Integratief luisteren

Harry van de Pol

Trainer, coach en inspirator bij Van binnenuit

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

Heb je het luistergedrag van een coach?

Veel IB-ers willen een coachende opstelling hebben naar collega's. En leerkrachten willen kinderen vaak coachend begeleiden in hun leerproces. En coaches zijn prima luisteraars. Daar wil ik tenminste vanuit gaan. Een groot deel van hun werk bestaat echter uit ánderen te helpen in het luisteren naar zichzélf. En daar passende consequenties aan te verbinden.

Hoe help je een ander naar zichzelf te luisteren? En wat betekent dat voor het luisteren van de coach? Dit artikel is een bezinning op wat luisteren in essentie is om van daaruit te zoeken naar handvatten voor de praktijk van het coachen.

Er zijn genoeg coaches ‘methodemoe’. Van allerlei kanten krijgen zij nieuwe theorieën, modellen en methodieken aangereikt. Maar hun gereedschapskoffer puilt al uit. En lang niet alles wat daarin zit gebruiken zij ook. In het vakgebied van een coach is steeds meer belangstelling voor integratief denken.

Dit wordt gevoed door ontwikkelingen in de psychotherapie. Men probeert de essenties van de verschillende modellen samen te smelten in een overkoepelend model. In de relativerende wetenschap dat technieken en interventies slechts 15% van het effect van de begeleiding bepalen (Trijsburg, 2002). Voor de coach die maar met één methode werkt misschien ongeloofwaardig, maar toch invoelbaar en eigenlijk vanzelfsprekend.

Het draait toch ook niet om de verschillende manieren van werken, maar om degene die je coacht? Of dat nu een leerkracht of een leerling is, het komt op hetzelfde neer. Het echte ‘succes’ in het begeleiden van mensen is te behalen in wat men ‘gemeenschappelijke therapiefactoren’ noemt: empathie, warmte, acceptatie, bemoediging.

Een onderzoek naar de werkende ingrediënten van duizenden technieken en interventies uit al die honderden therapiestromingen1 maakt aannemelijk dat er acht helpende factoren zijn. De eerste daarvan is het beschikken over contact met iemand die naar je luistert! Met als onderliggende veranderprincipes: ‘de perceptie van de gecoachte. Van een warme en steunende, niet veroordelende relatie’ en ook ‘de bewustwording en correctie van vertekende ideeën over zichzelf’.

Ik ben er dan ook niet op uit en nieuwe methode of theorie aan te reiken, maar wil de essentie van luisteren doordenken en een manier van kijken beschrijven die coaches kan helpen om de leerkracht of een leerling in de klas te laten groeien in het luisteren naar zichzelf.

Luisteren naar jezelf

In de praktijk van het coachen komen wij met grote regelmaat mensen tegen die zeggen het contact met zichzelf (of met een deel van zichzelf) te zijn kwijtgeraakt. Maar ook wanneer leerkrachten dat niet zeggen, heeft een coach vaak meer dan voldoende aanleiding om die hypothese te toetsen.

Als mensen bijvoorbeeld zeggen: ‘een deel van mij zegt ‘ja’, maar er is ook een deel wat tegenspartelt’. Of als mensen spontaan delen van zichzelf een naam gaan geven als ‘de moeder in mij’ of ‘mijn innerlijke criticus’. Het lijkt erop dat we in ons dagelijks taalgebruik onze persoonlijkheid opdelen in verschillende stukjes.

Voor coaches blijkt dit een bruikbare bril om mee te werken. Hij of zij kan deze manier van kijken gebruiken om een leerkracht te helpen om zicht te krijgen op wat ook wel het ‘innerlijk team’ genoemd wordt (Bailleur, 2009). Hij helpt de ander zo in het luisteren naar zichzelf om zo het contact met zichzelf weer te (her)vinden.

In het proces van luisteren zijn drie zaken met name van belang (zie figuur 1). Deze drie vormen geen algoritmisch stappenplan naar gegarandeerd succes (stiekem toch een methode), maar zijn meer iteratief van karakter. Ze zijn bedoeld als aanzet tot het doordenken van mogelijke manieren om het luisteren van de coach én de gecoachte, diepgang te geven.

1.Stemmen inventariseren.

Als het een leerkracht lukt om open te staan, dan is er van binnen heel wat te horen. Er zijn talloze situaties die een wereld aan stemmen bij hen losmaken. Die stemmen roepen allemaal om aandacht. Zoeken erkenning. Ze hebben de persoon in kwestie ook allemaal wat te zeggen. Vooral de vaak minder dominante, moeilijker hoorbare stemmen als: ‘eigenlijk wil ik dit niet meer’ of ‘ik sta er helemaal alleen voor’.

Het kan voor een leerkracht bijzonder helpend zijn als een coach hem of haar aanmoedigt om naar aanleiding van een concrete situatie te luisteren naar wat die situatie van binnen allemaal aan reacties oproept.

Wanneer een coach werkt vanuit het idee dat een persoonlijkheid bestaat uit verschillende persoonlijkheidsdelen2, dan wordt bij wat de leerkracht zegt de vraag: ‘wie heb ik aan de lijn?’, een bruikbare. Welk deel van de persoon spreekt nu?

  • Is dat de ‘volwassen-ik’ dat de regie over alle subdelen behoort te hebben;
  • een kinddeel (ook wel traumadeel genoemd) of;
  • een afweer- of copingdeel (een deel in de persoonlijkheid dat toenadering tot het kinddeel probeert te voorkomen)?

2. Stemmen kleuren.

Als een leerkracht zichzelf niet alleen maar hoort, maar ook proeft welke lading (emoties) er in een stem ligt, dan krijgt het luisteren naar zichzelf diepgang. Een coach kan daarbij helpen door die emotie ook te benoemen, bijvoorbeeld: ‘wat een verdriet’ of ‘dat moet frustrerend zijn’. Het is belangrijk dat een leerkacht niet alleen zicht op de meerstemmigheid krijgt, maar ook leert begrijpen welke emoties die stemmen kleuren.

Want deze emoties wijzen de weg naar wat onderliggend is. Ze behartigen wat die leerkracht belangrijk vindt. Horen verandert dan in aanvoelen en begrijpen.

Vanuit het denken inpersoonlijkheidsdelen, is daar nog aan toe te voegen dat niet alleen de kleur van de stem (de emotie) verraad welk deel van de persoonlijkheid aan het woord is. Ieder persoonlijkheidsdeel heeft een heel eigen GVDIS: gedrag, voelen, denken, image en somatiek. Mensen gaan anders zitten, zich anders gedragen, ander soort woorden gebruiken, als ze in een gesprek switchen van het ene naar het andere deel.

Een coach kan een leerkracht helpen naar zichzelf te luisteren, door het deel dat aan het woord is te bevragen op deze vijf aspecten (zie tabel hieronder).

Gedrag
  • Wat doe je dan?
  • Hoe kan een ander aan jou zien dat je dat voelt?
  • Hoe reageer je dan?
  • Hoe kom je dan over?
  • Als ik dan langs zou komen, wat zie ik je dan doen?
Voelen
  • Hoe voel jij je dan?
  • Welke emotie voel jij doen?
  • Hoe voel jij je diep van binnen op dat moment?
Denken
  • Wat gaat er door je heen?
  • Wat denk je dan?
  • Waar ga je dan vanuit?
  • Wat zeg je dan tegen jezelf?
Imaginatie
  • Welke beelden komen er dan in je op?
  • Hoe zie je jezelf in die situatie?
  • Als je op dat moment een dier of voorwerp zou zijn – wat ben je dan?
Somatiek
  • Wat voel je in je lichaam op dat moment?
  • Waar voel je dat in je lijf?

Het ‘interviewen’ van een deel kan betrekking hebben op hoe iemand reageerde in een bepaalde situatie, maar natuurlijk ook op hoe de leerkracht zou willen (kunnen) reageren.

3.Stemmen integreren.

De leerkracht die contact maakt met meerstemmigheid en ontdekt hoe de verschillende stemmen gekleurd zijn door emotie, mag zó leren luisteren dat hij of zij kan reageren op een manier die recht doet aan al deze stemmen. Dus niet aan één dominante stem de voorkeur geven, maar ruimte maken voor een innerlijke dialoog.

Hierin kan een coach op verschillende manieren ondersteunen. Met behulp van bijvoorbeeld psychodrama, Voice Dialoque, NLP, structuuropstellingen etc. Het voert te ver om hier nu uitgebreid op in te gaan. Ik wil hier volstaan met het geven van een voorbeeld (zie kader).

Bekeken met de bril van de persoonlijkheidsdelen gaat het er bij integratie om dat de leerkracht de dialoog tussen de verschillende delen kan voeren. Zodat wat op afstand is komen te liggen (denk terug aan de opmerking: ik ben het contact met (delen van) mezelf kwijtgeraakt) weer dichtbij komt.

En ze opnieuw vanuit hun ‘volwassen-ik’ positie weer vrij kunnen kiezen hoe ze in bepaalde situaties handelen. Met andere woorden dat ze de regie op de delen weer terugkrijgen. En niet bij allerlei triggers hoeven te ontdekken dat ze niet anders kunnen dan op een bepaalde manier reageren.

Geef erkenning

Het is belangrijk dat iemand die naar zichzelf leert luisteren in de gaten krijgt dat luisteren in essentie een gevende beweging is (zie figuur 2).

Want om te luisteren is het nodig open te staan. Maar mensen hebben vaak heel goede redenen om niet open te staan. Ze luisteren naar zichzelf vanuit het oordeel, vanuit angst of vanuit een sterke behoefte. Ze luisteren als het ware om de pijn heen. Luisteren naar jezelf begint met het geven van ruimte (aan een deel) om te horen wat er is.

Als coach kun je hierbij helpen door in het contact met een leerkracht te laten merken dat wat jou betreft alles er mag zijn. Pas als de ‘volwassen-ik’ van de leerkracht in een gesprek niet langer op zoek is naar het ontvangen, maar erkenning gaat geven aan wat er is komt er verbinding. Van ‘niet-kennen’, vaak via ontkennen, voorzichtig verkennen en herkennen, naar erkennen. Zodat de gecoachte tevoorschijn durft te komen met wat er echt is, dat onder woorden durft te brengen (bekennen), waardoor de weg naar integratie open ligt.

Verandering gebeurt intrapsychisch, in de binnenwereld van de leerkracht. De ‘klik’ vindt plaats als er in relatie tussen de bewuste ik-persoon en één of meer persoonlijkheidsdelen meer verbinding ontstaat. De leerkracht opent niet een deur naar de coach, maar naar zichzelf. Hij of zij weet het, kan het en doet het. Het enige dat de coach al luisterend doet is blokkades wegnemen, zodat de integratie volgt.

Ik weet niet wat jij ziet als belangrijkste aspect van het werk van een coach. Wat mij betreft, is dat de oprechte en aandachtige poging de ander écht te leren kennen. Helpen is in de eerste plaats het scheppen van een vriendelijke en vertrouwde ruimte waar mensen (met pijn) hun verhaal kunnen vertellen aan iemand die met oprecht aandacht kan luisteren.

De hamvraag voor een coach is niet: ‘wat moet ik zeggen of wat kan ik doen?’, maar: ‘Hoe kan ik van binnen voldoende ruimte maken om (het verhaal van) de ander te ontvangen?’. Zodat ik daarmee en daarna kan geven wat passend is. De vraag ‘wie heb ik aan de lijn?’ is daarbij goed bruikbaar.

Noten

1. Bekend geworden als het zoeken naar ‘the common factors’, Droz & Goldfried, 1996 en later Trijsburg, Collijn, Collumbien & Lietaer, 2002
2. Onze allereerste overlevingsstrategie heeft o.a. in zich dat wij satelliet-ikjes of delen laten ontstaan. Deze delen die ons helpen om aangepast gedrag te vertonen en zo onze unieke kernidentiteit te beschermen, zijn kleine, zelfsturende deeltjes van onze persoonlijkheid (Rowan, 2008).

Een leerkracht vertelt me dat hij in verschillende situaties niet handig reageert (boos en kwetsend/kleinerend). En dat het lijkt alsof hij daar geen grip of heeft. Het overkomt hem gewoon.

Als wij de verschillende situaties waarin dat gebeurt verkennen, zien we dat bepaald gedrag van collega’s hem bang maakt. Het lijkt erop dat hij die angst ‘overschreeuwd’ door kwetsend te reageren.

Ik nodig hem uit om op de middelste van drie stoelen te gaan zitten, de stoel van de volwassen-ik. En vraag hem of hij het goed vindt dat ik behalve hem, ook zijn bange-deel en zijn kleinerende-deel ga ‘interviewen’.

Op iedere stoel vraag ik hem zich te verplaatsen in een voorbeeldsituatie en bevraag ik dat deel op zijn GVDIS (zie tabel). Zo help ik de leerkracht zicht te krijgen op zijn delen en begeleidt ik het onderhandelingsproces tussen die delen.

Zodat deze man de volgende keer kan reageren op een manier die zijn ‘volwassen-ik’ wil.

Literatuur

  • Bailleur, P. (2009). Werken met het ‘innerlijke team’. Develop, nr.3-2009.
  • Droz, J.F. & Goldfried, M.R. (1996). A critical evaluation of the state-of-the-art in psychotherapy outcome research. Psychotherapy, 33, 171 – 180.
  • Rowan, J. (2008). Subpersonalities. Routlegde: East Sussex.
  • Trijsburg, R.W. & Colijn, S. & Collumbien, E. & Lietaer, G. (2002), Taxonomie van therapeutische interventies en factoren. Handboek Integratieve Psychotherapie (I 4.1, 1-42), Utrecht: de Tijdstroom.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Burgerschap: noodzaak of hype?
Burgerschap: noodzaak of hype?
In gesprek met Jan Bransen - gratis toegang
Wij-leren.nl Academie 
Cursus
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Een veilig schoolklimaat bevorderen
Medilex Onderwijs 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Een domme mentor
Gezocht: domme mentoren (m/v)
Ivo Mijland
Didactisch coachen 1
Goed zo! is onvoldoende - over didactisch coachen - deel 1
Lia Voerman en Frans Faber
Mentoraat
Oplosmiddelvrij mentoraat: gezonder voor mentor en leerling
Ivo Mijland
Sturen door luisteren
Luisteren om te sturen
Harry van de Pol
Luisteren naar jongeren
Communiceren met jongeren
Ingrid van Essen
Luisteren naar leerlingen
De Leerlingluisteraar is harthorend
Harry van de Pol
Luisteren bij leiderschap
Schoolleiders en hun team: (Her)waardering luisterfunctie
Harry van de Pol
Communicatie in school
Goede communicatie in een school
Jan Jutten
Gespreksvaardigheden van de leraar als coach
De leerkracht als coach
Adri van den Brand
Ouderbetrokkenheid plus leerlingbetrokkenheid is beter onderwijs
Ouder en jonge kind betrekken bij het onderwijsleerproces
Ite Wolters
Kindplan
Een kindplan: Wat is dat en hoe maak je het?
Karen van Kooten
Actief executief - Toolbox
Actief Executief
Marleen Legemaat
Persoonlijke effectiviteit
Persoonlijke effectiviteit in het basisonderwijs
Helèn de Jong
Effectief leiderschap
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap - Stephen Covey
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
Omix Webtalks met Joost Leenders - Excelleren in het onderwijs
redactie
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
Marco de Witte over de essentie van veranderen in organisaties
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
Omix Webtalks met Jitske Kramer - Culturen en tribes in het onderwijs.
redactie
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
Omix Webtalks met Remco Claassen - Ikologie in het onderwijs
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
Hoe kun je als professional regie nemen over innovatie? Tjipcast 037
redactie
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



betrokkenheid
coaching
lerende school
persoonlijk meesterschap
schoolklimaat
teamleren
welbevinden

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest