Lef om te luisteren

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 29 mei 2017

>> Lef om te luisteren direct bestellen.

Hoe luister je nou écht naar leerlingen? Weet jij wat hun dromen zijn, en draagt jouw onderwijs bij aan het waarmaken ervan? Russell Quaglia en Michael Corso laten in Lef om te luisteren zien hoe je leerlingen een stem geeft in het onderwijs.

Inhoud

Lef om te luisteren bestaat uit drie delen:

Luisteren.
- De aspiraties van de leerling
- Het aspiratiemodel: een wezenlijk onderdeel van het boek.
Leren.
- Leren luisteren naar leerlingen
- Leerlingen over eigenwaarde
- Leerlingen over betrokkenheid
- Leerlingen over doelbewustzijn
Leiden.
- Leerlingen als leiders
- De context van leiderschap
- Keuzes maken: het lef om te luisteren.

De aspiraties van de leerling

We hebben allemaal aspiraties: dromen of doelen voor de toekomst, waaraan je in het heden werkt. Nou ja, werkt…: niet iedereen werkt even hard aan zijn dromen. Je kunt leerlingen in vier aspiratieprofielen indelen:

Achteroverleunen: deze leerling heeft geen doelen voor de toekomst en doet geen moeite in het heden. ‘Wat is het nut?’
Afdwalen: deze leerling bepaalt doelen voor de toekomst, maar doet geen moeite om deze doelen te behalen. ‘Mijn toekomst komt me aanwaaien, daar hoef ik niet hard voor te werken’.
Activiteit: deze leerling werkt hard in het heden, maar heeft geen doelen voor de toekomst. ‘Ik werk hard, maar waarom eigenlijk?’
Aspiratie: deze leerling stelt doelen voor de toekomst en doet moeite om deze doelen in het heden te bereiken. ‘Ik geef mijn eigen toekomst vorm door wat ik doe in het heden.’

Welke houding heeft jouw leerling? Als het goed is: Aspiraties! Bron: Uitgeverij Pica

Bron: Lef om te luisteren, Russell Quaglia en Michael Corso, blz. 18, Uitgeverij Pica.

Dat laatste: dáár gaat het om. Aspiraties staan niet los van onderwijsresultaten. Als leerlingen wat ze op school leren verbinden aan hun toekomst, wordt daarmee hun motivatie voor het aanbod van de school vijftien keer zo groot (QISA, 2013). Leerlingen met hoge aspiraties presteren beter en hebben een hoger sociaal bewustzijn (Deci en Ryan, 1985; Eccles & Wigfield, 2002).

Hoe kun je merken dat een school aspiraties ondersteunt?

In zulke scholen…

Praten leerlingen over hun toekomst na school.
Weten leerlingen dat leren meer is dan het behalen van goede cijfers.
Kennen leraren de wensen en dromen van hun leerlingen.
Maken leraren leren relevant en betekenisvol voor leerlingen.
Krijgen leerlingen de kans om hun toekomstmogelijkheden te verkennen.
Worden veel lessen/cursussen/workshops gegeven waarin alle leerlingen actief, gemotiveerd en betrokken zijn.
Laten leraren zien dat ze zelf ook nog voortdurend leren.

Aspiratiemodel

Hoe kun je de aspiraties van leerlingen aanmoedigen? Om dat te weten, moet je eerst weten wat van invloed is op de ontwikkeling van leerlingen. Deze invloeden hebben de auteurs gevat in een model: het aspiratiemodel.

Het aspiratiemodel bestaat uit drie basisprincipes die leerlingen helpen om uit de modus van achteroverleunen, afdwalen of doelloze activiteit te komen. Deze principes zijn:

Eigenwaarde: er écht in geloven dat ze in staat zijn iets te bereiken.
Betrokkenheid: intensief betrokken bij het leerproces.
Doelbewustzijn: verantwoordelijkheid nemen voor wie en wat ze worden.

Deze drie principes zijn uitgewerkt in acht condities, die kenmerkend zijn voor een omgeving die ruimte biedt aan aspiraties:

Om eigenwaarde te vergroten:
- #1. Erbij horen
- #2. Helden hebben
- #3. Erkenning krijgen voor inzet en prestaties
Om betrokkenheid te bevorderen:
- #4. Plezier en enthousiasme
- #5. Nieuwsgierigheid en creativiteit
- #6. Avontuur en uitdaging
Om doelbewustzijn te versterken:
- #7. Leiderschap en verantwoordelijkheid
- #8. Durven handelen

Als we echt luisteren naar leerlingen, helpt dit hen om hun aspiraties te vinden.

My-Voice-vragenlijst

De auteurs hebben de My-Voice- vragenlijst ontwikkeld, die inmiddels bijna 60.000 keer afgenomen is. Deze lijst gaat over de drie basisprincipes van het aspiratiemodel. Het is een krachtig instrument om te achterhalen in welke mate leerlingen vinden dat hun school tegemoetkomt aan hun behoeften en om te begrijpen wat leerlingen motiveert en inspireert.

In het onderwijs vragen we leerlingen vaak wat ze weten, maar we zouden vaker moeten vragen wat ze denken, geloven en voelen over de school.

De perceptie van leerlingen

Perceptie is niet hetzelfde als de werkelijkheid, maar het geeft aan hoe mensen de werkelijkheid beleven. Dit zorgt ervoor dat je resultaten niet kunt afdoen als irrelevant. ‘Dat denken de leerlingen maar, wij weten wel beter’. Nee! De percepties van leerlingen vormen hun denken over school en geven richting aan de manier waarop zij zich gedragen.

Doelgericht en systematisch

De meeste leraren vragen wel naar de mening van hun leerlingen, maar niet op een systematische, doelgerichte manier. Deze data kan als basis dienen om de school te verbeteren. Het is een kenmerk van een professional: besluiten nemen op basis van data, niet op bases van anekdotes, aannames of persoonlijke ervaringen.

Data vergelijken binnen de school

Veel scholen willen hun resultaten vergelijken met andere scholen. Dat kan interessant zijn, maar is niet altijd zinvol. Elke school heeft eigen kenmerken: stad- platteland, etc. Deze kenmerken hebben invloed op de resultaten. Daarom is het vooral nuttig om vergelijkingen te maken binnen de school. Ook kun je de resultaten van de vragenlijsten vergelijken met de missie en de overtuigingen.

Blinde vlekken

Veel scholen nemen besluiten alleen op basis van toets- en examenresultaten. Als dat zo is, heeft een school vier blinde vlekken:

Ze bereikt niet alle doelen die hij voor ogen heeft.
Ze gaat voorbij aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen
Ze houdt geen rekening met persoonlijke factoren, sociale factoren en omgevingsfactoren.
Ze negeert het feit dat leerlingen die uitvallen, meestal wel degelijk talenten hebben.

Maar als je nu luistert naar de leerling, wat vertellen deze gegevens dan? De auteurs behandelen dat aan de hand van de drie principes: eigenwaarde, betrokkenheid en doelbewustzijn.

Leerlingen over eigenwaarde

Leerlingen met een sterk gevoel van eigenwaarde hebben over het algemeen hogere aspiraties dan leerlingen die geen eigenwaarde hebben. Essentieel voor het ontwikkelen van eigenwaarde is de conditie ‘erbij horen’. (#1)

Om geloof in zichzelf te ontwikkelen, heeft de leerling een speciale persoon nodig die in hem gelooft. Zij spelen een rol als held voor de leerling.(#2)

Ten slotte ontwikkelt een leerling eigenwaarde als hij erkenning krijgt en wordt gewaardeerd voor zijn inzet, doorzettingsvermogen, burgerschap en voor zijn verschillende prestaties. (#3)

Leerlingen over betrokkenheid

Plezier op school (#4) betekent dat leraren ervoor zorgen dat leerlingen op emotioneel niveau zijn betrokken bij hun leerproces.’

Leerlingen raken ook meer betrokken als ze:

Samenwerken
Probleemoplossend bezig zijn
Kennis en vaardigheden toepassen
De relevantie zien, bijvoorbeeld als de verbanden tussen vakken duidelijk worden.

Nieuwsgierigheid en creativiteit (#5) moedigen leerlingen aan om ten volle gebruik te maken van hun verbeelding en op die manier nieuwe ideeën te verkennen en te ontwikkelen.

Avontuur en uitdaging (#6) zorgen voor betrokkenheid. Op zo’n moment zit een leerling in de flow. Er is sprake van flow als er een goede balans is tussen enerzijds de uitdaging en anderzijds de vaardigheden van de persoon die de taak moet uitvoeren. Een leerling in de flow is actief betrokken, ervaart plezier én voelt dat hij aan het leren is.

Leerlingen over doelbewustzijn

Doelbewustzijn bevat drie componenten: intentie, toewijding en verder denken dan jezelf. Daar is leiderschap en verantwoordelijkheid (#7) voor nodig. Leerlingen moeten die vaardigheden ontwikkelen en de mogelijkheden krijgen om ze in de praktijk te brengen. Om succes te hebben, moet een leerling durven handelen (#8). Daarbij is een goede balans tussen verwachtingen, vaardigheden en ondersteuning onmisbaar.

Leerlingen die doelen stellen en daar naar toe werken, zijn meer betrokken bij de les dan de leerlingen die dit niet doen.

Werken met het aspiratiemodel

Deel drie gaat over het werken met het aspiratiemodel. Het gaat dieper in op het hart van ons vak: leerlingen eigenwaarde geven, en plezier en motivatie in het leren. En dit hart is samengevat in het aspiratiemodel.

Recensie

Het aspiratiemodel geeft richtlijnen om met de stem van de leerling aan de slag te gaan. Bij elke conditie van het aspiratiemodel staan activiteiten, voor verschillende leeftijden. Met één activiteit ben je er uiteraard niet, het zijn voorbeelden van hoe je er mee aan de slag kunt gaan. De activiteiten zijn een praktische vertaalslag van de acht condities. Ook de MyVoice vragenlijst is heel concreet. Zelfs al ben je niet van plan om met deze hulpmiddelen aan de slag te gaan, dan nog is het goed om dit boek te lezen. Want de boodschap is helder: Luister naar je leerlingen, zoek naar hun aspiraties en heb het lef om iets te doen met wat ze vertellen.

N.a.v. Russell Quaglia, Michael Corso, Lef om te luisteren – met leerlingen werken aan de kwaliteit van onderwijs, (2017) ISBN 978 9492 525 079. Uitgeverij Pica, 224 blz. € 27,95. Het boek is te bestellen via bol.com

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!