Kennisplatform
Alles over executieve functies: Leermodules van Emiel van Doorn.

Groep 3 Daltonproof

Legemaat, M. (2023). Groep 3 Daltonproof.
Geraadpleegd op 15-10-2024,
van https://wij-leren.nl/groep-drie-daltonproof.php
Geplaatst op 11 april 2023
Groep 3 Daltonproof

De invoering van het basisonderwijs moest de overgang tussen de kleuterjaren en groep drie meer stroomlijnen. Maar ononderbroken ontwikkelingslijnen zijn nog steeds vaker niet dan wel gerealiseerd. Het lijkt er juist op dat groep 3 nog meer onder druk is komen te staan door overladenheid van het programma en teveel focus op meetbare opbrengsten. Hoe kan het onderwijs in groep 3 dan wél flexibel worden vormgegeven? René Berends laat in zijn boek ‘Groep 3 Daltonproof’ zien hoe er in groep 3 ruimte gemaakt kan worden voor eigenaarschap van leerlingen. Het boek wil een inspiratiebron zijn voor leerkrachten vooral van Daltononderwijs om te laten zien hoe vanuit een Daltonvisie aan het onderwijs in groep 3 gestalte kan worden gegeven.

Het boek biedt praktische ideeën voor het breed vormen van kinderen in groep 3 en voor het idee om kinderen te leren meer 'chef' te laten zijn over het eigen leren.

Deze samenvattende recensie volgt de acht hoofdstukken en doet een globale greep uit de veelheid van onderwerpen die aan de orde komen.

1. Daltonschool

Aan de grondslag van het Daltononderwijs ligt het gedachtegoed van Helen Parkhurst (1886-1973). Vooral haar boek ‘Education on the Dalton Plan’ is een bron van inspiratie. Daltononderwijs ligt niet voor eens en altijd vast, maar is voortdurend in beweging.
De grondgedachte van Parkhurst is kinderen een stem te geven in hun eigen ontwikkeling.

Soms worden daarvoor begrippen gebruikt als zelfsturing, eigenaarschap en leadership.

Parkhurst heeft geen sluitende visie op de mens maar noemt het menstype wat ze voorstaat ergens een ‘fearless human being’.  Door het stimuleren creativiteit en probleemoplossend vermogen komt de ware aard en zelfrealisatie van de mens tot ontwikkeling. In Nederland zijn de volgende vier daltonkernwaarden ontwikkelt:

  • Zelfstandigheid;
  • Vrijheid in gebondenheid;
  • Samenwerken;
  • Reflectie.

Een Daltonschool is een school waar kinderen breed gevormd worden tot actieve, ondernemende burgers, die zich laten kenmerken door de daltonkernwaarden.

2. De goede daltonschool.

Het hebben van een daltonvisie maakt een school tot een daltonschool. Maar als dit onderwijs ook effectief en efficiënt is, is er sprake van een goede daltondschool!

Er ontstond in de laatste decennia steeds meer een meetcultuur door de focus op opbrengstgericht werken.
Aan het rijtje daltonkernwaarden is in 2012 het begrip Effectiviteit toegevoegd. Toch moet er opgepast worden voor een te nauwe blik op opbrengsten. Het gaat vooral om de vraag hoe de brede persoonsvorming die het daltononderwijs beoogt op een effectieve en efficiënte manier gerealiseerd kan worden. Proefondervindelijk onderwijs staat hierbij centraal.

3. Het onderwijs in groep 3

De ononderbroken ontwikkelingslijn laat stagnatie zien van groep 1/2 naar groep 3. Waarom spreken we eigenlijk over groep 3 en de leerstof van groep 3? Er zijn zoveel verschillende leer- en ontwikkelingsprocessen tussen kinderen!

Er zijn globaal twee verschillende aanpakken binnen het leesonderwijs:

  • De ‘phonics’ aanpak; nadruk op techniek van het lezen, strategie en vaardigheden;
  • De whole language approach; nadruk op het belang van leren lezen in een brede, talige en betekenisvolle context.

Nederlandse leesmethoden gaan veelal uit van de eerste methode. In Pisa onderzoeken scoren Nederlandse kinderen echter over het algemeen laag op leesplezier. Misschien moet de strijd tussen de twee kampen beslecht worden zodat er meer aandacht komt voor de motivationele en pedagogische redenen van het leren lezen van het kind. Dat zou ook goed aansluiten bij de Daltonvisie: leren (lezen) doe je voor jezelf en dat start bij de bewustwording dat je iets moet leren wat je nodig hebt.

Wanneer kinderen op een structurele manier leren lezen in groep 3, is het goed oog te hebben voor de doorgaande lijn in hun ontwikkeling: ze starten niet blanko maar hebben al ervaring met (het voorlezen van) boekjes en met letters.
Het is vreemd en onnatuurlijk als de aspecten van lezen, leesbegrip en technisch lezen, gescheiden aangeboden worden aan kinderen. Het gaat juist altijd om het begrijpen van de tekst en om het leesplezier.

4. Dilemma’s voor daltononderwijs in groep 3.

Leerkrachten geven tijdens bijeenkomsten van het Dalton netwerk dilemma’s aan die zij ervaren. Enkele knelpunten bij daltononderwijs in groep 3 die uit de onderwijspraktijk naar voren komen zijn:

  • Onvoldoende kennis van de Daltonvisie;
  • Zicht op belang van geïntegreerd leesonderwijs maar in de praktijk moeilijk realiseerbaar;
  • Vrijheid in gebondenheid is lastig te realiseren in groep 3; er is toch vooral een ‘moeten’;
  • Schoolse en methodische werkwijze van het leren lezen belemmert de kernwaarde zelfstandigheid;
  • Leren lezen als sociaal gebeuren sneeuwt onder door de nadruk op individuele leerprocessen.  

5. Daltononderwijs wil kinderen (meer) regie geven over het eigen leven, werken en leren.

Met 100 bladzijden is hoofdstuk 5 misschien wel de kern van het boek. Dit hoofdstuk is het meest praktisch: hoe geef je kinderen van groep 3 meer regie over het leren.

Voor Parkhurst is de aanvaarding van de taak door het kind belangrijk.

Daarom is het goed om taken betekenisvol en functioneler te maken. Veel tips en ideeën hierover staan in dit hoofdstuk beschreven.
Het curriculair spinnenweb van Van den Akker is een model voor curriculumontwikkeling. Aan de hand van de verschillende componenten in dit web komen veel tips, ideeën en voorbeelden in dit hoofdstuk aan de orde. Die componenten zijn:

  1. Doelen – waartoe leren zij?
  2. Leerinhouden – wat leren zij?
  3. Leeractiviteiten – hoe leren zij?
  4. Docentrollen – wat is de rol van de leraar?
  5. Bronnen en materialen – waarmee leren zij?
  6. Groeperingsvormen – met wie leren zij?
  7. Leeromgeving – waar leren zij?
  8. Tijd – wanneer leren zij?
  9. Toetsing – hoe wordt het leren getoetst?

Verder worden in dit hoofdstuk ook de kernwaarden van het Daltononderwijs uitgewerkt voor groep 3. (vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid, samenwerken, reflectie).

6. De Daltonleraar in groep 3

Aan de hand van 9 punten wordt gereflecteerd op de daltonleraar in groep 3.

1.    De grondhouding van de Daltonleraar; Laat de kinderen het werk doen, het moeten vooral de kinderen zelf zijn die over hun eigen tijd beschikken en aan de slag gaan.

Het gaat erom kinderen te helpen het zelf te leren doen.

2.    Effectiviteit en efficiëntie; de waarden van Daltononderwijs zijn niet te meten in efficiëntie. Toch zijn bepaalde dingen wel inzichtelijk te maken, bijvoorbeeld aan de hand van presentaties, inloopmomenten, open dagen of een thuisboekje;
3.    Leren op z’n Daltons; Van (lees)motivatie een speerpunt maken! Kinderen positieve leerervaringen laten opdoen. Geen consumentenmodus bij kinderen ontwikkelen.
4.    De planning van de leraar; het is wenselijk dat de planning van de leerkracht ook voor de kinderen inzichtelijk is, zodat zij mee kunnen denken. Ingegaan wordt op de jaarplanning; dagplanning; inloop tijdens de ochtend en het kwartiertjesrooster.
5.    Het klassenmanagement in groep 3; twee regels zouden afdoende moeten zijn: kinderen moeten zinnig aan het werk zijn en zij moeten elkaar niet storen. Het werken met regels en routines draagt bij aan het effectief en efficiënt werken.
6.    Het geven van instructie; voor aanleren van kennis is het DIM geschikt, voor onderzoekend en ontwerpend en probleemoplossend leren kan beter een ander onderwijsmodel gebruikt worden.
7.    Helpen en coachen; de rol van de leerkracht zal binnen Daltononderwijs verschuiven van instructeur naar begeleider en coach. Kinderen worden immers steeds zelfstandiger gemaakt en leren zelf verantwoordelijkheid te dragen.
8.    Evalueren en observeren; binnen het daltononderwijs is er veel kritiek op teveel toetsen binnen het onderwijs. Evalueer daarom vooral op het ontwikkelingsproces in groep 3. Formatief evalueren helpt kinderen verder.  
9.    Registreren; op sommige daltonscholen wordt gewerkt met een combinatie van portfolio’s en het doelenboekje.

7. Gebruik van een methode als hulpmiddel van een leraar.

In dit hoofdstuk wordt het gebruik van een methode voor aanvankelijk taal- en leesonderwijs in groep 3 van een daltonschool onderzocht. Hoe zou het onderwijs in groep 3 er uit kunnen zien als leraren geen methode zouden gebruiken? Methodeschrijvers hebben vaak geen bredere visie op wat onderwijs is, en juist zo’n visie hebben daltonleraren wel nodig.
Er zijn wel scholen waar gewerkt wordt zonder vaste methode in groep 3. Daar wordt gebruik gemaakt van werkwijzen die voortvloeien uit het Ontwikkelingsgericht Onderwijs (OGO). In Angelsaksische landen is het ook gebruikelijk dat leraren zich vrijer voelen om hun lessen zelf vorm te geven en voelen zij zich daardoor meer eigenaar van het onderwijs in plaats van doorgeefluik van een methode.

8. Het verbeteren van het daltononderwijs in groep 3.

In dit hoofdstuk staan ideeën voor het opzetten van een daltonontwikkelplan voor groep 3. Voorwaarde daarvoor is een team waarin gewerkt wordt in onderling vertrouwen, een soort leergemeenschap waarbinnen leraren van en met elkaar leren. Ook is het belangrijk bepaalde afspraken te ‘borgen’, vast te leggen zodat de kwaliteit van het onderwijs gehandhaafd blijft.

Het boek sluit af met een uitgebreide literatuurlijst en verschillende bijlagen.

Recensie:

Hoewel dit boek speciaal gericht is op het daltononderwijs en dan ook nog expliciet op groep 3, kunnen ook andere leerkrachten van groep 3 er hun voordeel mee doen. Universeel is immers de kernvraag: hoe geef ik meer eigenaarschap aan leerlingen? Dit brede thema leeft in het hele onderwijs en speciaal voor groep 3 leerkrachten - die vaak methodisch werken - kan het zinvol zijn te zoeken naar wegen om zelfstandigheid en eigenaarschap van leerlingen te bevorderen. 

Het boek staat boordevol tips, lijstjes, ideeën en kaders en wil nadrukkelijk een inspiratiebron zijn. In de leeswijzer vooraf wordt ook expliciet aangegeven dat het boek als studieboek een overladen indruk kan geven en dat het beter is de grote lijn vast te houden en kaders met lijstjes en tips scannend over te slaan. Ideeën en bijlagen zijn dan als naslagwerk te gebruiken. Een advies wat zeker bruikbaar is. Ondanks deze leestip vind ik de opbouw van het boek nog steeds niet altijd even helder: kopjes en tussenkopjes zijn in hetzelfde lettertype vorm gegeven en hebben soms wel soms niet een nummer. Een nummering binnen de hoofdstukken (6.1, 6.2 enz.) zou meer structuur bieden.

Leerkrachten van groep 3 die willen reflecteren op hun onderwijs en die eigenaarschap bij hun leerlingen willen bevorderen, kunnen in dit boek zeker terecht. Regie over eigen leren is tenslotte bewezen motivatie verhogend en onderdeel van de NPO menukaart. Scholen die daarmee bezig zijn, kunnen ideeën opdoen uit dit boek. Ook leerkrachten die nadenken over doorgaande ontwikkelingslijnen tussen groep 1/2 en groep 3 kan ik dit boek aanbevelen.
 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Groep 3 Daltonproof is te bestellen via:



Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.