Leeruitkomsten formuleren voor je opleiding

Carine Elferink

Onderwijskundig adviseur bij Libereaux

Geplaatst op 18 februari 2021

De huidige Nederlandse maatschappij verandert erg snel, waardoor leven lang ontwikkelen steeds belangrijker wordt voor mensen én organisaties. Dit vraagt om een optimale afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt.

De rol van een onderwijsinstelling zal dan ook veranderen, namelijk van onderwijspartner naar ontwikkelpartner. Met andere woorden: onderwijsinstellingen moeten hun onderwijs steeds flexibeler inrichten, wat inhoudt dat (werkende) professionals en studenten steeds meer keuzevrijheid hebben, zowel op wat ze leren (inhoudelijke keuzevrijheid) als hoe ze leren (zelf gekozen tijd, plaats en tempo).

Met behulp van leeruitkomsten kan een onderwijsinstelling het curriculum van een opleiding hierop laten aansluiten.

Inleiding - leeruitkomsten

In dit artikel gaan we in op hoe je als onderwijsinstelling met behulp van leeruitkomsten je curriculum flexibel kunt maken. Met als doel om te inspireren en activeren én om onderwijsinstellingen inzicht te geven dat er meer bij komt kijken dan ‘alleen’ het onderwijs schrijven in leeruitkomsten.

Jacob: “Wij zien als onderwijsinstelling dat de arbeidsmarkt tegenwoordig erg snel verandert. Op dit moment hebben we ons curriculum afgestemd op de inhoudelijke vakken. Iedere docent geeft zijn eigen vak en de studenten volgen dit om hun diploma te kunnen behalen. Mijn wens zou zijn dat de studenten die bij ons afstuderen een betere aansluiting hebben met de arbeidsmarkt, beschikken over een grote mate van zelfstandigheid en ook vaardigheden tot een goede werknemer hebben ontwikkeld.

Ook zou ik meer professionals uit het werkveld willen aantrekken om een opleiding te gaan volgen, waarbij we inspelen op het onderwerp Leven Lang Ontwikkelen. De focus van het onderwijs moet hierbij liggen op datgene dat de professionals nog moeten leren. Alleen de grote vraag voor mij is; hoe doen wij dat als onderwijsinstelling? En wat komt erbij kijken?”

Steeds meer onderwijsinstellingen willen net zoals Jacob het onderwijs flexibel inrichten met behulp van leeruitkomsten. Vaak is dit een hele uitdaging voor een onderwijsinstelling. Ben je ook benieuwd wat leeruitkomsten zijn? Wat erbij komt kijken als je het onderwijs om wilt zetten naar leeruitkomsten en hoe je hiermee om moet gaan? Lees dan snel verder.

Flexibel onderwijs

Flexibel onderwijs betekent dat studenten[1] steeds meer keuzevrijheid hebben binnen een opleiding. Dit kan gericht zijn op hoe studenten willen leren, bijvoorbeeld:

het volgen van tijd- en plaats onafhankelijk onderwijs;
het studeren in hun eigen tempo;
het studeren volgens hun eigen planning.

Ook de inhoud, werkvormen en leermiddelen van een opleiding kunnen flexibel worden aangeboden, dit is meer gericht op wat studenten moeten leren. Het valideren van eerdere opgedane werkervaring kan hierin een rol spelen.

Om tot flexibel onderwijs te komen, zijn vijf stappen van belang:

Outputgerichte leeruitkomsten;
Leerwegonafhankelijk toetsen;
Onderwijsarsenaal met leermaterialen en leeractiviteiten;
Leerscenario’s en persona’s;
Coördinatie en organisatie.

Zoals eerder aangegeven gaat dit artikel nader in op outputgerichte leeruitkomsten.

Betekenis van leeruitkomsten

In 2016 is door de overheid de Pilot Flexibilisering; experimenteren leeruitkomsten voor het deeltijdonderwijs in het leven geroepen.

Dit betekent dat een aantal onderwijsinstellingen als Pilot in Nederland hun onderwijs hebben omgebouwd naar eenheden van leeruitkomsten en zo hun opleiding flexibeler samenstellen. Met als doel om de opleidingen beter bij de behoefte van de deeltijdstudenten te laten aansluiten.

Leeruitkomsten worden als volgt gedefinieerd door de NVAO (2015); ‘Leeruitkomsten zijn beschrijvingen van wat een lerende geacht wordt te weten, te begrijpen en te kunnen toepassen na afronding van een bepaalde leerperiode.’ Dit kan een leerperiode of leertraject zijn in het onderwijs of een leertraject op het werk of in vrije tijd.

Leeruitkomsten moeten voldoen aan de volgende kwaliteitseisen (NVAO, 2015):

Leerwegonafhankelijk: ze stellen studenten in staat een eigen leerweg te bepalen;
Representatief voor de leerresultaten van de opleiding;
Herkenbaar voor het werkveld;
Specifiek en meetbaar: ze bieden een eenduidig beoordelingskader bij leerwegonafhankelijke toetsing;
Transparant: de relatie tussen leerresultaten, eenheden van leeruitkomsten, leeractiviteiten en toetsing is duidelijk;
Samenhangend: ze vormen een samenhangende eenheid en zijn te onderscheiden van andere (eenheden van) leeruitkomsten;
Duurzaam: ze zijn op zo’n manier geformuleerd dat ze een aantal jaren gehanteerd kunnen worden.

Oftewel: leeruitkomsten zijn een omvangrijke beschrijving van wat (beginnende) professionals aan het einde van de opleiding of periode moeten kunnen. Hierbij is het mogelijk om het onderwijsaanbod te volgen om de leeruitkomst te behalen.

Dit is ook op een andere manier mogelijk, door bijvoorbeeld beroepsproducten (eigen gemaakte/opgezette documenten) die een professional al heeft liggen vanuit het werkveld.

"Leeruitkomsten zijn een omvangrijke beschrijving van wat (beginnende) professionals aan het einde van de opleiding of periode moeten kunnen."

Voordelen van werken met leeruitkomsten

Er zijn veel voordelen op te noemen voor het werken met leeruitkomsten.

Verwachtingen zijn duidelijk

Allereerst brengen leeruitkomsten direct in beeld wat de studenten moet doen om aan het einde van een periode zijn EC’s te behalen. Hierdoor weet de student op voorhand wat hij kan verwachten.

Zelfstandigheid student

Daarnaast weet hij hoever hij nog is verwijderd van het beoogde eindniveau én wat hij nog moet doen om het eindniveau te bereiken. Doordat de student hier inzicht en regie in heeft, zorgt dit voor een hogere mate van zelfstandigheid bij de student.

Integratie theorie en praktijk

Verder zorgen leeruitkomsten voor een duidelijke integratie tussen de praktijk, kennis en (domein overstijgende) vaardigheden. Hierdoor zijn situaties realistischer en betekenisvoller voor studenten en sluiten ze beter aan bij de arbeidsmarkt.

Leeruitkomsten als kapstok

Als laatste dienen de leeruitkomsten als een kapstok tussen de eindkwalificaties, de leeractiviteiten van de studenten en de (leerwegonafhankelijke) toetsing. Hierdoor zal de functie van vakken, toetsen en docent veranderen. Deze drie zullen namelijk ten dienste moeten staan van de leeruitkomsten.

Dit maakt een leeruitkomst ‘leerwegonafhankelijk’ en flexibel inzetbaar, zowel voor de onderwijsroute als voor de arbeidsroute.

Twee uiterste type studenten

Er zijn twee uiterste type studenten die je kunt bedienen als je je opleiding opzet met behulp van leeruitkomsten.

1. De professional

Het eerste type is de professional die al jarenlange ervaring heeft op het gebied van de gekozen opleiding. Deze professional kan met behulp van valideren van werkervaring (EVC) zijn kennis en kunde van voorgaande jaren inzichtelijk maken.

Daarnaast is eerder inbreng van het beroepsproduct mogelijk, wat betekent dat een professional een eigen beroepsproduct inlevert bij de docent van het vak. Hij kiest dan voor een andere manier van examineren.

Ook is aanvraag van eerdere examinering mogelijk. Dit houdt in dat de professional de les niet volgt, maar alleen het tentamen maakt. Het liefst zo snel vroeg mogelijk in de opleiding.

Deze drie mogelijkheden leveren versnelling en maatwerk op voor de professional, waardoor een opleiding een stuk aantrekkelijker is voor deze groep professionals én zij dus sneller beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt.

2. De student

Het tweede type is de student die de onderwijsroute volgt. Waarbij met name startende studenten ondersteuning nodig hebben bij het doorlopen van de opleiding. Het gaat hier om studenten die net van het voortgezet onderwijs komen.

Voor deze groep studenten speelt de docent een zeer belangrijke rol. Waar eerst de inhoud van de les en de kennis van de docent centraal stond, is nu de leeruitkomst het uitgangspunt waarin de vakken ondersteunen. Oftewel: het vak dient ter ondersteuning aan de leeruitkomst.

Daarnaast is het zo dat leeruitkomsten impliceren dat het een uitkomst is waar de student naar toe kan groeien. Om dit te bereiken hebben (sommige) studenten tussentijds feedback en begeleiding van docenten nodig. Dit vraagt een begeleidende rol van docenten met andere vaardigheden en een andere kijk op leren. Zij gaan in overleg met studenten wat ze al kunnen, waarbij het mogelijk is dat studenten alleen nog naar de lessen met de inhoud komen die ze nog niet begrijpen en dat ze de lessen die ze al begrijpen overslaan.

Hoe bedien je deze beide typen?

Waarschijnlijk denk je nu: hoe kun je dit goed vormgeven zodat beide uiterste type studenten bediend worden? En: zijn studenten wel in staat om zelf hun keuzes in de opleiding te maken? Wat als ze helemaal niet naar de lessen komen?

Dan willen wij je uitdagen om jezelf de volgende vragen te stellen:

Is het noodzakelijk dat de student per se naar jouw les komt?
Kunnen ze zonder de lessen ook de leeruitkomsten aantonen of het tentamen behalen?
Wat is het doel van je lessen?

Over deze laatste vragen moet je als docent en als onderwijsinstelling nadenken om leeruitkomsten goed te kunnen implementeren in je onderwijsinstelling.

Formuleren van leeruitkomsten

In een leeruitkomst beschrijf je dus wat een aankomend professional moet laten zien of moet kunnen aan het einde van een bepaalde periode. Om goede leeruitkomsten op te stellen zijn een viertal dingen van belang.

Als eerste beschrijf je de activiteit oftewel wat wil je de student zien doen. Zo kunnen studenten bijvoorbeeld het onderwerp onderzoeken, analyseren of wellicht iets opstellen of creëren.

Ten tweede beschrijf je het onderwerp, dit geeft aan waar de leeruitkomst zich op richt. Bijvoorbeeld bij de opleiding bedrijfskunde (hbo), moeten de student een context analyse maken of een projectplan opstellen.

Ten derde moeten de minimale eisen worden omschreven. Dit zijn de minimale eisen waaraan het onderwerp moet voldoen. Bijvoorbeeld de keuze wordt onderbouwd met behulp van relevante literatuur of modellen.

En als laatste wordt de context waarin de leeruitkomst afspeelt omschreven. Is de context eenvoudig of juist complex? Krijgt de student begeleiding of voert hij het zelfstandig uit? Denk hierbij aan het ZelCom model (Bulthuis, 2013).

Zo kun je je voorstellen dat de mate van begeleiding in de eerste jaren van de opleiding meer is dan de laatste jaren. En daarnaast dat de complexiteit en de contexten van opdrachten door de jaren heen moeilijker worden. De minimale eisen en de context worden niet te specifiek uitgewerkt in de leeruitkomst, omdat het de bedoeling is dat deze punten verder worden uitgewerkt in het beoordelingsformat.

"Het werken met leeruitkomsten vraagt ook om een andere manier van kijken naar hoe mensen leren, het onderwijs, het curriculum, de vakken en de docenten en andere betrokkenen."

Implementeren van leeruitkomsten

Uit het voorgaande wordt duidelijk dat er meer bij komt kijken dan alleen het schrijven van leeruitkomsten. Het werken met leeruitkomsten vraagt ook om een andere manier van kijken naar hoe mensen leren, het onderwijs, het curriculum, de vakken en de docenten en andere betrokkenen.

Dit betekent dat het plan breed gedragen moet worden en dat alle betrokkenen de meerwaarde van leeruitkomsten moeten inzien. Een onderwijsinstelling kan wel leeruitkomsten implementeren, maar de docenten van de opleidingen moeten uiteindelijk de leeruitkomsten voor hun opleiding ook opstellen.

Om draagvlak te creëren is het handig om bijeenkomsten te organiseren, gericht die gericht zijn op de vragen:

Wat zijn leeruitkomsten
Wat zijn de voordelen van werken met leeruitkomsten
Welke gevolgen heeft het doorvoeren van leeruitkomsten voor het onderwijs.

Ook is het van belang om personen in de organisatie te hebben die beschikken over de onderwijskundige expertise om opleidingen te ondersteunen bij het schrijven van leeruitkomsten, het inrichten van het onderwijs en de bijbehorende vakken.

Daarnaast zal deze persoon ook de docenten begeleiden bij de verandering die zal aantreden bij henzelf én in het onderwijs. En als laatste is het handig om een projectleider binnen de onderwijsinstelling te hebben die het overzicht op alle opleidingen houdt, de gezamenlijke bijeenkomsten regelt en vragen over het implementeren van leeruitkomsten kan beantwoorden.

Oftewel op het moment dat je als onderwijsinstelling het onderwijs inricht met behulp van leeruitkomsten dan vraagt dit om expertise en draagvlak binnen de organisatie. Als dit het geval is dan kan er flexibel onderwijs ontstaan, waarbij de student steeds meer keuzevrijheid heeft.

Hierdoor verandert je onderwijsinstelling van onderwijspartner naar een ontwikkelpartner en draag je zorg voor een betere aansluiting met de arbeidsmarkt.