Puberbrein binnenstebuiten

Helèn de Jong

Groepsleerkracht en redactielid bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 1 juni 2016

>> Puberbrein binnenstebuiten direct bestellen.

Wat beweegt jongeren van 10 tot 25 jaar?

Het lijkt wel of kinderen steeds sneller volwassen worden. Jongeren schieten de lucht in. Ze hebben bijbaantjes en uitpuilende agenda’s en denken alles altijd beter te weten. Huub Nelis en Yvonne van Sark geven in Puberbrein binnenstebuiten een kijkje in de belevingswereld van tieners.

Vernieuwde editie

Dit populaire boek is inmiddels al ruim 50.000 keer over de toonbank gegaan. Reden om een geheel hernieuwde editie uit te brengen. In Puberbrein binnenstebuiten doen de auteurs uit de doeken:

hoe het puberbrein werkt;
waarom het brein nog niet af is;
hoe je daar als ouder, docent of andere geïnteresseerde op in kunt spelen.

Voorwoord

“De puberteit was een periode die ik bij mijn eigen kinderen graag had overgeslagen”, begint Prof. Dr. D.F. Swaab zijn voorwoord van Puberbrein binnenstebuiten. Hij relativeert dat problemen door de puberteit iets van deze tijd zouden zijn. Daarbij citeert hij Socrates (5e eeuw v. Chr.):

“Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren, minachting voor het gezag en geen eerbied voor ouderen”.

Het is natuurlijk wel zo dat dat iedere tijd zijn eigen problematiek rondom de puberteit meebrengt. Maar er is één troost: ook de puberteit gaat eens vanzelf over!

Puberbrein binnenstebuiten

In tien hoofdstukken bekijken de auteurs het proces dat jongeren tussen hun 10e en 25e doormaken.

Het puberbrein: de ontwikkeling van jongeren.
Opvoeding: het puberbrein thuis.
Onderwijs: het puberbrein in de klas.
De peergroup: het puberbrein in het kwadraat.
Overige opvoeders: het puberbrein buiten de deur.
Verleiders en voorlichters: doordringen tot het puberbrein.
Het puberbrein in het doolhof van opleidingen en banen.
Jongeren en de maatschappij: overal over meepraten?
Multiculturele samenleving: leven in twee werelden.
Infobesitas: opgroeien in het informatietijdperk.

1 Het puberbrein

Jongeren maken een enorme sprong tussen hun 10e en 25e levensjaar. Dit is natuurlijk zichtbaar aan de buitenkant, maar ook vanbinnen spelen zich razendsnel allerlei ontwikkelingen af. In dit hoofdstuk wordt dit proces belicht van groeistuipen tot gierende hormonen.

Er zijn drie wegen:

de lichamelijke ontwikkeling;
de cognitieve ontwikkeling;
de sociaal-emotionele ontwikkeling.

De inzichten over het puberbrein ontwikkelen zich ook:

we dachten dat het brein aan het eind van de kindertijd wel klaar was; inmiddels weten we dat hersenen in de tienerjaren juist een grote transformatie doormaken en pas rond het 25e levensjaar zijn volgroeid;
we dachten dat de frontaalkwab achterbleef in het rijpingsproces; maar ook deze verklaring blijkt te simplistisch, de frontaalkwab is juist heel flexibel en afhankelijk van context en motivatie kunnen jongeren soms juist heel goed hun doelen bereiken, cruciaal daarbij is dat ze het nut er van in moeten zien.

Auteurs onderscheiden drie subfasen:

10-14 jaar: wankele stappen in het hier en nu (vroege adolescenten);
14-16 jaar: het experiment ‘IK’ (middenadolescenten);
16-22 jaar: (on)verwacht (on)volwassen (late adolescenten).

2 Opvoeding

Vroeger werd een kind voor straf naar zijn kamer gestuurd, nu smeken ouders hun kinderen of ze alsjeblieft eens van hun kamer áf willen komen. De autoritaire opvoeding heeft als reliek uit de jaren vijftig al lang afgedaan, maar dat geldt ook voor de vrije opvoeding die hierop de reactie was.

"Streng maar liefdevol, dat is het motto voor de opvoeding van de huidige generatie jongeren."

Grenzen stellen en je verantwoordelijkheid als ouder nemen.

Auteurs geven de volgende tips voor ouders van jongeren:

je hebt écht invloed. Uit studies blijkt dat goed ouderschap tieners helpt zich evenwichtig te ontwikkelen;
blijf betrokken: trek je niet terug als je kind de puberteit bereikt;
bied structuur en grenzen:wees streng, maar redelijk;
geef het goede voorbeeld: vertoon zelf het gewenste gedrag;
stimuleer zelfstandigheid:weersta de verleiding om alles te blijven controleren;
verklaar je nader: regels en beslissingen moeten duidelijk en reëel zijn.

3 Onderwijs

De docent van nu stelt zich dienstbaar op: de leerling ‘moet de kans krijgen’ zelfstandig te plannen, werken en leren. Maar dat vraagt best veel van het nog lang niet uitontwikkelde puberbrein. De dialoog tussen leerling en docent vormt de basis voor motivatie. Motivatie wordt in de hersenen door drie hormonen getriggerd:

dopamine: een soort dopingdrug om je ergens voor in te zetten;
opioïden: zorgen ervoor dat je je lichamelijk en mentaal goed voelt;
oxytocine: het ‘knuffelhormoon’dat voor verbinding tussen mensen zorgt.

Samen vormen deze stoffen een geniaal trio. Onderzoeken laten zien dat interesse, sociale acceptatie en persoonlijke waardering positief doorwerken op de spiegel van deze drie hormonen. Hier hebben we een uitermate interessante sleutel voor de onderwijssetting in handen.

Tips voor docenten:

bied structuur en regels;
heb oog voor elke individuele leerling;
straal passie uit voor je vak;
geef veel complimentjes als jongeren iets goed doen.

4 De peergroup

Naarmate jongeren ouder worden neemt de impact van boezemvrienden, klasgenoten en verre kennissen steeds verder toe. Veel pubergedrag is te verklaren vanuit de invloed van ‘peers’.

"Als iemand anders in de sloot springt… spring jij er dan achteraan?"

Zo vraagt menig ouder zijn kind in een rustig gesprek. Het meest eerlijke antwoord zou zijn:

"Dat hangt er vanaf wie er gesprongen is”."

44,6 procent van de jongeren geeft aan dat ze alles voor hun vrienden zouden doen. Tussen leeftijdgenoten onderling zien we drie soorten verbindingen: de ‘echte’ goede vrienden; de romantische relaties (vriendjes en vriendinnetjes); de bredere kring van kennissen en bekenden. Daarbij moeten we het virtuele schoolplein niet onderschatten.

Hoewel jongeren naar ouders en docenten toe steeds zwijgzamer lijken, communiceren ze continu, de hele dag door met elkaar. Online pesten en online risicogedrag vormen een serieuze bedreiging en maken dat jongeren thuis in het veilige nest geen rust meer hebben.

Tips voor volwassenen:

onderken het belang van vrienden voor jongeren;
ken de belangrijkste vrienden van je kind;
help jongeren grenzen te stellen;
onderschat nooit de corrigerende factor van peers.

5 Overige opvoeders

Van voetbaltraining tot scoutingavond, van buurthuis tot straat: jongeren doen op heel veel plekken ervaringen op die hen mede vormen en beïnvloeden. Opvoeden stopt niet bij de voordeur! Jongeren worden in de openbare ruimte niet overal enthousiast en positief benaderd:

op een briefje in de etalage: "Niet meer dan 2 personen tegelijk naar binnen!"
volwassenen ergeren zich eraan dat jongeren pleintjes en straathoeken claimen en gaan al snel klagen of bellen de politie;
de Mosquito is een kastje dat een ultrasone geluid maakt dat door jongeren als zeer irritant wordt ervaren; gemeenten hangen het op plekken waar overlast is.

Iedereen die zich actief met een jongere in zijn of haar omgeving bemoeit, is een opvoeder. Ouders en docenten kunnen het niet alleen af. Andere partijen kunnen een ontzettend belangrijke aanvullende rol vervullen.

als geïnteresseerde buurman;
als buurvrouw die vraagt hoe het gaat op school;
als vrijwilliger bij een vereninging;
als passant op straat;

Medewerkers van openbare voorzieningen zoals bibliotheken, winkels, buurtcentra en verenigingen kunnen nog een flinke slag maken in het professionaliseren van hun communicatiestijl met deze doelgroep.

6 Verleiders en voorlichters

Hiermee worden partijen bedoeld die verder van jongeren afstaan, maar wel een boodschap op hen willen overbrengen:

als voorlichter bij een ministerie;
als marketeer bij een charitatieve organisatie of bedrijf.

"Kernvraag is: hoe dring je effectief door tot het puberbrein?"

Jongeren als doelgroep zijn commercieel interessant omdat ze veel te besteden hebben en amper vaste lasten. Verder zijn ze heel gevoelig voor marketing. Commercie speelt sterk in op snelle behoeftenbevrediging. Precies het gebied waarop jongeren zich moeilijker kunnen beheersen dan volwassenen.

In de media is een onderstroom ontstaan ‘de buzz’ waarin interactiviteit het codewoord is. Via blogs, YouTube en Hyves zijn consumenten van nieuws ook producenten. Een voorbeeld hiervan zijn de oma’s uit de koffiereclame, die samen in straattaal een kopje koffie drinken. Het filmpje werd in no time duizenden keren gedeeld. Jongeren vonden het prachtig!

Tips voor verleiders en voorlichters:

blijf authentiek;
bied jongeren verhalen die ze door kunnen vertellen aan vrienden;
keep it simple;
bouw aan merkenvoorkeur.

7 Het puberbrein in het doolhof van opleidingen en banen

De overstap naar de middelbare school is nog maar net achter de rug of de volgende keuzes dienen zich aan.

Welke sector?
Welk profiel?
Welke vervolgopleiding?
Welke baan?

Vroeger werd je bakker omdat je vader bakker was. De weg naar een passende baan voert tegenwoordig door een verwarrend doolhof. Het huidige studieadvies is: volg je hart. Roc’s, hogescholen en universiteiten zijn bij het toelaten van studenten niet al te kritisch. De uitvalcijfers zijn echter torenhoog.

"Jongeren hebben op het moment dat ze kiezen nauwelijks een beroepsbeeld."

Het is dus zaak dat werkgevers hun sector positioneren.

Tips voor werkgevers:

begeleid jongeren intensief;
bied veel zichtbare carrièrestapjes;
geef veel complimenten;
talentmanagement is voor bedrijven een essentiële competitie;
communiceer op een duidelijke manier;
sfeer is essentieel;
vergelijk niet met vroeger;
leef je in.

8 Jongeren en de maatschappij: overal over meepraten?

Van de ijsberen op de Noordpool tot en met het cultureel meerjarenplan van hun woongemeente: jongeren mogen tegenwoordig overal iets van vinden. We zijn jongeren als goeroes van deze tijd gaan beschouwen.

Maar jongeren hebben helemaal geen behoefte om te participeren in organisaties van de volwassenwereld. De kernvraag is dus hoe we jongeren kunnen leren te participeren.

We moeten ze een kader geven om te leren dat er meningen, religies en overtuigingen zijn die afwijken van die van hen.
We moeten ze vaardigheden aanleren om hun meningen en overtuigingen te uiten.
We moeten ervaringen meegeven op micro- en macroniveau (leerlingenraad, meedenken gemeenteraad).

"Het gezin is een minidemocratie. Een ideale plek om onderhandelen te leren en consensus te bereiken."

Door onderwijsprojecten kan de overheid leerlingen bereiken met maatschappelijke onderwerpen. Overigens is de beslissing om jongeren buiten beeld te laten soms volstrekt legitiem. Jongeren betrekken heeft pas zin als ze iets aan een plan of proces kunnen toevoegen.

Tips voor politici en beleidsmakers:

kies voor een duidelijk traject als je jongeren in wilt schakelen;
wees extreem duidelijk over de (on)mogelijkheden;
stel duidelijke en open vragen, jongeren willen best moeite doen;
vertaal je vragen naar thema’s die echt relevant zijn voor jongeren.

9 Multiculturele samenleving: leven in twee werelden

Dit hoofdstuk wil niet bijdragen aan stigmatisering. De hersenpan van allochtone jongeren is niet anders! Maar het is wel een feit dat allochtone jongeren relatief gezien veel vaker in de problemen komen. Ze moeten leren omgaan met tegenstrijdigheden van de verschillende werelden waarin ze leven.

In de westerse samenleving is zelfontplooiing de hoogste behoefte. Volgens de piramide van Maslow verloopt die als volgt.

Primaire behoeften.
Zekerheid.
Acceptatie.
Erkenning.
Zelfontwikkeling.

De ‘ranking’ van waarden en behoeften in een niet-westerse cultuur verloopt volgens de piramide van Pinto heel anders.

Primaire behoeften.
Behagen groep.
Goede naam.
Eer.

Qua ambitie en media overheerst de Nederlandse schil. Qua religie of opvoeding overheerst juist de culturele schil. Thuis, op school, op straat, met vrienden onder elkaar: voor sommige allochtone jongeren gelden steeds andere normen en waarden. Om zich psychisch en emotioneel staande te houden ontwikkelen jongeren drie strategieën:

continu laveren;
kiezen voor de Nederlandse wereld;
kiezen voor de allochtone wereld.

Behandel alle jongeren respectvol. Een aparte benadering is vaak niet nodig. Laten we inzien dat het leven in twee werelden ook rijkdom biedt en dat de impact van de dubbele identiteit varieert per thema.

10 Infobesitas: opgroeien in het informatietijdperk

Met infobesitas bedoelen we dat iemand zo veel communiceert en informatie ontvangt dat hij het niet meer kan verwerken. Informatie biedt voortdurend kortetermijnprikkels. Jongeren zijn ‘early adopters’ en integreren alle mogelijkheden in hun dagelijks leven. Maar gaat dat wel zo moeiteloos?

Jongeren van 13 tot 19 jaar besteden dagelijks gemiddeld 6,5 uur aan media. Dat is eigenlijk een fulltime werkweek! De mobiele telefoon is het centrale medium en veroorzaakt een virtuele laag over de echte wereld. Facebook, Twitter, Instagram en YouTube worden door jongeren intensief gebruikt.

"Meiden zijn actiever bezig met social media, jongens besteden meer tijd aan gamen."

De gevolgen van infobesitas zijn slaapproblemen en vermoeidheid. Er is de laatste jaren veel aandacht geweest voor mediawijsheid.

Hoe maken we jongeren weerbaar tegen de grote hoeveelheid aan informatie?
Hoe leren we hen hierin prioriteiten te stellen?
Hoe verwerk je informatie het beste en hoe filter je daarin?

Aandacht, concentratie is een krachtige tool die wij mensen in handen hebben. Het begint bij bewustwording van de manier waarop we informatie verwerken en contact onderhouden.

Wat doe je wanneer?
Hoeveel tijd ben je daarmee bezig?
Hoe ga je om met je inbox?
Hoe manage je je computer, laptop, mobiel?
Wat vind je belangrijk in je leven?

Conclusie

Deze herziene uitgave met de nieuwste cijfers zal de laatste nog wel niet zijn. De verbinding met de jongerenwereld is voor professionals, ouders en organisaties steeds actueel. Het boek maakt inzichtelijk waarom jongeren juist vanaf de tienerleeftijd vragen om duidelijke grenzen en begeleiding.

Wellicht dat in een volgende uitgave de afbeeldingen ook geüpdatet kunnen worden. De vele herkenbare voorbeelden en praktische tips hebben van dit boek terecht een bestseller gemaakt. Ouders, docenten, werkgevers en beleidsmakers kunnen hier kennis nemen van de woelige wereld van de puber in al zijn aspecten.

Het boek is een absolute aanrader voor iedereen die de problematiek van de puber hanteerbaar wil maken.