Regie in de klas

Niels de Jong

Meester en lerarenopleider bij Voordegroep.nl

Geplaatst op 21 december 2022

"Goed gedrag draagt bij aan elk doel dat we voor ogen hebben voor het onderwijs en is essentieel om goed te kunnen leren." Vanuit die stelling roept Tom Bennet collega’s op om de regie in handen te nemen. "Je moet alle leerlingen leren hoe ze zich moeten gedragen op school. Sommige kinderen hebben heel wat meer les nodig dan anderen. Jij moet degene zijn die het hen leert." In zijn boek Regie in de klas beargumenteert Bennet zijn visie op een goed functionerende klas en beschrijft hij een route van theorie naar praktijk.

Hieronder vat ik eerst onderdelen uit het boek samen. Ik sluit af met mijn mening over het boek.

De menselijke aard

Kinderen worden niet vanzelf gedisciplineerde, hardwerkende burgers. Het potentieel van leerlingen moet worden uitgehouwen. Dit bereik je niet door te zeggen: ‘Je bent magisch; ga je eigen gang, jij prachtige dromer’. Hoewel de auteur geen uitgesproken mensbeeld of filosofie omarmt, leerde de praktijk hem dat een klas zich niet vanzelf goed gedraagt.

Het is de opdracht van de leerkracht om te beschermen en te onderwijzen. Ongewenst gedrag staat beiden in de weg. Een goede leraar stuurt daarom altijd op gewenst gedrag aan. Dwingend desnoods. Op school moeten kinderen soms dingen doen die ze niet zelf zouden uitkiezen. Het vraagt dan discipline van hen om te leren. Ze hebben daarom een leerkracht nodig die kan sturen. Sturen betekent in het boek: regie hebben.

Als een leerkracht geen regie wíl nemen, of de vaardigheden daarvoor mist, gaat het volgens Bennet fout: "Jíj moet de autoriteit in de klas zijn, anders zullen je leerlingen dat zijn. En in dat laatste geval wens ik je veel succes."

Gedrag als curriculum

De route naar een sterke leercultuur begint bij het besef dat je het gedrag van een groep aanstuurt, niet van telkens één leerling. Kinderen begrijpen al snel wat de culturele norm is in de klas. "Buiten de klas gelden andere regels, maar hier, bij mij, moet je je aan deze regels houden… en die zijn belangrijk." Als er iets mis is met de cultuur in de klas heeft de leerkracht het zwaar. Een cultuur veranderen kost veel tijd én is hard werken. Bennett beschrijft gelukkig ook waar je moet beginnen.

De leerkracht moet eerst zélf weten welke normen hij wil hanteren. Daarna moet hij die normen onderwijzen aan de leerlingen. Tenslotte moet hij de normen handhaven. Bij elk van deze drie woorden geeft de auteur voorbeelden en adviezen. Steeds geldt het motto: ‘Maak het kinderen makkelijk om zich te gedragen en moeilijk om zich te misdragen.’ Dat begint met gewenst gedrag expliciet te maken op detailniveau. Daarna leg je uit waarom dit gedrag goed is.

Laat leerlingen begrijpen waarom je gedragsstandaarden hanteert.

Vervolgens zorgt oefenen voor het ontstaan van gewoonten. Gewoontes zijn normen in de praktijk: "Doe het niet tot je het goed doet – oefen tot je het niet meer fout kunt doen."

Van norm naar routine

Je begint bij het opstellen van normen. Als leraar draag je die normen uit. Je bent daarom verantwoordelijk voor je eigen gedrag: "Je moet constant onvoorwaardelijke positiviteit laten zien over de school, over het andere personeel en over de leerlingen, of tenminste over hun potentieel. Ook als de regels of waarden van de school niet de jouwe zijn. Dat is namelijk een afweging die je maakt als je bij een school gaat werken: het is niet jouw feestje."

Leerlingen leren die normen door wat ze zien en horen.

Een norm komt tot uiting in gedrag van leerlingen en leerkrachten. Leerlingen moeten het gewenste gedrag vaak nog leren. Hierin neemt de leerkracht regie. Niet persé door straffen als het misgaat (dit heeft wel een plek in het boek), maar vooral door gedrag aan te leren.

Om de norm in gedrag uit te drukken zijn routines nuttig.

"Een routine is een reeks opeenvolgende gedragen die je regelmatig gebruikt om een bepaald doel te bereiken." Veel van ons gedrag verloopt automatisch, door gewoontes. Ook in de klas. Het loont daarom om routines aan te leren aan kinderen die normen ondersteunen. Ze raken eraan gewend en de norm wordt normaal.

Het is begrijpelijk dat, als lessen lekker lopen, de aandacht van de leerkracht naar de lesinhoud gaat, en daarom routines verslappen. Waak daarvoor. Ingeslepen routines vergen onderhoud. Zorg voor opfrismomenten en benoem het zichtbare gewenste gedrag. Natuurlijk gedrag dat afwijkt van de norm wordt gecorrigeerd, maar juist als het goed gaat kun je de norm bekrachtigen.

Niet vergeten: ook andere factoren zijn van invloed op gedrag. Zoals organisatie, materialen, tempo en gebruik van technologie. Een goed voorbereide les maakt gewenst gedrag makkelijk voor leerlingen; slechte, saaie lessen maken het moeilijk.

Regels en scripts

Alle regels zijn routines, maar niet alle routines zijn ook formele regels. Een regel is een korte instructie waarvan verwacht wordt dat iedereen die uit het hoofd kent. Zoals: ‘Breng je spullen mee.’ Regels kunnen het beste kort zijn én beperkt in getal.

Het is belangrijk dat regels écht zijn.

Je vertelt de regel niet alleen, maar je houdt leerlingen er ook aan. Net als bij routines geldt: als leerlingen vaak genoeg zien dat de regel wordt gevolgd, is het normaal geworden.

Als leraar word je vaak geconfronteerd met complexe situaties in gespannen omstandigheden. Het valt niet mee om steeds gepast te reageren op iedere onverwachte situatie. Scripts kunnen dan nuttig zijn. Een script is een reeks voorbereide handelingen of zinnen, waardoor je efficiënt met een situatie om kunt gaan. Het hoeft niet slaafs te worden gevolgd, maar een script kan helpen om snel te reageren.

Consequenties en beloningen

Consequenties of sancties zijn stimuli die bepaald gedrag ontmoedigen. Om een norm te handhaven zijn soms sancties nodig. Let wel, de meeste energie moet in de proactieve fase zitten. Sancties moeten proportioneel én voorspelbaar zijn: de zekerheid dat er straf volgt, is veel belangrijker dan de zwaarte ervan. Straf is géén vergelding; emoties mogen geen rol spelen. Bennet pleit voor een zogenaamde escalatieladder die vooraf is opgesteld. Die ladder moet zorgen dat sancties passen bij de overtreding.

Bij beloningen is het andersom. Die zijn juist het meest effectief als ze onverwachts zijn. Beloningen en beloningsystemen kunnen in allerlei vorm een positief effect hebben op de leercultuur. In een positieve klas spelen beloningen een grotere rol dan sancties.

Recensie

Dit boek is een bruikbaar recept voor leerkrachten en scholen die werk willen maken van goed leerlinggedrag. De auteur benadert dit deel van het vak lerend: een goede leerkracht is getraind en niet zo geboren. Met het oog op startende leerkrachten en zij-instromers is dit een belangrijke grondhouding.

Vanuit de ‘rauwe praktijk’ vormde Bennet een mensbeeld: "We zijn niet ontworpen om ons natuurlijk te gedragen." Tamelijk willekeurig worden sociologische weetjes opgesomd om dit beeld te onderbouwen. Hier slaat de auteur een discussie die pedagogen al decennialang voeren over. De rest van het toch al dikke boek gaat over goed leerkrachtgedrag en ondersteunende systemen. Echter komt leerkrachtgedrag juist voort uit normen en overtuigingen. Over die twee laatsten valt veel meer te zeggen dan Bennet deed in dit boek.

De leerkracht als pedagoog wordt wat mij betreft onderbelicht. De titel van het boek vertolkt duidelijk de focus van het boek: de leerkracht neemt regie, de leerkracht is aan zet. Volgens de auteur is professioneel gedrag van de leerkrachten op de school dé manier om een goede leercultuur te vormen in de klas. In zijn benadering van de leerkracht als professional doet Bennet vooral een appèl op de leerkracht als gezagsdrager. De onderlinge relatie van kinderen (groepsdynamiek) en de omgang van de leerkracht als uniek mens met een unieke groep komen nauwelijks aan bod. Dat is jammer, want in de literatuur is sturen (regie) en samenwerken (relatie) even belangrijk (Marzano, 2003).

De praktische beschrijving van professioneel gedrag is bijzonder sterk. Niet eerder las ik zo’n volledige aanpak om een goede leercultuur te vormen. Iedere school of leerkracht die de leercultuur in klassen wil verbeteren zou een exemplaar op de plank moeten hebben. Het boek leest prettig en zal voor veel collega’s een feest van herkenning zijn.

NB Het boek bevat maar liefst 400 pagina’s met een hoge informatiedichtheid. Deze samenvatting is dus geen volledige samenvatting. Wat ik zelf leerzaam vond kreeg voorrang.

Bronnen

Bennet, Regie in de klas, Culemborg: Phronese 2022. (Running the Room 2022, vertaald door G. Verbrugghen)
Marzano, R. J., Marzano, J. S., & Pickering, D. (2003). Classroom management that works: Research-based strategies for every teacher. ASCD.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!