Persona's - Het beschrijven van een ijkpersoon bij het flexibiliseren van onderwijs

Carine Elferink

Onderwijskundig adviseur bij Libereaux

Geplaatst op 2 oktober 2020

De snel veranderende samenleving zorgt ervoor dat het huidige onderwijs zich steeds flexibeler op moet stellen. Onderwijsinstellingen krijgen te maken met een toenemende diversiteit aan studenten met verschillende achtergronden en vraagstukken.

Om te weten voor welke (werkende) studenten een onderwijsinstelling flexibele leerroutes moet aanbieden, kan gebruikt worden gemaakt van persona’s.

Een persona (of ijkpersoon) is een gedetailleerde omschrijving van een eindgebruiker van jouw product of dienst, in dit geval de student.

In dit artikel gaan we in op hoe je als onderwijsinstelling op basis van uitgeschreven profielen (persona’s) flexibele leerroutes kunt uitwerken. Met als doel om te inspireren en activeren én om onderwijsinstellingen inzicht te geven wat erbij komt kijken als zij meer willen flexibiliseren binnen hun onderwijsinstelling.

Lies (38): “Op mijn 17e heb ik mijn havodiploma behaald en heb toen besloten om te gaan werken in de horeca. Door de Coronacrisis heb ik momenteel geen werk meer en ben ik gaan nadenken of ik nog wel in de horeca wil werken. Naast mijn werk ben ik namelijk al tien jaar intensieve mantelzorger van mijn vader. Dit vind ik zo leuk om te doen, dat ik overweeg om in de zorg te gaan werken. Echter heb ik hiervoor een diploma nodig. Door de intensieve verzorging van mijn vader heb ik al veel ervaring en kennis van de zorg. Dat zal grotendeels overeen komen met het onderwijsaanbod van een opleiding gericht op zorg. Daarnaast heb ik een gezin met drie jonge kinderen. Ik zou graag mijn ervaringen met mijn vader gericht op zorg in willen zetten om korter dan vier jaar naar school te hoeven. Zo kan ik een diploma behalen en tegelijkertijd voor mijn vader en kinderen zorgen.”

Door middel van de omschrijving van de fictieve persona Lies kun je je een goed beeld vormen van de problemen waar Lies tegenaan loopt én waarom ze geen traditionele vierjarige opleiding wil volgen. Lies is een voorbeeld van een student die een aangepast onderwijsaanbod nodig heeft.

De samenleving vraagt om flexibel onderwijs

Steeds meer onderwijsinstellingen willen het onderwijs flexibeler inrichten om (werkende) studenten beter te kunnen bedienen door aan te sluiten bij behoeftes, tempo, achtergrond en interesses van (werkende) studenten.

Tegelijk vraagt de voortdurend veranderende arbeidsmarkt om meer wendbaarheid van onderwijsinstellingen.

Door technische (en andere) ontwikkelingen verdwijnen en ontstaan nieuwe banen. Denk hierbij aan globalisering, automatisering, maar ook de huidige Coronacrisis. De voorspelling is dat 25% van de huidige banen verdwijnen in de toekomst. De arbeidsmarkt wordt steeds diverse en om deze reden is het van belang dat (werkende) studenten wendbaar zijn en zich blijven ontwikkelen.

Op dit moment voelt veruit de grootste groep werkenden vanuit zichzelf niet de noodzaak om zich te ontwikkelen. Ze willen wel leren, maar vaak geen traditionele vierjarige studie meer volgen. Zie ook de situatie van Lies.

Er is dan ook vanuit de samenleving behoefte aan flexibel, wendbaar onderwijs waarmee snel ingespeeld kan worden op deze veranderingen.

Flexibel onderwijs biedt hierin voordelen doordat studenten meer zeggenschap en regie over de invulling van zijn opleiding krijgen en er mogelijkheden ontstaan voor het valideren van werkervaring. Dit kan leiden tot een verkorte en efficiënte leerroute. De samenleving vraagt dan ook van onderwijsinstellingen om zich te ontwikkelen van een onderwijspartner naar een ontwikkelpartner om zo zowel student als de arbeidsmarkt optimaal te kunnen blijven bedienen.

De betekenis en bouwstenen van flexibel onderwijs

De meest complete beschrijving van flexibel onderwijs geeft SURF weer:

Flexibel onderwijs houdt in dat studenten keuzevrijheid hebben. Door bijvoorbeeld tijd- en plaats onafhankelijk onderwijs te volgen, in hun eigen tempo en volgens hun eigen planning. Ook werkvormen en leermiddelen kunnen flexibel worden aangeboden. Flexibel onderwijs kan te maken hebben met wat studenten leren (inhoudelijke keuzevrijheid, onderwijs passend bij hun achtergrond) en hoe studenten leren (op hun eigen tijd en plaats en in hun eigen tempo, op hun eigen niveau en manier).

Om tot flexibel onderwijs te komen, zijn de volgende vijf stappen van belang: outputgerichte leeruitkomsten, leerwegonafhankelijk toetsen, onderwijsarsenaal met leermaterialen en leeractiviteiten, leerscenario’s en persona’s en coördinatie en organisatie. Zoals aan het begin is aangegeven gaat dit artikel nader in op leerscenario’s en persona’s.

Leerscenario’s en persona’s

Leerscenario’s zijn alle mogelijk leerroutes voor studenten die binnen een onderwijsinstelling aanwezig zijn. Om inzicht te krijgen in de verschillende leerscenario’s van een onderwijsinstelling, kan gebruik worden gemaakt van persona’s. Een persona (of ijkpersoon) is een gedetailleerde omschrijving van een eindgebruiker van jouw product of dienst, in dit geval een student.

Met behulp van persona’s kun je als onderwijsinstelling realistische profielen van studenten opstellen in plaats van algemene doelgroepen.

In dit geval hebben we het dan ook over profielen van (werkende) studenten uit de samenleving die de ambitie hebben om zichzelf verder te ontwikkelen of gedwongen worden om zich te ontwikkelen.

Deze persona uit de praktijk wordt concreet en anoniem beschreven, door eerst algemene gegevens te noemen, zoals wie is hij, waar woont hij, wat is zijn achtergrond en huidige baan. Daarnaast is van belang dat helder wordt waarom de professional zich wil of moet ontwikkelen en op welk gebied hij zich wil ontwikkelen. Het punt is namelijk dat veel (werkende) studenten vaak al werkervaring hebben voordat ze zich aanmelden bij de onderwijsinstelling, door bijvoorbeeld een bijbaantje, een eigen opgezet bedrijf of jarenlange werkervaring van een werkende professional.

Er zou toch niets mooiers zijn als deze werkervaring gevalideerd kan worden en ingezet kan worden voor een verkorte mbo-opleiding? Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat een (werkende) student met één jaar onderwijsaanbod een mbo-diploma kan behalen.

Van persona naar verschillende leerscenario’s

Zodra de persona’s in kaart zijn gebracht, kan voor iedere persona een leerscenario worden uitgewerkt gericht op meerdere fasen van de opleiding.

Allereerst komt de oriëntatiefase aanbod, dit is de fase voordat de kandidaat zich aanmeldt bij een onderwijsinstelling, dit kan van keuzebegeleiding tot validering van werkervaring zijn.
Vervolgens krijg je de instroomfase, waarbij de leerroute wordt vastgesteld oftewel het onderwijsaanbod.
Hierna krijg je de afronding van het onderwijs, met onder andere examinering, diplomering en/of certificering.
Als laatste heb je de nazorg, dit is de fase na het behalen van het diploma. Denk hierbij aan de evaluatie van de opleiding of een uitnodiging voor de student om zich te blijven ontwikkelen.

De volgende stap voor een onderwijsinstelling is om kijken wat ze op dit moment allemaal al doen, om de verschillende leerscenario’s te kunnen uitvoeren. Daarna kan er gekeken worden wat er nog nodig is om de gewenste leerscenario uit te kunnen voeren. Dit kan worden vastgelegd in een notitie, die vervolgens gebruikt kan worden bij het uitvoeren, maar ook kan dienen als verantwoordingsdocument.

Voordelen van persona’s

Het gebruik van persona’s zorgt ervoor dat het perspectief van de (werkende) student centraal staat. Door de gewenste situatie als uitgangspunt te nemen, blijkt dat er vaak al veel meer mogelijk is dan van tevoren door de onderwijsinstelling wordt gedacht. Ook zorgt het voor betrokkenheid van de teamleden en blijft het doel, voor wie ze flexibiliseren, helder voor ogen. De teamleden begrijpen welke aanpassingen ze moeten doen, waarom ze die moeten doen en wat het uiteindelijk oplevert. Hierdoor ontstaat in een korte tijd het inzicht bij verschillende betrokkenen en de mogelijkheden om de leerscenario’s te realiseren.