Welke verwachtingen hebben werkgevers van mbo-studenten die deelnemen aan een excellentieprogramma

Geplaatst op 7 juli 2020

Excellentieprogramma’s zouden in het algemeen aandacht moeten schenken aan innovatief handelen, goed kunnen communiceren en persoonlijke leiderschapscompetenties. Verder zouden studenten moeten leren te kijken met een brede blik, empathisch te zijn, zelfreflectie te hebben en kritisch te kunnen denken. Daarnaast zijn er per beroepsgroep beroepsspecifieke karakteristieken die het werkveld als passend bij een excellente professional beschouwt.

In 2014 kwam er in het mbo ruimte voor excellentieprogramma’s. Het doel van deze programma’s is ‘de beste studenten in staat stellen een hoger niveau van vakmanschap te bereiken’. Vakmanschap bestaat uit vakkennis en algemene vaardigheden. De excellentieprogramma’s richten zich op cognitieve prestaties en op gebieden als vakmanschap, creativiteit, ondernemerschap en internationale competenties.

Grote diversiteit in opvattingen en aanpak

Bijna alle mbo-instellingen hebben excellentieprogramma’s ontwikkeld, op basis van door de overheid gestelde criteria. Die criteria geven de instellingen veel vrijheid een eigen invulling te geven aan hun excellentiebeleid. Tegelijkertijd blijken veel instellingen hier mee te worstelen. Er is een grote diversiteit in opvattingen over excellentie en de aanpak van instellingen verschilt sterk.

Over de verwachtingen van werkgevers over deelnemers van excellentieonderwijs in het mbo is weinig bekend, wel over die in het hoger onderwijs. Daar komen excellentieprogramma’s of honoursprogramma’s al langer voor. Ongeveer de helft van de werkgevers van hbo- en wo-afgestudeerden is op de hoogte van het bestaan van excellentieprogramma’s in het hoger onderwijs. Werkgevers hebben een lichte voorkeur voor afgestudeerden met een excellentieprogramma, maar het verschil met ‘gewone’ gediplomeerden is erg klein.

Omdat werkgevers niet zo geïnteresseerd zijn in excellentieprogramma’s, lijkt de kans gering dat ze sterk verschillen in hun opvatting over waar die programma’s aan moeten voldoen.

Overeenkomsten en verschillen tussen beroepsdomeinen

Experts en professionals uit verschillende werkvelden zijn gevraagd wat een excellente professional definieert in een specifiek beroepsdomein. Hoewel deze groep niet is bevraagd op hun rol als werkgever, is hun kijk op excellente professionals in een specifiek beroepsdomein belangrijk. Ze zijn namelijk werkzaam in het veld waar de studenten ook gaan werken en kunnen dus goed inschatten waar in het werkveld behoefte aan is. En het is te verwachten dat dit overeenkomt met de wensen van werkgevers als het gaat om hun potentiële werknemers.

De overeenkomsten tussen karakteristieken van excellente professionals voor verschillende werkvelden gelden vooral meer algemene competenties, die bij meerdere werkvelden horen. Zo moeten alle excellentieprogramma’s aandacht schenken aan innovatief handelen, goed kunnen communiceren en persoonlijke leiderschapscompetenties. Verder zouden studenten moeten leren te kijken met een brede blik, empathisch te zijn, zelfreflectie te hebben en kritisch te kunnen denken.

Daarnaast zijn er verschillen tussen de beroepsgroepen. Sommige competenties gelden voor meerdere werkvelden, zoals het zien van patronen en verbanden, kennis delen en zelfreflectie tonen. Andere competenties of bepaalde combinaties van vaardigheden zijn uniek voor een werkveld. Het gaat om competenties waarvan de experts en professionals aangeven dat deze onderscheidend zijn voor excellente professionals. Dit betekent niet dat ‘goede’ professionals deze competenties niet hebben, maar wel dat het hebben van deze competenties als essentieel wordt gezien om te kunnen excelleren.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Nelleke de Jong (antwoordspecialist) en Femke van Glansbeek – Timmermans (kennismakelaar Kennisrotonde)

Vraagsteller: Programmamanager kwaliteitsagenda mbo-instelling

Geraadpleegde expert(s): Patricia Robbe

Vraag

Is het waar dat werkgevers uit verschillende beroepsdomeinen een andere verwachting hebben ten aanzien van de deelname van MBO-studenten aan excellentieprogramma’s?

Kort antwoord

Binnen het MBO is nog geen onderzoek gedaan naar deze vraag. Op basis van onderzoek binnen het HO, blijkt dat voor verschillende beroepenvelden de kenmerken van een ‘excellente professional’ verschillen. Per beroepsgroep zijn er, naast generieke kenmerken, ook beroepsspecifieke karakteristieken die door het werkveld zelf als passend bij een excellente professional worden gezien. Hieruit kan voorzichtig geconcludeerd worden dat werkgevers in verschillende beroepsdomeinen verschillende dingen verwachten van MBO-studenten die deelnemen aan een excellentieprogramma.

Toelichting antwoord

Excellentieprogramma’s in het MBO

Excellentieprogramma’s in het MBO zijn vrij nieuw (Mulder & Blink, 2018). In 2014 kwam er met de beleidsbrief Ruim baan voor vakmanschap: een toekomstgericht MBO ruimte voor excellentieprogramma’s in het MBO (MBO in Bedrijf, 2015; Ten Berge et al., 2017). De doelgroep van deze programma’s zijn excellente studenten (MBO in Bedrijf, 2015) en het doel is om ‘de beste studenten in staat stellen een hoger niveau van vakmanschap te bereiken’ (Buisman & Van der Velden, 2017). Vakmanschap bestaat uit vakkennis – verschillend per vakgebied - en algemene vaardigheden (Petit & Rözer, 2017).

De excellentieprogramma’s richten zich op cognitieve prestaties en ook op andere gebieden, zoals vakmanschap, creativiteit, ondernemerschap en internationale competenties (MBO in Bedrijf, 2015).

Bijna alle MBO-instellingen zijn aan de slag gegaan met de ontwikkeling van excellentieprogramma’s. Zij vullen hun programma’s verschillend in, op basis van de algemene criteria die gesteld zijn door de overheid. De algemene criteria geven de instellingen veel vrijheid een eigen invulling te geven aan hun excellentiebeleid. Tegelijkertijd blijken veel instellingen hier mee te worstelen. Er is een grote diversiteit in opvattingen over excellentie en ook de aanpak van instellingen verschilt sterk (Ten Berge et al., 2018).

In deze zoektocht speelt onder andere de vraag: wat verwacht het werkveld van afgestudeerden van excellentieprogramma’s in het MBO? Antwoord hierop geeft input voor de inhoudelijke inrichting van excellentieprogramma’s. Daarnaast kunnen daarmee ook verschillen tussen excellentieprogramma’s in verschillende beroepsdomeinen zichtbaar worden.

Werkgevers van afgestudeerden van excellentieprogramma´s in het HO

Omdat binnen het MBO nog geen onderzoek gedaan is naar de verwachtingen van werkgevers over deelnemers van excellentieonderwijs, is gekeken naar onderzoek dat is gedaan binnen het HO. Van hieruit proberen we een antwoord te geven op de vraag. Van. Binnen het HO komen excellentieprogramma’s of honoursprogramma’s al wat langer voor. Deze zijn gestimuleerd door het Sirius Programma. Het Sirius Programma had als doel ‘het beste te halen uit de beste studenten’ en onderwijsinstellingen (HBO en WO) konden een verzoek voor medefinanciering van hun excellentieonderwijs indienen.

Er is onder ander onderzoek gedaan onder werkgevers naar hun verwachtingen ten aanzien van afgestudeerden van deze programma’s (ITS et al. 2015).

Uit dit onderzoek kwam naar voren dat ongeveer de helft van werkgevers van HBO en WO afgestudeerden op de hoogte is van het bestaan van excellentieprogramma’s in het HO (ITS et al., 2015, p. 76). Ten tijde van het onderzoek waren werkgevers nog niet zo geïnteresseerd in afgestudeerden die een excellentieprogramma hebben gevolgd. Ze hadden een lichte voorkeur voor afgestudeerden met een excellentieprogramma, maar het verschil was erg klein (ITS et al., 2015, p. 81). Gezien het feit dat werkgevers niet zo geïnteresseerd zijn in excellentieprogramma’s, lijkt de kans niet heel groot dat ze sterk verschillen in hun opvatting over waar die programma’s over zouden moeten gaan.

Profielen excellente professionals: overeenkomsten en verschillen tussen beroepsdomeinen

Vanuit de Hanzehogeschool is een onderzoeksproject uitgevoerd om antwoord te vinden op de volgende vraag: wat definieert een excellente professional in een specifiek beroepsdomein? Het doel van dit onderzoek was onder andere om te komen tot leeruitkomsten voor honoursprogramma’s: waar heeft het werkveld behoefte aan en waar moet in de honoursprogramma’s dus aandacht aan worden besteed? Er is onderzoek gedaan onder een aantal beroepsgroepen, door middel van focusgroepen en Delphi panels met experts en professionals uit het betreffende werkveld (Wijkamp et al., 2013).

Hoewel deze experts en professionals niet direct bevraagd zijn op hun rol als werkgever, levert hun kijk op excellente professionals wel relevante informatie op. Deze experts en professionals zijn namelijk wel werkzaam in het veld waar de studenten ook werkzaam (gaan) zijn. Zij kunnen dus wel goed inschatten waar in het werkveld behoefte aan is, en het is te verwachten dat dit overeenkomt met waar werkgevers behoefte aan hebben in hun werknemers.

Deels zijn er overeenkomsten te vinden tussen de karakteristieken van excellente professionals binnen verschillende werkvelden, zoals gedefinieerd door experts en professionals (Wijkamp et al., 2013). Dit zijn dus meer algemene competenties die binnen meerdere werkvelden horen bij een excellente professional en waar in elk  excellentieprogramma dus aandacht aan zou moeten worden besteed. Hierbij gaat het om de competenties innovatief handelen, goed kunnen communiceren, een brede blik hebben, empathisch zijn, zelfreflectie hebben, persoonlijk leiderschapscompetenties, en kritisch denken (Robbe, 2016).

Daarnaast zijn er ook verschillen te zien tussen de beroepsgroepen. De karakteristieken van excellente professionals zijn volgens experts en professionals niet voor elk beroepsdomein gelijk (Wijkamp et al., 2013). Hieronder wordt puntsgewijs voor een aantal werkvelden weergegeven om welke competenties het gaat, daarbij vetgedrukt welke competenties uniek zijn per werkveld. Hierbij moet opgemerkt worden dat een aantal algemene competenties gelden voor meerdere werkvelden. Ook zijn er werkvelden waar niet één unieke competentie te benoemen is, maar waar de combinatie van verschillende competenties uniek is voor het betreffende beroepsdomein.  

Het gaat om competenties waarvan de respondenten aangeven dat deze onderscheidend zijn voor excellente professionals. Dit betekent niet dat gewoon goede professionals deze competenties niet hebben, maar wel dat het hebben van deze competenties als essentieel wordt gezien om te kunnen excelleren.

Beroepsdomein

Competenties

 

Excellente Paramedicus (Paans et al., 2013)

Overzicht hebben in complexe situaties

Goed communiceren

Kunnen samenwerken

Zelfreflectie tonen

Innoveren

Kennis kunnen nemen en delen

Initiëren

Wetenschappelijk onderbouwen van de eigen praktijkvoering

 

Excellente Communicatieprofessional (Fuller et al., 2018)

Strategisch handelen

Sensitief handelen

Expressief zijn

Zelfbewustzijn tonen

Het zien van patronen en verbanden

Excellente Sociaal Werker (Dijkstra et al., 2016)

Buiten kaders denken

Innoveren

Uitblinken in zelfreflectie

Verbindende factor zijn

Waardevrij communiceren

Excellente  Sportprofessional (Wijkamp et al., 2013)

Initiatief tonen

Zelfkennis tonen

Verbindingen leggen

Motiveren van anderen

Kwaliteitsverbetering nastreven

Excellente International Business Professional (Van Heugten et al., 2015)

Resultaatgericht zijn

Goed communiceren

Innoveren

Zelfreflectie tonen

Het zien van patronen en verbanden

 

Excellente ICT-er (Wijkamp et al., 2013)

Goed communiceren

Resultaatgericht denken en handelen

Overzicht hebben

Initiatief nemen

Kennis kunnen nemen en delen

 

Conclusie

Binnen het MBO is nog geen onderzoek gedaan naar de verwachtingen van werkgevers over deelnemers van excellentieonderwijs. Vanuit onderzoek gedaan binnen het HO kunnen er echter wel (voorzichtige) conclusies worden getrokken t.a.v. het excellentieonderwijs in het MBO.

In verschillende HBO-beroepenvelden zijn door experts en professionals karakteristieken te onderscheiden die, samen genomen, een ‘excellente professional’ in dat vakgebied kenmerken. Naast generieke kenmerken die beroepsdomein-overschrijdend lijken, zijn er in elk vakgebied ook meer beroepsspecifieke karakteristieken naar boven gekomen. We kunnen hieruit voorzichtig concluderen dat werkgevers in verschillende beroepsdomeinen voor een deel andere verwachtingen zullen hebben van een mbo excellentieprogramma.

Echter, door het ontbreken van onderzoek is onbekend op welke onderdelen die verwachtingen zullen verschillen. Tegelijkertijd leek de interesse van werkgevers van HO en WO afgestudeerden in excellentieprogramma’s niet heel groot.

Deze (voorzichtige) conclusie heeft consequenties voor het excellentieonderwijs. Excellentieprogramma’s die zich richten op een bepaald beroepsdomein zullen ook hun eigen focus moeten hebben om te kunnen voldoen aan het opleiden van ‘excellente professionals’ in dat betreffende beroepsdomein.

Geraadpleegde bronnen 

  • Berge, H. ten, Kool, A., Kragten, L. & Ruepert, N. (2017). Selectie voor excellentieonderwijs. Ervaringen uit hoger onderwijs vertaald naar het mbo. Verkregen van: https://mbo-today.nl/wp-content/uploads/2017/09/Selectie-in-Excellentie_17-LR.pdf
  • Berge, H. ten, Kool, A., Kragten, L. & Ruepert, N. (2018). Programma’s voor excellentieonderwijs. Ervaringen uit hoger onderwijs vertaald naar het mbo. Verkregen van: https://mboinbedrijf.nl/images/PDF/Programma%20Excellentie.pdf
  • Buisman, M. & Van der Velden, R. (red.) (2017). De toekomst van vakmanschap. Amsterdam: Kohnmanninstituut. Verkregen van: https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2015/05/ToekomstvVakmanschapdruk.pdf
  • Dijkstra, C., Heijne-Penninga, M., Suurd, T. & Wolfensberger, M. (2016). Gezocht: de excellente professional. Sozio. Vakblad voor sociale professionals en het sociale domein, 2, 16-19.
  • Fuller, M., Heijne-Penninga, M., Kamans, E., Van Vuuren, M., De Jong, M. & Wolfensberger, M. (2018). Identifying compentence characteristics for excellent communication professionals: A work field perspective. Journal of Communication Management, 22(2), 233-252. DOI: https://doi.org/10.1108/JCOM-07-2016-0051.
  • Heugten, P. van, Heijne-Penninga, M., Paans, W. & Wolfensberger, M. (2015). Characteristics of highly talented international business professionals defined. Qualitative study among international business professionals. European Journal of Training and Development, 40(2), 58-73. DOI: 10.1108/EJTD-04-2015-0032.
  • ITS, ROA & CHEPS (2015). ‘Het beste uit studenten’; Onderzoek naar de werking van het Sirius Programma om excellentie in het hoger onderwijs te bevorderen. Nijmegen: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen. Verkregen van: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/11/01/het-beste-uit-studenten
  • MBO in Bedrijf (2015). Excellentie in het mbo – Startrapportage. Verkregen van: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/09/01/excellentie-in-het-mbo-startrapportage
  • Mulder, A. & Blink, S. (2018). Word gewoon excellent! Denkhulp voor excellentie in het mbo. Amsterdam: De Argumentenfabriek. Verkregen van: http://mbo-today.nl/wp-content/uploads/2018/03/Excellentie-in-het-mbo-boek-compleet.pdf
  • Paans, W., Wijkamp, I., Wiltens, E. & Wolfensberger, M. (2013). What constitutes an excellent allied health care professional? A multidisciplinary focus group study. Journal of Multidisciplinary Healthcare, 6, 347-356.
  • Petit, R. & Rözer, J. (2017). De betekenis van vakmanschap voor onderwijs en arbeidsmarkt: een literatuurstudie en operationalisering. Mens en Maatschappij, 92(3), 259-287. DOI: 10.5117/MEM2017.3.PETI.
  • Robbe, P. (2016, juni). Defining professional excellence. Overlapping learning outcomes in Dutch honours education. Presentatie gehouden tijdens de Utrecht Honours Conference 2016.
  • Wijkamp, I., Paans, W. & Wolfensberger, M. (2013). Excellentie vanuit het perspectief van professionals. In R. Coppoolse, P. van Eijl & A. Pilot (red.), Hoogvliegers. Ontwikkeling naar professionale excellentie. Rotterdam: Rotterdam University Press.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Hoe bevorder je de samenwerking in je schoolteam?
Gratis webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Concentratie in de klas in vo en mbo
Concentratie in de klas in vo en mbo
Inzicht en handvatten om de focus van je leerlingen te verbeteren
Medilex Onderwijs 
Passend mbo onderwijs
Passend onderwijs in het mbo maakt meer los dan gedacht
Annemieke Top
Leerweg mbo
Voorziet gecombineerde leerweg mbo in behoefte?
Annemieke Top
Wereldgericht onderwijs -1-
Wereld-gericht onderwijs: vorming tot volwassenheid
Gert Biesta
Zelf gereguleerd leren
Hoe laat je intrinsieke motivatie groeien?
Dirk van der Wulp
Wereldgericht onderwijs -2-
Kind, school, wereld: een pleidooi van Gert Biesta voor wereldgericht onderwijs
Machiel Karels
Autonome motivatie
Hoger leerrendement door vergroten autonome motivatie
Michel Verdoorn
Verbindend communiceren
Verbindend communiceren
Hélène van Oudheusden
MBO en ouders
Ouderbetrokkenheid op het mbo noodzakelijk voor schoolsucces!
Peter de Vries
Autonomie en motivatie
Meer motivatie door meer autonomie
Dirk van der Wulp


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
redactie
Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
redactie
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Tip van Tjip 010  en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
Tip van Tjip 010 en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



beroepsonderwijs
betrokkenheid
bildung
burgerschap
curriculum
intrinsieke motivatie
leeromgeving
leerrendement
leiderschapsstijl
motivatie
persoonlijke ontwikkeling

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest