Formatieve assessment integreren in de praktijk

Helèn de Jong

Groepsleerkracht en redactielid bij Wij-leren.nl

 

  Geplaatst op 13 maart 2018

  >> Formatieve assessment integreren in de praktijk direct bestellen.

In het boek ‘Formatieve assessment integreren in de praktijk’ lichten Dylan Wiliam en Siobhán Leahy vijf kernstrategieën voor formatieve assessment toe. Daarnaast geven ze 24 praktische technieken (met bijbehorende tips en aandachtspunten) die je meteen kunt toepassen in je klas.

Het boek gaat dus niet alleen over het waarom van formatieve assessment, maar vooral ook over het hoe en wat. In deze samenvattende recensie geven we een indruk van de technieken en tips als smaakmaker.

Prioriteit voor formatieve assessment

Je wilt dat leerlingen zien waar ze staan ten opzichte van een leerdoel en beseffen welke stappen ze kunnen zetten om dat doel te bereiken. Deze drie kenmerken vormen de basis van formatieve assessment:

  • je weet wat je je leerlingen wilt laten leren, en leerlingen weten dat ook; 
  • je peilt voortdurend wat een leerling al weet en begrijpt; 
  • je gebruikt die feiten om de leerling verder te helpen in zijn leerproces.

Je eigen professionele leerproces

Alle leraren kunnen hun manier van lesgeven verbeteren. Niet omdat ze niet goed genoeg zijn, maar omdat ze altijd beter kunnen worden. Het is nuttig om een gedetailleerd plan van aanpak te maken. De volgende punten zijn van belang:

  • het actieplan beschrijft een klein aantal veranderingen die je wilt doorvoeren in je manier van lesgeven;
  • het plan staat op schrift;
  • de vijf kernstrategieën voor formatieve assessment vormen de basis van het plan;
  • in het plan staat wat je minder gaat doen of wilt opgeven om tijd te maken voor de veranderingen.

Het formulier ‘de technieken die ik regelmatig gebruik’ kan helpend zijn om inzicht te krijgen in welke technieken je al gebruikt. Aan het einde van de recensie staat een link naar de gratis download van dit en andere formulieren.

“Wie te veel wil aanpassen, valt al snel terug op oude routines”

Probeer de technieken niet allemaal tegelijk uit. Start met een techniek die jou aanspreekt en breid je technieken geleidelijk uit. “Veranderingen aanbrengen in je manier van lesgeven is niet eenvoudig”, zegt Wiliam.

Wie te veel wil aanpassen, valt al snel terug op oude routines. Daarom licht dit boek toe hoe je formatieve assessment stapsgewijs in de praktijk kunt brengen en kunt borgen, zodat het een vast onderdeel wordt van je lesgeven.

Strategie 1 Leerdoelen en succescriteria duidelijk maken, delen en begrijpen

Een leerdoel of succescriterium wordt niet bedacht om leerlingen te helpen een bepaalde activiteit te voltooien, maar om hen te helpen iets te leren.

Begin liever met voorbeelden van werk dan met rubrics om leerlingen te laten zien wat de bedoeling is:

  • gebruik anoniem werk;
  • vergelijk twee of meer werkstukken;
  • kwaliteit is niet altijd in woorden te vatten;
  • ga na wat je leerlingen denken dat ze leren.

Gebruik big ideas, learning progressions en markeerpunten:

  • maak je big ideas precies groot genoeg;
  • niet alle nuttige leerdoelen hoeven big ideas te zijn;
  • ontwikkel learning progressions;
  • zorg dat deze een empirische en theoretische grondslag hebben.

“Beginnen met het einde voor ogen zegt Stephen Covey”

Strategie 2 Bewijs verzamelen van de leerresultaten

Om goed les te kunnen geven moeten we achterhalen wat leerlingen al weten. Dat is lastig omdat je bij veel leergebieden zelf op zoek moet naar bewijs. Ook vinden leerlingen het vaak ongemakkelijk om hun denkproces te delen.

Het is belangrijk om je vragen van tevoren te plannen. Laat leerlingen geen vinger opsteken, behalve als ze een vraag hebben. Kies leerlingen willekeurig uit:

  • met een interactieve tool om namen te kiezen;
  • met ijsstokjes met namen of nummers;
  • met kleine kaartjes;
  • twee willekeurig gekozen leerlingen, daarna vrijwilligers.

Gebruik werkwijzen waarbij alle leerlingen reageren:

  • elektronische stemsystemen;
  • ABCD-kaarten bij meerkeuzevragen op laten steken;
  • stemmen met 1,2,3, of 4 vingers in de lucht;
  • schrijven op miniwhiteboards.

Strategie 3 Feedback geven die het leerproces stimuleert

We dienen leerlingen feedback te geven om ze weer op het goede spoor te krijgen. Bij het verzamelen van bewijs merken we namelijk vaak dat ze niet hebben geleerd wat we wilden. Belangrijk is je te richten op de reactie van de leerlingen, niet op de feedback.

“Feedback zou meer werk moeten opleveren voor de ontvanger dan voor de gever”

Maak detectivewerk van je feedback:

  • laat leerlingen het commentaar bij het juiste opstel zoeken;
  • verbind de feedback met de leerdoelen en succescriteria;
  • laveer tussen voorschrift en vaagheid;
  • categoriseer de sterke en zwakke punten.

Geef commentaar, geen cijfers:

  • bedenk dat niet alle leerlingen dat leuk vinden;
  • de betekenis van feedback kan verschillend zijn voor ontvanger en gever;
  • maak duidelijk wat leerlingen met het commentaar moeten doen;
  • behandel het werk van leerlingen met respect.

Strategie 4 Leerlingen activeren als leerbron voor elkaar

Deze strategie is niet alleen bedoeld om leraren werk te besparen. Indien deze strategie goed wordt ingevoerd, kunnen prestaties van degenen die helpen en degenen die geholpen worden substantieel verbeteren!

Volgens de gebroeders Johnson zijn er vijf voorwaarden waarmee je de kans kunt vergroten dat coöperatief leren de prestaties van leerlingen verbetert:

  • positieve onderlinge afhankelijkheid;
  • uitgebreide interactie;
  • bewuste individuele verantwoordelijkheid;
  • frequent toepassen van sociale vaardigheden om te kunnen samenwerken;
  • regelmatige groepsevaluatie van het huidige functioneren.

Tips voor peerfeedback:

  • begin met tweetallen en een anonieme leerling;
  • pas ‘twee sterren en een wens’ toe (twee complimenten en een tip);
  • geef zinsopeningen;
  • laat klasgenoten de feedback van de leraar overbrengen.

Strategie 5 Leerlingen stimuleren om eigenaar van hun leerproces te zijn

Veel van wat onze leerlingen later moeten weten, is nog niet ontdekt of uitgevonden. Het is de eerste taak van de school om leerlingen af te leveren met een honger naar kennis en enig idee hoe ze die moeten verwerven en gebruiken.

Kernfactoren zijn:

  • leeractiviteiten verschuiven naar de context van persoonlijke doelen;
  • inspanning koppelen aan succes;
  • leerlingen betrekken bij de planning van hun werk.

“Leren hoe je moet leren was vroeger een luxe in het onderwijs; vandaag de dag is het noodzaak”

Het zijn niet de leraren die het leerproces creëren; dat doen de leerlingen. Wel kunnen leraren de omstandigheden creëren waarin leerlingen optimaal kunnen leren. Voorbeelden daarvan zijn:

  • zelfgereguleerd leerproces;
  • zelfrapportages;
  • intrinsieke en extrinsieke motivatie voeden;
  • leerlingen inschakelen om tijdens de les te observeren.

Recensie

Inmiddels is het wel duidelijk dat formatieve evaluatie één van de krachtigste manieren is om de leerresultaten van leerlingen te verbeteren. In “Visible learning for teachers’ bewijst Hattie (2012) de positieve effectgrootte.

Het boek ‘Formatieve assessment integreren in de praktijk’ is een mooi handboek met ideeën om je onderwijs op dit terrein te verbeteren. Je hoeft het niet van voor tot achter door te lezen, maar kunt eenvoudig beginnen met een aansprekende strategie.

Ik ben zelf begonnen met techniek 4: geen vinger opsteken behalve als je een vraag hebt. Onthutsend om te merken hoe stevig dit script verankerd is in mijn onderwijs. Heel interessant om te ervaren hoe ineffectief het laten opsteken van vingers eigenlijk is.

Er was weerstand: leerlingen die nooit hun vinger opstaken vonden het niet leuk nu zomaar antwoord te mogen geven. Leerlingen die wel regelmatig hun vinger opstaken vonden het ook niet leuk omdat ze niet meer steeds konden laten zien dat ze het goede antwoord wisten. Inmiddels (na een aantal weken) begint het te wennen en zien we de voordelen:

  • iedereen moet een antwoord weten, want je kunt gekozen worden;
  • leerlingen zijn actiever betrokken bij de les;
  • het is eerlijk, want iedereen komt aan de beurt;
  • je bent niet dom als je het verkeerde antwoord geeft, iedereen maakt fouten;
  • antwoorden geven is socialer geworden, niet alleen de snelste leerling krijgt een beurt;
  • leerlingen zijn meer bereid elkaar te helpen en luisteren beter naar elkaar;
  • de gegeven antwoorden zijn niet altijd juist, maar tonen soms verrassende inzichten.

Het is absoluut aan te raden niet te veel tegelijk te willen aanpassen. Daarbij is zelfrapportage (reflectie) voor de leraar net zo krachtig als voor de leerling.

  • Was het mijn (leer)doel deze techniek te integreren of ben ik blijven steken bij het experiment?
  • Is er bewijs dat mijn onderwijs verrijkt wordt door deze techniek (succescriteria)?
  • Wat heb ik nog nodig om mijn gewoonten duurzaam te veranderen (borging)?

Het is een grote uitdaging voor het onderwijs om formatieve feedback nu de plaats te (gaan) geven die het verdient. Wat zou het geweldig zijn als leerlingen inzien hoeveel krachtiger toekomstgerichte feedback is dan feedback die het afgeronde werk evalueert!

Als leerlingen gaan vragen waarom zulke feedback de uitzondering is en niet de norm. Als leerlingen hun leraar vragen wat het nut van een cijfer is en hoe ze daar beter van worden.

N.a.v. Wiliam, D. & Leahy, S., Formatieve assessment integreren in de praktijk, Bazalt Educatieve Uitgaven, 1e druk 2018, ISBN 9789461182449, 239 blz. € 52.

Bazalt.nl/dylanwiliam 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Formatieve assessment integreren in de praktijk is te bestellen via:

Gerelateerd

Webinar
Intrinsieke motivatie en spel: de echte motor onder leren?
Intrinsieke motivatie en spel: de echte motor onder leren?
Gratis webinar met Rob Martens
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Concentratie in de klas in vo en mbo
Concentratie in de klas in vo en mbo
Inzicht en handvatten om de focus van je leerlingen te verbeteren
Medilex Onderwijs 
Formatieve assessment
Leren zichtbaar maken met formatieve assessment - In de praktijk.
Arja Kerpel
Leren zichtbaar maken
Leren zichtbaar maken - John Hattie.
Arja Kerpel
Team-based learning
Team-based Learning: best practice voor effectief en leuker leren!
Ilse Erich
Een klas van denkers
Een klas van denkers
Dick van der Wateren
Effectieve vragen stellen
Effectieve vragen stellen essentieel voor een onderzoekende houding
Sietske van der Wegen
Schrijfonderwijs verbeteren
Schrijfproducten verbeteren alleen door formatieve evaluatie op doelen!
Helèn de Jong
Feedback op emotie
Wanneer draagt feedback bij aan leren?
Lia Voerman
Formatief evalueren
Formatief evalueren, hoe pak ik dat aan in mijn les? Tien voorbeelden
Gerdineke van Silfhout
Leerwinst formatief toetsen
Grotere leerwinst door begeleiding leerkrachten bij gebruik formatieve toetsen
Annemieke Top
ontbrekende schakel - conatie
De ontbrekende schakel in onderwijs - inzicht in het conatieve deel
Joop Stroes
formatief toetsen didactisch handelen
Formatief toetsen in relatie tot didactisch handelen
Dominique Sluijsmans
toetsing als motor voor leren en succeservaringen
Toetsing als motor voor leren: naar succeservaringen voor alle leerlingen
Dominique Sluijsmans
Toetsing als kans voor leren - Intro
Toetsing als kans voor leren - Intro
Dominique Sluijsmans
Formatief evalueren organiseren effecten
Hoe organiseer je formatief evalueren en wat is het effect? (2)
Dominique Sluijsmans
Formatief leren en de implementatie daarvan
Wat vraagt formatief van (teams van) leraren? (3)
Dominique Sluijsmans
Vijf voorbeelden van formatief evalueren
De cyclus van formatief evalueren in 5 voorbeelden
Gerdineke van Silfhout
Prestatiepijn door toetsen
Prestatiepijn: toetsen als boosdoeners?
Gerdineke van Silfhout
Toetsrevolutie
Toetsrevolutie - Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs
Helèn de Jong
Formatief evalueren schoolbreed implementeren
Formatief evalueren schoolbreed implementeren
Bertine van den Oever


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
Betrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
Onderwijskwaliteit in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd in het vak van leerkracht?
redactie
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd?
Hoe krijg je middelbare scholieren geïnteresseerd?
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



betrokkenheid
feedback
motivatie
onderwijskwaliteit

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest