Gymnasium of niet? Hoe komen leerlingen tot een keuze?

Geplaatst op 5 december 2019

Ouders en de verwijzend leerkracht in groep 8 spelen een belangrijke rol in het schoolkeuzeproces. Redenen om voor het gymnasium te kiezen zijn vooral de leerlingpopulatie en het werkethos. Interesse voor klassieke talen en de extra uitdaging die het gymnasium biedt, bepalen eveneens de keuze. Ouders en leerlingen die niet voor het gymnasium gaan, zien het nut van klassieke talen niet in of voelen zich onvoldoende thuis op zo’n school. Anderen kiezen voor het extra’s die het vwo+ heeft te bieden in plaats van voor het gymnasium.

Over de manier waarop leerlingen in het voortgezet onderwijs hun keuze bepalen tussen atheneum en gymnasium is weinig bekend. Dat geldt voor keuzestrategieën van leerlingen in het algemeen. Schoolkeuze lijkt voor veel leerlingen geen rationeel, maar eerder een intuïtief proces. En dat is lastig in kaart te brengen.

Het gymnasium als statussymbool

Omdat het moment waarop leerlingen dubben tussen atheneum en gymnasium vaak snel volgt op de keuze voor een middelbare school, is te verwachten dat ouders ook hierin een belangrijke rol spelen. Er zijn verschillende redenen die ouders, en leerlingen, noemen bij hun afweging tussen atheneum en gymnasium die de doorslag geven. De belangrijkste is de status van het gymnasium. Ouders verwachten gelijkgestemde, hoogopgeleide ouders van slimme en meer serieuze kinderen uit een hoger sociaal milieu te treffen. Daarnaast geven ze aan dat een gymnasiumdiploma status geeft.

Verwant aan de verwachting meer serieuze leerlingen te treffen, veronderstellen ouders dat het werkethos op het (zelfstandig) gymnasium sterker is. Verder denken ze dat het niveau van het onderwijs in zelfstandige gymnasiumklassen hoger is dan in ongedeelde vwo-klassen. Ouders verwachten daarvan een positief effect op het schoolsucces van hun kinderen.

Uitdagend onderwijs

Verder noemen voor het gymnasium kiezende ouders specifieke interesse voor klassieke talen, al is dat minder vaak. In het verlengde hiervan is de extra onderwijsuitdaging eveneens een argument voor het gymnasium.

Ouders en leerlingen die niet voor het gymnasium gaan, doen dat vooral omdat zij verwachten dat klassieke talen de werkdruk aanzienlijk verzwaren. Bovendien twijfelen zij aan het nut en de relevantie van klassieke talen.

Sinds het vwo soms wordt uitgebreid met klassen tweetalig onderwijs, technasia (nadruk op bèta) en entrepenasia (nadruk op ondernemen), is het gymnasium bovendien niet langer een vanzelfsprekende keuze voor uitdagend onderwijs.

Nerds en kakkers

De aantrekkingskracht van ‘ons-soort-mensen’ voor het gymnasium heeft ook een negatieve kant. In online fora, waarop ouders de schoolkeuze van hun kinderen met elkaar bespreken, komt duidelijk naar voren dat de ‘slimme en meer serieuze kinderen’ voor de ene doelgroep reden is om voor het gymnasium te kiezen en voor een andere doelgroep juist de reden is om dat niet te doen. Kinderen die het gymnasium volgen, worden dan beschreven als nerds en kakkers. Ouders die kritisch zijn over het gymnasium uiten hun twijfels over de sociale vaardigheden van gymnasiasten.

Ten slotte spelen bij leerlingen en ouders vaak pragmatische overwegingen een rol, zoals de aanwezigheid van vrienden en vriendinnen of een verwacht gunstig rooster.

Aanbeveling

Wanneer het doel is om meer leerlingen te interesseren voor het gymnasium, is het aan te bevelen om leerlingen in de brugklas positieve ervaringen op te laten doen met klassieke talen. Daarnaast zouden scholen veel moeten investeren om de leerlingen en hun ouders te overtuigen van het maatschappelijk nut van die vakken en het positieve effect ervan op het carrièreperspectief.

Rol van de ouders

Ouders spelen een belangrijke rol in het schoolkeuzeproces en ook de verwijzend leerkracht in groep 8 en docenten in het middelbaar onderwijs kunnen invloed uitoefenen op het keuzegedrag van leerlingen. Redenen om voor het gymnasium te kiezen zijn vooral de leerlingpopulatie, het werkethos en interesse voor klassieke talen of de extra uitdaging die het gymnasium kan bieden. Ouders en leerlingen die niet voor het gymnasium kiezen doen dat vooral omdat zij het nut van klassieke talen niet inzien, zich niet thuis voelen binnen de leerlingpopulatie, of extra uitdaging vonden in het VWO+- segment.

Atheneum en gymnasium

Over de manier waarop leerlingen kiezen tussen atheneum en gymnasium is weinig bekend. Wel is onderzoek gedaan naar schoolkeuze processen, maar ook in die onderzoeken is weinig aandacht voor de keuzestrategie van leerlingen. Schoolkeuze lijkt voor veel scholieren geen rationeel, maar eerder een intuïtief proces en is daarmee moeilijk in kaart te brengen (Godschalk, 2012).

Voor dit antwoord is gebruik gemaakt van onderzoeken naar schoolkeuze bij de overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs, onderzoek naar keuzevakken en onderzoeken naar studiekeuze. Een aantal onderzoeken bespreekt wel de keuze tussen gymnasium en atheneum, maar daarbij gaat het om de keuze tussen een brede schoolgemeenschap of een zelfstandig gymnasium. Over de keuze tussen atheneum of gymnasium op een brede schoolgemeenschap is behalve een onderzoek uitgevoerd door een schoolgemeenschap in Weert geen onderzoek gevonden. Om die in leemte te voorzien zijn diverse discussies op een online ouderplatform bestudeerd waarin deze keuze expliciet wordt behandeld.

In alle wetenschappelijke onderzoeken naar school- en studiekeuze werd duidelijk dat ouders daarin een belangrijke rol spelen. Ook de verwijzend leerkracht uit groep 8 en docenten in het middelbaar onderwijs kunnen het keuzegedrag van leerlingen sterk beïnvloeden (Academische Onderwijsschool Limburg, 2015; Godschalk, 2012; Kennisrotonde, 2016, 2017). Omdat het moment waarop scholieren kiezen tussen atheneum en gymnasium zo snel volgt op de schoolkeuze, is te verwachten dat ouders ook hierin een belangrijke rol spelen. In de alinea’s hierna worden verschillende redenen genoemd die meespelen in de keuze tussen atheneum en gymnasium.

‘Ons soort mensen’: de status van het gymnasium

Bij de keuze tussen atheneum en (een zelfstandig) gymnasium speelt de status van het gymnasium een grote rol; ouders verwachten gelijkgestemde, hoogopgeleide ouders van slimme en meer serieuze kinderen uit een hoger sociaal milieu te treffen (Broeke et al., 2004; Korpershoek et al., 2016; Zeldenrijk, D., 2011). Tenslotte geven ouders aan dat een gymnasiumdiploma status geeft (Kroon & Sluiter, 2010).

Werkethos zorgt voor grotere slagingskans/het verwachte werkethos

Verwant aan de verwachting meer serieuze leerlingen te treffen, veronderstellen ouders ook dat het werkethos op het (zelfstandig) gymnasium sterker is, en verwachten zij daarvan een positief effect op het schoolsucces van hun kinderen. Leerlingen op het gymnasium zouden ‘serieuzer’ zijn en onder ouders bestaat de verwachting dat het niveau van het onderwijs in zelfstandig gymnasiumklassen hoger is dan in ongedeeld VWO-klassen (Broeke et al., 2004).

Interesse voor klassieke talen/Extra uitdaging

Specifieke interesse voor klassieke talen wordt in de literatuur minder vaak, maar wel genoemd als reden om voor het gymnasium te kiezen. Ook de extra onderwijsuitdaging die klassieke talen bieden is een reden om voor het gymnasium te kiezen (Kroon & Sluiter, 2010; Plaat, 2016).

Veel werk, weinig nut

Ouders en leerlingen die bewust niet voor het gymnasium kiezen doen dat vooral omdat zij verwachten dat klassieke talen de werkdruk aanzienlijk verzwaren en zij gelijktijdig twijfelen over het nut en de relevantie van klassieke talen (Kennisrotonde, 2017; Kroon & Sluiter, 2010; Plaat, 2016). Nederlandse scholieren zijn volgens internationale vergelijkende onderzoeken relatief laag gemotiveerd. Die lage motivatie vergroot het aantal geïnteresseerden in klassieke talen waarschijnlijk niet (Inspectie van het Onderwijs, 2018; OECD, 2017).

Nerds/Kakkers

De positieve aantrekkingskracht van Ons-Soort-Mensen richting het gymnasium heeft ook negatieve kant. In online fora waarop ouders de schoolkeuze van hun kinderen met elkaar bespreken komt duidelijk naar voren dat de ‘slimme en meer serieuze kinderen’ voor de ene doelgroep reden is om voor het gymnasium te kiezen en voor een andere doelgroep juist de reden is om dat niet te doen. De kinderen die het gymnasium volgen worden dan beschreven als ‘nerds’ en ‘kakkers’. Ouders die kritisch zijn over het gymnasium uiten hun twijfels over de sociale vaardigheden van gymnasiasten (www.ouders.nl 2009, 2017a, 2017b).

Alternatieven voor gymnasium

Sinds het vwo+-segment is uitgebreid met TTO-klassen, technasia en entrepenasia, is het gymnasium niet langer een vanzelfsprekende keuze voor uitdagend onderwijs (Kroon & Sluiter, 2010; Plaat, 2016).

Pragmatische overwegingen

Tenslotte spelen bij leerlingen en ouders vaak heel pragmatische overwegingen een rol: de aanwezigheid van vrienden/vriendinnen of bijvoorbeeld een verwacht gunstig rooster (Schunk et al., 2008).

Conclusie

De leerlingpopulatie en het bijbehorende werkethos, interesse voor klassieke talen of de extra uitdaging die het gymnasium kan bieden zijn redenen voor ouders en scholieren om voor het gymnasium te kiezen. De leerlingpopulatie en het werkethos worden in onderzoek het meest genoemd.

Ouders en scholieren die niet voor het (zelfstandig) gymnasium kiezen trekken het (maatschappelijk) nut van klassieke talen in twijfel of voelen zich niet thuis bij de leerlingpopulatie. Het is te verwachten dat vergelijkbare overwegingen ook spelen onder ouders en leerlingen die kunnen kiezen voor atheneum of gymnasium op een brede schoolgemeenschap. Daarnaast wordt de extra uitdaging die het gymnasium biedt tegenwoordig ook gevonden in TTO-klassen, technasia en entreprenasia.

Wanneer het doel van de vragensteller is om meer scholieren te interesseren voor het gymnasium, is het op basis van het besproken onderzoek aan te raden om scholieren in de brugklas positieve persoonlijke ervaringen op te laten doen met klassieke talen en veel te investeren om de scholieren en hun ouders te overtuigen van het maatschappelijk nut van de vakken en het positieve effect op het carrièreperspectief.

Geraadpleegde bronnen

Academische Onderwijsschool Limburg. (2015). Welke factoren zijn van invloed op de keuze voor gymnasium? Weert: LVO Weert.
Broeke, L., Bosveld, W., Van de Kieft, M., Gerritsen, L., Koopman, C., Kuhnen, C., Eijken,
B. (2004). Schoolkeuzemotieven. Onderzoek naar het schoolkeuzeproces van Amsterdamse ouders. Gemeente Amsterdam. Amsterdam: Gemeente Amsterdam.
Godschalk, M. (2012). Van het basisonderwijs naar de middelbare school. Een kwantitatief onderzoek naar schoolkeuzegedrag van leerlingen en hun ouders (masterscriptie). Utrecht: Universiteit van Utrecht.
Inspectie van het Onderwijs. (2018). De staat van het onderwijs. Den Haag: Inspectie van het Onderwijs.
Korpershoek, H., Beijer, C., Spithoff, M., Naaijer, H.M., Timmermans, A.C., Van Rooijen, M., Vugteveen, J., Opdenakker, M.-C. (2016). Overgangen en aansluitingen in het onderwijs. Den Haag: NRO.
Kroon, C., & Sluiter, I. (2010). Het geheim van de blauwe broer. Leiden/Enschede: Verkenningscommissie Klassieke Talen.
Meijers, F., Kuijpers, M., & Winters, A. (2010). Leren kiezen, kiezen leren: een literatuurstudie. ’s Herthogenbosch/Utrecht: ECBO Expertisecentrum Beroepsonderwijs.
OECD. (2017). PISA 2015 Results (Volume III): Students’ Well-Being. Parijs: OECD. www.ouders.nl (2009). Meerwaarde van het gymnasium - of niet?
www.ouders.nl (2017a). VWO of Gymnasium?
www.ouders.nl (2017b). Heeft een gymnasiumdiploma voordelen boven atheneum?
Plaat, A., van der. (2016). Klassieke talen. Vakspecifieke trendanalyse 2015. Enschede: SLO.
Schunk, D.H., Meece, J.L., Pintrich, P.R. (2008). Motivation in education: theory, research, and applications. Upper Saddle River, N.J: Pearson/Merrill Prentice Hall.
Zeldenrijk, D. (2011). Je voelt het gewoon: een onderzoek naar schoolkeuze en segregatie in Amsterdam-Noord. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO