij-leren.nl/unitonderwijs-plan-inrichting.php
Zimmerman, B. (1990). Self-regulated learning and academic achievement: An overview. Educational Psychologist, 1990(25(1)), 3-17.