Kennisplatform
Hoe geef je een passend schooladvies?

Verbindend communiceren

Hélène van Oudheusden
Schoolcoach en trainer bij Hélène van Oudheusden  

van Oudheusden, H. (2014). Verbindend communiceren.
Geraadpleegd op 14-12-2024,
van https://wij-leren.nl/verbindend-communiceren.php
Geplaatst op 1 juni 2014
Verbindend communiceren

Oog voor de rijkdom van culturen op de basisschool

You don’t have to see the whole staircase, just take the first step - MartinLuther King, jr

Mo is een levenslustige jongen uit groep 7. Als kleuter klakte hij al met zijn tong als er iets gebeurde dat hem niet zinde. Bij een klein kind was dat nog grappig om te zien. Hoe ouder hij wordt, hoe meer echter opvalt dat hij dit geluid wel bij vrouwelijke leerkrachten maakt maar niet bij mannelijke. Als Mo op het maken van deze geluiden aangesproken wordt, draait hij zich om en loopt weg. Vorige week sprak de leraar met de moeder van Mo.

Het gesprek leverde vooral vertedering op bij moeder Tabitha: ‘Hij bedoelt er niets mee, dit is gewoon een teken dat gebruikelijk is in Marokko. Mijn zoon is een echte man’. De leraar probeert haar uit te leggen dat klakken of sissende geluiden maken in Nederland anders opgevat kan worden. Iemand kan namelijk het gevoel krijgen dat hij niet helemaal gerespecteerd wordt. Deze uitleg vindt ze moeilijk te accepteren. Tabitha heeft er echter geen problemen mee als de leraar Mo uitlegt hoe anderen dit geluid kunnen interpreteren. 

Als leraar kun je te maken krijgen met gewoontes en tradities van kinderen uit een ander land van herkomst. In dit artikel lees je tips en suggesties die je in de dagelijkse lespraktijk kunt toepassen bij de begeleiding van leerlingen. De genoemde suggesties zijn uiteraard geschikt voor alle scholen.

Achtergronden van kinderen

Leerlingen uit een ander land van oorsprong wonen veelal in sociaal zwakkere wijken. Zij komen of kwamen vaker dan gemiddeld in contact met zaken als armoede, geweld, verslaving en/of detentie van ouder(s)*. Als leraar of intern begeleider kun je hiermee geconfronteerd worden terwijl dit ver afligt van de eigen leefwereld. De impact van deze ervaringen op het kind bepalen echter wel zijn dagelijkse welzijn en zijn ontvankelijkheid voor het opnemen van lesstof.

Sociaal-emotioneel leren kan echter pas plaatsvinden als kinderen goed in hun vel zitten. Daarbij passen deze kinderen zich vaak eerder dan hun ouders aan aan de Nederlandse maatschappij. Dit heeft consequenties voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen. Soms komen zij uit landen waar nog geen sprake is van democratie of van respect voor mensenrechten.

Als van hen gevraagd wordt zich aan te passen aan een democratie die uitgaat van tolerantie en integratie dan kunnen dit totaal nieuwe begrippen zijn voor een kind. Het kind wordt op school direct al gevraagd om zich hiernaar te gedragen, wellicht zonder dat de ouders ervaring hebben met deze vrijheden. Hoe zal een meisje zich voelen als zij dit alleen moet ontdekken? Hierover thuis wellicht niet kan delen?

Universele aanpak

Als je als leerkracht een vol lesprogramma wilt doorwerken, dan ervaar je mogelijk weinig tijd voor de begeleiding van individuele (problemen van) kinderen. Misschien helpt het je om te weten dat hoe beter een kind zich voelt aan het begin van een lesdag, hoe meer kans er is dat hij zijn aandacht bij de lesstof kan houden.

Wat kun je doen als school om jezelf, jouw groep en individuele kinderen te ondersteunen?

Schoolbreed: universele waarden zijn cultuuroverstijgend, kijk eens welke waarden je als schoolteam wilt uitdragen? Vind je bijvoorbeeld respect geven en ontvangen belangrijk, hoe laat je dat zien binnen je team? Kunnen collega’s op elkaar rekenen, worden afspraken nagekomen of moeten mensen vaak herinnerd worden aan gemaakte afspraken? Hoe leraren onderling contact hebben is een voorbeeld voor de kinderen en ouders op school. Het team leeft immers voor aan kinderen en ouders wat de gebruikelijke omgangsvormen zijn. Daarna kun je die waarden makkelijker aan de kinderen overdragen.

Klassikaal: bouw standaard preventief tijd in voor sociaal-emotionele aandacht voor kinderen en ouders.

  • Begin en eindig de dag met kringgesprek. Kinderen vinden het fijn om deel van een groep te zijn. In het kringgesprek geef je ruimte aan gedachten, ideeën, gevoelens en ervaringen van je leerlingen. Als de dag rustig begint op school (soms is-ie thuis niet zo rustig begonnen…) kunnen de kinderen dat ook meenemen in de rest van de dag. Met het kringgesprek als vast onderdeel van de dag, kunnen kinderen zich erop instellen. Als een kind weet dat er (later) ruimte komt om zich te uiten, kan dat helpen om emoties tijdens de dag beter te verwerken.
  • Zorg voor individuele aandachtsmomenten voor ieder kind en speciaal voor kinderen met een moeilijke thuissituatie of met gedragsproblemen. Verweef die momenten in het helpen met uitdelen van boeken, schriften, helpen met schoonmaken. Via individuele aandacht kun je vaak net dat lijntje met een kind maken waardoor hij in de klas ook beter naar je luistert of makkelijker contact met je maakt.
  • Je kunt de saamhorigheid in jouw groep stimuleren door in jouw lokaal bijvoorbeeld symbolen uit de verschillende culturen (inclusief de Nederlandse) te hangen. Je kunt ze in de windrichtingen zetten of er een tafeltje voor reserveren. Als je de ouders bij het verzamelen van de symbolen betrekt, stimuleer je zo ook de ouderparticipatie!

Leerlingniveau: kijk naast opvoedproblematiek die gebaseerd kan zijn op cultuurverschillen ook naar de leefomstandigheden van een gezin. Zaken als schrijnende woonruimte, schulden en ziekte zijn factoren die het gedrag van kinderen ook kunnen beïnvloeden.**

  • Spreek positief/opbouwend tegen een kind: zeg wat je wél wilt in plaats van wat hij niet mag doen. ‘Ik wil graag dat je nu gaat zitten’ in plaats van ‘Stop met rennen’.
  • Nodig maandelijks iemand uit die vanuit een minderheidspositie bijzondere dingen is gaan doen. Denk hierbij aan ouders die een inspirerende baan hebben, aan lokale bekendheden, aan mensen die gedreven en geïnspireerd in het leven staan. Zo stimuleer je het creëren van toekomstperspectief bij kinderen.
  • Als je een kind corrigeert maak dan onderscheid tussen wie zij is (helemaal oké en waardevol) en haar gedrag (vraagt om bijsturing). Je bevestigt zo de eigenwaarde en het zelfvertrouwen van het kind. Ze mag dan in een veilige omgeving oefenen met verschillende soorten gedrag.

Alle ouders zijn betrokken

Het is essentieel voor de ontwikkeling van ieder kind dat zijn ouders aandacht tonen voor zijn schoolcarrière. Door de ouders bij school te betrekken voelt een kind zich geborgen: zijn familie zet zich samen met de school in voor zijn welzijn, dat kan een bijzonder gevoel geven.

Ouders uit een andere cultuur kunnen deze betrokkenheid (om diverse redenen) op een andere manier invullen. Op zich is iedere ouder betrokken bij school, ook al zie je de ouder wellicht minder vaak dan je als leraar  zou willen. Het kan best zijn dat de ouder thuis zorgt voor stimulans, even een lekkere kop thee voordat de zoon met zijn huiswerk begint etc. Communicatie met ouders die de Nederlandse taal niet (volledig) beheersen vraagt om wat extra hulpmiddelen voor de leerkracht.

Suggesties

De volgende suggesties kunnen helpen bij de communicatie met ouders uit een andere cultuur:

  • Stel de ouders op hun gemak, leg het doel van het gesprek uit en vraag hen ook wat zij willen bespreken. Vraag of ze zich kunnen vinden in de gespreksonderwerpen;
  • Vraag de ouders om eventueel een volwassen tolk mee te nemen – dit voorkomt dat het kind optreedt als vertaler en geeft jullie beiden meer ruimte om vrijuit te kunnen praten;
  • Maak een vertaling van de meest voorkomende moeilijke woorden, zoals test, score, handtekening, diploma in bv Arabisch, Engels etc.;
  • Maak visueel wat je wil bespreken, pak bijvoorbeeld het rekenschrift erbij als je daarover wilt praten;
  • Als een leerling moeite heeft met begrenzing, spreek dan samen met de ouders of familie af wat de gevolgen zijn van overschrijden (bijvoorbeeld missen van voetbaltraining, minder computergebruik etcetera). Als je hier met ouders één lijn trekt, help je het kind om zich steeds beter aan grenzen te houden;
  • Houd de ouders of familie wekelijks op de hoogte van het gedrag van het kind – dan kun je op tijd samen bijsturen;
  • Als ouders merken dat je nieuwsgierig bent naar hun cultuur, kunnen ze vaak meer ontvankelijk zijn voor de tips die jij wilt geven. Interesse tonen betekent niet dat je het met alles eens hoeft te zijn. Een open houding nodigt vaak uit om samen tot een oplossing te komen voor een gedragsprobleem.

En hoe gaat het nu met Mo? 

Mo lacht tegenwoordig op de momenten dat hij vroeger een sissend geluid zou hebben gemaakt. Hij heeft de boodschap sportief opgenomen.

Samenvatting

Het artikel benadrukt het belang van het begrijpen en respecteren van de culturele achtergronden van leerlingen op basisscholen. Het verhaal van Mo, een jongen uit groep 7, illustreert dit. Mo's gewoonte om geluiden te maken wordt anders geïnterpreteerd in Nederland dan in Marokko. Dit benadrukt het belang van communicatie tussen leraren en ouders om wederzijds begrip te bevorderen. Het artikel biedt praktische suggesties, zoals het creëren van een veilige en inclusieve omgeving in de klas, het stimuleren van ouderbetrokkenheid en het hanteren van een positieve benadering bij het corrigeren van gedrag. Het onderstreept ook het belang van culturele sensitiviteit bij het communiceren met ouders uit verschillende culturen, inclusief het gebruik van tolken en visuele hulpmiddelen. Uiteindelijk heeft Mo's positieve reactie op de feedback van de leraar laten zien dat begrip en respect voor diversiteit bijdragen aan een positieve schoolervaring voor alle leerlingen.

Bronnen

* http://www.nicis.nl/

** Sloot, E., (2005), ‘Wij’ kent geen kleur - Opvoeden in twee culturen, Amsterdam, Uitgeverij SWP

Inspiratie

- www.earthgames.nl
- Het Deugdenboek voor het Onderwijs, Linda Kavelin Popov, ISBN-10  90-77770 07 0
- Verbindende waarden, Multiculturele begeleiding in het basisonderwijs, Hélène van Oudheusden, ISBN 978 9077 557 655
- Op zoek naar normen & waarden, Loes van der Mee & Daniëlle Bersma, ISBN 90-76771 58 8

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.