Spijbelen? Communicatie is het sleutelwoord

Miriam de Heer

freelance auteur bij Miriam de Heer teksten en redactie

Geplaatst op 1 juni 2016

Spijbelen maakt je kans om een diploma te halen kleiner, en daarmee ook je kans op een baan. Het maakt de kans om ‘het slechte pad’ op te gaan groter. Daarom is spijbelen, of officiëler ‘schoolverzuim’, een zorg voor de samenleving. Om schoolverzuim en schooluitval te voorkomen is de Leerplichtwet in 2007 aangepast en hebben gemeenten en onderwijs actie ondernomen. Wat betekent dit in de praktijk? En hoe ga je als ouder om met een spijbelend kind?

Jan-Sibbe

Jan-Sibbe heeft het al sinds groep 6 moeilijk op school. Op de middelbare school gaat het helemaal mis. Hij krijgt strafwerk, wordt de klas uitgestuurd.

Hij komt regelmatig te laat op school en mist lesuren omdat hij naar zijn tas loopt te zoeken. “Hij wil niet, hij doet zijn best niet”, krijgen de ouders te horen. School waarschuwt leerplicht en zij schakelen Jeugdzorg in.

Jan-Sibbe’s ouders komen regelmatig voor gesprekken op school en horen daar wat zij en Jan-Sibbe verkeerd doen. “Het schoolsysteem stond op die school centraal”, vertelt Freerk, de vader van Jan-Sibbe. “Daar moest je in passen en als dat niet lukte, was dat je eigen schuld”.

Jan-Sibbe krijgt de diagnose ADHD en komt onder behandeling van een psychiater. Als zijn zaak voor de rechter komt, toont deze gelukkig veel begrip voor de positie van de ouders. Jan-Sibbe krijgt geen straf, zijn ouders krijgen geen boete. Een andere school accepteert Jan-Sibbe als leerling en vanaf dat moment zijn de problemen verleden tijd. “Op die school voelde Jan-Sibbe zich gezien”, vertelt Freerk.

"Daar werd gezocht naar oplossingen, in plaats van naar problemen."

Jan-Sibbe haalde in juni zijn VMBO-diploma en heeft nu een leerbaan waar hij een opleiding tot automonteur kan volgen.

Bij Balans weten we dat het niet altijd vanzelfsprekend is, dat onze kinderen naar school gaan. Kinderen uit onze doelgroep, kinderen met AD(H)D, autisme spectrum stoornissen, ODD en andere problemen vinden niet altijd een goede plek. Daardoor zitten duizenden kinderen, die graag naar school willen, thuis.

Dit artikel gaat echter over de andere groep, de spijbelaars: kinderen die wel naar school kúnnen, maar niet gaan. Overigens kan ook bij deze kinderen hun aandoening een belangrijke onderliggende oorzaak van het schoolverzuim zijn.

Leerplicht? Tot je 18e!

De leerplicht begint op de 5e verjaardag en duurt tot de 16e verjaardag. Sinds 2007 blijf je leerplichtig tot je 18e verjaardag zolang je geen zogenaamde startkwalificatie hebt: een havo-, vwo-diploma of een mbo2-diploma.

Na je 18e verjaardag ben je niet meer leerplichtig, maar zonder startkwalificatie heb je tot je 23e geen recht op een uitkering. De overheid noemt iemand die stopt met naar schoolgaan zonder startkwalificatie een ‘voortijdig schoolverlater’.

Sommige jongeren missen het verstandelijke vermogen om een startkwalificatie te halen:

jongeren in het praktijkonderwijs;
zeer moeilijk lerende jongeren;
meervoudig gehandicapte jongeren.

Zij vallen onder de Leerplichtwet tot het einde van het schooljaar waarin ze 16 jaar worden.

Jongeren die in het bezit zijn van een getuigschrift of een schooldiploma praktijkonderwijs en jongeren die een school voor voortgezet speciaal onderwijs hebben bezocht, zijn vrijgesteld van de kwalificatieplicht.

Om de Leerplichtwet uit te voeren heeft elke gemeente tenminste één leerplichtambtenaar. Spijbelen kan leiden tot gerechtelijke stappen:

een boete;
een Halt-afdoening;
zelfs inschakelen van Jeugdzorg.

Een schooldirecteur die verzuim niet meldt, kan net als de ouders een boete krijgen.

‘Criminele carrière’

Voor het begeleiden van jongeren die niet meer leerplichtig zijn maar nog geen startkwalificatie hebben, is er de Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC). Als deze jongeren verzuimen of niet naar school gaan, meldt de school of de gemeente dit bij de RMC.

De RMC kan een trajectbegeleider inschakelen die de jongere helpt om weer naar school te gaan of werk te vinden. De overheid maakt zich zorgen over voortijdig schoolverlaters, omdat deze jongeren minder kans maken op een baan en méér kans hebben op een ‘criminele ‘carrière’.

Spijbelen is een belangrijke voorspeller van uitval; voortijdig schoolverlaters blijken tweemaal vaker gespijbeld te hebben dan jongeren die met een diploma van school af gaan.

De overheid maakt onderscheid tussen twee soorten verzuim:

luxe verzuim;
signaalverzuim.

Luxe verzuim is het uit school houden van kinderen om bijvoorbeeld eerder op vakantie te gaan. Leerplichtambtenaren controleren extra rondom schoolvakanties en delen zo nodig boetes uit.

De schooldirectie mag tot 10 dagen verlof per leerling per jaar toestaan, maar het is een misverstand dat deze 10 dagen als ‘snipperdagen’ mogen worden opgenomen. Als een kind uit zichzelf spijbelt, is er meestal sprake van achterliggende problematiek:

problemen thuis;
faalangst;
gepest worden;
middelengebruik.

Daarom spreken we van signaalverzuim.

"Een schooldirecteur die verzuim niet meldt, kan net als de ouders een boete krijgen!"

Schoolverzuim aanpakken: voorkomen helpt beter

Bij het Nederlands Jeugd Instituut (NJi) is een inventarisatie gemaakt van interventies die erop gericht zijn om schoolverzuim aan te pakken. Veel interventies zijn onderzocht in Groot Brittannië en de VS. Eigenlijk is alleen van preventieve interventies aangetoond dat ze écht helpen; scholen waar deze interventies worden toegepast hebben minder spijbelaars en minder uitval.

Het gaat om interventies waarbij de organisatie van de school en het klassenmanagement worden aangepast. Voorbeelden van zulke interventies in Nederland zijn:

Taakspel;
Leefstijl.

Corian Messing van het NJi is expert op het gebied van schoolverzuim. Wat helpt? “Kinderen moeten zich gezien voelen,” zegt Corian. “De leraar die bij de deur van de klas staat en elk kind persoonlijk begroet, die het opmerkt als een kind na kort verzuim weer terug is op school, levert een bijdrage aan het voorkomen van schooluitval.”

Succesfactoren voor de aanpak van schoolverzuim zijn:

aandacht voor de individuele leerling;
controle (het moet voor leerlingen duidelijk zijn dat verzuim opgemerkt wordt);
steun van thuis.

"Ouders moeten uitdragen dat het belangrijk is om naar school te gaan."

Bijvoorbeeld door luxeverzuim of snipper- en baaldagen niet toe te staan. Kinderen van ouders die contact houden met school en op de hoogte zijn van het rooster van hun kind spijbelen minder vaak.

Communicatie in de driehoek school – kind – ouders is het sleutelwoord!

Hij kan niet uit bed komen!

Preventie blijkt te werken en tot minder schoolverzuim te leiden, maar daar heb je als individuele ouder met een spijbelend kind niets aan.

Verschillende ouders belden of mailden ons met hun verhaal:

kinderen die structureel te laat naar school gaan (niet uit bed kunnen komen);
kinderen die na de eerste pauze hun tas kwijt zijn en de klas niet in mogen zonder boeken;
kinderen die het rooster verkeerd onthouden;
kinderen die hun draai niet vinden op school;
kinderen die gepest worden;
kinderen die altijd op hun kop krijgen en op een gegeven moment echt niet meer naar school te krijgen zijn of stiekem spijbelen.

“Helaas komt het voor dat de school zegt: ‘wij weten het niet meer, de maat is vol, wij zijn er klaar mee’."

Corian Messing kent de verhalen ook. “Helaas komt het voor dat de school zegt: ‘wij weten het niet meer, de maat is vol, wij zijn er klaar mee’. En dan zit je er als ouder mee. Dat is niet juist, de school heeft wel degelijk de plicht om betrokken te blijven.”

Het is heel belangrijk dat er contact blijft tussen ouders, school en kind. Daar mag je als ouder ook om vragen. Als kinderen in de klas niet te handhaven zijn of veel spijbelen, kunnen ze in aanmerking komen voor een programma waarin ze onderwijs volgen en aan hun gedrag werken.

Er zijn verschillende programma’s voor verschillende doelgroepen. Voor kinderen met gedragsproblemen zijn er:

de Reboundvoorziening;
Op de Rails.

Leerlingen blijven ingeschreven op hun eigen school en het is de bedoeling dat ze zo snel mogelijk terug gaan naar die school of naar een andere school binnen het samenwerkingsverband. Een deel van het programma is gericht op gedragsbeïnvloeding, maar de jongeren volgen ook onderwijs, zodat ze minimaal hun niveau behouden.

Voor kinderen die enkele weken niet meer naar school gaan is er een speciaal programma:

Herstart.

Individuele begeleiding op het hbo

Als je met een havo- of vwo-diploma op het hbo terechtkomt, is het gevaar van uitval dan geweken? “Nee hoor”, zegt Bert Sterkenburg van R95 in Den Bosch. “Jongeren met ASS, ADHD en andere leerproblemen vallen ook in het hbo nog veel te vaak uit.”

R95 begeleidt jongeren om weer naar opleiding of werk te gaan, maar veel liever zou Bert er in samenwerking met de hogeschool voor zorgen dat deze jongeren niet uitvallen. En dat kan:

door vanaf de intake een individueel plan op te stellen;
de jongeren zo nodig intensief te begeleiden;
leraren voor te lichten over de verschillende aandoeningen;
en eventueel te kijken naar individuele diplomeringstrajecten.

“Voor sommige jongeren met een functiebeperking is een diploma met alle competenties niet haalbaar. Dan kun je beter met een aantal deelcertificaten een passende baan vinden, dan zonder diploma van school gaan.”

Meer weten?: Op de website www.steunpuntforensischezorg.nl van Balans/NVA vindt u een item over schoolverzuim met relevante links.

De zoon van Lies

Lies vertelt: “Mijn zoon zat op het gymnasium. Volgens de testen zou hij het niveau aan moeten kunnen, maar het kostte wel enorm veel moeite. Onze thuissituatie is chaotisch en de afgelopen jaren is hij naar een huiswerkinstituut geweest.

Aan het eind van elk jaar leek het dat het beter zou zijn om te blijven zitten, maar dan ging hij enorm hard aan het werk en dan ging hij toch weer over. Afgelopen schooljaar werd hij 18 en steeds kritischer. Hij mocht van zichzelf steeds vaker spijbelen en bleef soms hele dagen in bed.

Ik ben naar school gegaan om het uit te leggen aan z’n mentor en de zorgcoördinator en dat leidde tot meer begrip en faciliteiten. De leerkrachten hielden vertrouwen in hem.

Het was een ingewikkelde periode met veel therapie en onbegrip bij klasgenoten. Maar er waren ook mooie dingen: hij heeft een prachtige eindopdracht voor het vak kunst afgeleverd en is daar met een 9,5 voor beloond.

Ook dit jaar maakte hij weer een eindspurt en hij heeft met een prima lijst zijn gymnasiumdiploma gehaald! We zijn opgelucht en trots. Nu wacht ik af wat hierna over me heen komt. Eén ding is me duidelijk:

wil je contact houden met je puber, dan moet je ‘m volgen. Respect en aandacht, en erachter komen wat-ie zelf wil.”

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!