Vloeiend van groep 2 naar 3 - Een praktische leidraad voor effectief onderwijs in de onderbouw

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 21 oktober 2019

>> Vloeiend van groep twee naar drie direct bestellen.

De overgang van groep 2 naar 3 is een belangrijke stap omdat in groep 3 het formele lezen en rekenen start. Scholen zoeken verschillende organisatievormen om deze overgang zo vloeiend mogelijk te laten verlopen. In het boek ‘Vloeiend van groep 2 naar 3’ gaan de auteurs Aafke Bouwman en Marije Bakker in op alle aspecten die komen kijken bij het organiseren van een samengestelde groep 2-3. Een globale samenvatting van wat in dit boek in tien hoofdstukken langs komt:

Visie gaat voor vorm, en daarom is het belangrijk als team na te denken over de vraag hoe het onderwijs aan het jonge kind georganiseerd wordt. Op de meeste scholen is er in groep 1-2 sprake van spelend en ontdekkend leren in open leersituaties. In groep 3 wordt vaker met methodes gewerkt, waarbij kinderen in gesloten leersituaties systematisch kennis opbouwen.

De overgang van groep 2 naar 3 kan voor veel vragen zorgen. Hoe zorg je dat deze overgang vloeiend verloopt? In de Wet Primair Onderwijs staat dat het onderwijs gericht moet zijn op een ononderbroken ontwikkelingsproces. In 1985 was het bij de invoering van het basisonderwijs ook de bedoeling om in groep 3 de sterke aspecten van het kleuteronderwijs te benutten. Het omgekeerde gebeurt echter maar al te vaak: in groep 1 en 2 wordt steeds meer systematisch en methodisch gewerkt zodat kinderen worden voorbereid op groep 3.

1. Organisatie

Verschillende vormen komen voor om het onderwijs in de onderbouw te organiseren:

Groep 1, 2 en 3 apart
Groep 1 apart en groep 2-3 samen
Groep 1-2-3- samen

Ook komt het voor dat door krimp van het leerlingaantal de klassen anders georganiseerd worden.

Dit boek richt zich vooral op een samengestelde groep 2-3, omdat dit een goede waarborg is voor een doorgaande, vloeiende ontwikkelingslijn.

Belangrijk is dat -bij de keuze voor een bepaalde organisatievorm- er helder met de ouders gecommuniceerd wordt. Een samengestelde groep 2-3 is voor veel ouders een onbekend verschijnsel.

2. Aanbod

Bij het samenstellen van een beredeneerd aanbod voor groep (1)-2-3 is het belangrijk aan te sluiten bij de behoefte van kinderen aan relatie, competentie en autonomie. Jonge kinderen leren meer informeel, oudere meer informeel. Verschillende manieren om een beredeneerd aanbod samen te stellen komen aan de orde. Dit alles binnen de cyclus van opbrengstgericht werken.

Een beredeneerd aanbod is doelgericht, samenhangend en gedifferentieerd.

3. Instructie en differentiatie

Leerkrachtvaardigheden als instructie en differentiatie zijn onmisbaar, zeker in groep 3. Effectief is GRIMM, een instructiemodel dat bestaat uit vier fasen. Het geven van de instructie kun je in een groep 2-3 op drie verschillende manieren organiseren. Voor goed differentiëren in deze groep is kennis van leerlijnen, doelen en de ontwikkeling van kinderen heel belangrijk, evenals het stimuleren van denkprocessen van kinderen door het stellen van goede vragen.

Om de zelfstandigheid te bevorderen en de leerkracht tijd en overzicht te geven is het handig de kinderen met een dagplanning te leren werken.

4. Spel

Voor de ontwikkeling van jonge kinderen is spel essentieel. In groep 3 kunnen kinderen meer complexe rollenspellen aan. Spel fungeert in groep 2-3 als bewust gepland onderdeel en niet als opvulling van overgebleven tijd. Er is een driedeling in

Vrij spel
Begeleid spel
Geleid spel.

Veel kinderen hebben een sterke voorkeur voor het spelen op de vloer. Spel in de hoeken kan goed verbonden worden met taal- en rekendoelen. Dit kan begeleid worden met drie interventies:

Observatie
Demonstratiespel
Innemen van éen van de drie rollen: spelleider, speladviseur of medespeler.

5. Organisatie

Zelfstandig werken is belangrijk voor een goed klassenmanagement van groep 2-3. Deze zelfstandigheid kun je stapsgewijs uitbreiden. Leerlingen moeten kunnen omgaan met omgevingsruis als er binnen één lokaal diverse activiteiten plaatsvinden. Verschillende tips om te leren omgaan met omgevingsruis komen aan bod:

Maak in iedere groep een of twee stiltehoeken of -werkplaatsen. Niet op de looproute en afgeschermd met kasten. Hier wordt niet gesproken.
Spreek zelf met een stem die alleen de kinderen horen die bij jou aan tafel zitten, de zogenoemde zachte stem. De kinderen zullen dit navolgen.

Ook voorbeelden van dagplanningen worden gegeven: voor de situatie dat groep 2-3 gescheiden werkt, en voor de situatie dat ze een geclusterd aanbod hebben.

6. Monitoren

Monitoren -observeren en systematisch volgen – kan op een formatieve en summatieve manier. Het werken met een zogenoemd doorstroomprotocol kan handig zijn zodat je aan de hand van duidelijke criteria besluit of kinderen wel of nog niet doorstromen naar groep 3.

7. Rekenen

Kinderen in groep hebben rekentaal nodig om op formeel niveau te redeneren over getallen en bewerkingen. Naast veel praktijkvoorbeelden is er aandacht voor Protocol ERWD, de Vertaalcirkel en het instructiemodel GRIMM.

Een valkuil in groep 2-3 is dat je te lang blijft hangen in begripsontwikkeling en dat kinderen de stap naar vlot leren rekenen niet maken.

8. Taal en lezen

Lezen is cultureel bepaald en niet ontwikkelingspsychologisch. Daarom moet het door vrijwel alle kinderen worden geleerd. Technisch leren lezen, spellen en schrijven omvat een groot deel van het leerproces in groep 3. Hoe je een geïntegreerde aanpak van taal en lezen in groep 2-3 gestalte heeft, komt in dit hoofdstuk uitgebreid aan de orde. Ook wordt er ingegaan op het omgaan met meertaligheid en het stimuleren van taal bij kinderen uit vluchtelingengezinnen.

9. Schrijven

Schrijven leer je al doende. Er is een duidelijke relatie tussen lezen en schrijven. Daarom is het veelvuldig schrijven met de hand een belangrijke oefening in groep 3.

Het blijkt dat kinderen letters beter herkennen wanneer ze deze al schrijvend hebben geleerd dan wanneer ze deze al typend op een computer hebben geleerd.

Motivatie voor schrijven neemt toe als je het schrijven in een betekenisvolle context plaatst, bijvoorbeeld het schrijven van een boodschappenbriefje. Sommige kinderen blijven moeite houden met schrijven, wat zich uit in een onleesbaar handschrift, te langzaam schrijven of pijn in de hand. Aandacht voor een goede schrijfhouding is belangrijk en het schrijven kan afgewisseld worden met andere motorische activiteiten: scheuren, boetseren, knippen.

10. Ontwikkelingsmaterialen

Hoe zet je ontwikkelingsmaterialen gedifferentieerd in in groep 2-3? Materialen zijn bedoeld om te ontdekken, er iets van te maken, en er een verhaal bij te vertellen. Vanwege de overgang van informeel naar formeel leren zal de intensiteit en tijdsduur van het gebruik van materialen verschillen per kind.

Het boek eindigt met een (ook te downloaden) checklist voor groep 2-3, die je als handvat kunt gebruiken.

Recensie

Groep 2-3 is voor veel scholen en ouders een onbekend verschijnsel. Een stukje bezinning voordat je er als school aan begint, is zeker op zijn plek. Ook het goed voorbereiden en informeren van ouders is een belangrijk issue. Voor scholen die een samengestelde groep 2-3 overwegen, is dit boek beslist een aanrader. Het geeft veel praktische informatie, praktijkvoorbeelden en schema's voor het organiseren van een samengestelde groep 2-3.

N.a.v. Vloeiend van groep 2 naar 3, Aafke Bouwman en Marije Bakker, UitgeverijPica, 2019, ISBN 9789492525628

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!