ADHD is geen ziekte

Laura Batstra

Onderzoeker en docent bij Rijksuniversiteit Groningen - Orthopedagogiek

Geplaatst op 1 juni 2014

ADHD is onder kinderen volksziekte nummer één. Het medicijngebruik om de stoornis te bestrijden neemt al even epidemische vormen aan. Maar Altijd-Druk-Heel-Druk is meestal geen medisch probleem. ADHD kan vaak worden voorkomen door de diagnose niet te stellen: ‘ADHD een ziekte noemen is een denkfout.’

Misvatting

Het is een misvatting te denken dat ADHD (Attention Deficit/Hyperactivity Disorder) een stoornis is in de hersenen. Verreweg de meeste kinderen met ADHD hebben geen afwijkende hersenen. Er is niet te weinig aan een bepaald stofje en er zijn ook geen hersengebiedjes kleiner. ADHD is niet meer dan een naam die we gegeven hebben aan problematisch hyperactief, impulsief en afleidbaar gedrag. Maar lang niet alle drukke en snel afgeleide kinderen hoeven naar de psychiater.

Rechtstreeks doorverwezen

Toch is het bovenstaande de gangbare praktijk. Ouders die met hun hyperactieve kind bij de huisarts aankloppen, worden negen van de tien keer rechtstreeks doorverwezen naar een psychiater, die vervolgens de diagnose ADHD stelt. Dat heeft ertoe geleid dat het aantal kinderen met ADHD explosief is gegroeid. Het is zelfs de meest voorkomende diagnose die kinderpsychiaters stellen en het aantal diagnoses groeit nog steeds.

Ook het medicijngebruik explodeerde. Vorig jaar werd 1,1 miljoen keer een ADHD-medicijn voorgeschreven, ruim een verdubbeling ten opzichte van 2007.

Gedragsprobleem

Maar ADHD is een gedragsprobleem, in verreweg de meeste gevallen. Dus hoort behandeling ervan thuis bij gedragsdeskundigen zoals (ortho)pedagogen en psychologen. Niet bij medici, die vaak een medische oplossing zoeken en medicijnen zullen voorschrijven. Zelden wordt doorverwezen naar eerstelijnshulp, blijkt ook mijn onderzoek onder Groningse huisartsen.

Ik pleit er voor eerst gedragswetenschappers in te schakelen, want inmiddels weten we dat hulp aan ouders en leerkrachten even effectief is als medicatie. Gedragsdeskundigen kunnen in de eerste lijn hulp bieden zonder die ADHD-diagnose te stellen. Dat scheelt veel geld, want psychiatrische diagnostiek is duur.

Kruis dragen

Het ADHD-stempel dat kinderen opgedrukt krijgen is in meer opzichten schadelijk. Waar ik me bijzonder druk over maak, is dat kinderen de boodschap krijgen dat zij eigenaar zijn van de problemen. Een ADHD-diagnose legt de oorzaak helemaal bij het kind. In de eerste plaats is dat onterecht: ADHD gedrag heeft oorzaken binnen én buiten het kind. Ten tweede vraag ik me af wat het met een kind doet wanneer het dat kruis moet dragen.

Meer dan één oorzaak

In plaats van het kind zelf als bron van de hyperactiviteit aan te wijzen moet de oorzaak gezocht worden in een complex van factoren. Daarbij spelen – naast aanleg van het kind – zaken als school, ouders en de veeleisende maatschappij een rol. Dat samenspel maakt het ingewikkeld en dat wil men natuurlijk liever niet, het is veel eenvoudiger wanneer er één oorzaak wordt aangewezen, maar dat is een oversimplificatie.

Fêteren

De farmaceutische industrie speelt in het geheel een kwalijke rol. Om de verkoop van medicijnen als Ritalin, Concerta, Medikinet en Equasym op te drijven heeft de industrie er belang bij dat de diagnose ADHD wordt gesteld. En dus wordt een informatiestroom gecreëerd waarin ADHD wordt weggezet als een neurobiologische hersenziekte. De industrie is bezig de stoornis ronduit te promoten. Het gaat veel te ver. De industrie zit overal. Farmaceuten betalen ouderverenigingen, maken websites over ADHD en fêteren artsen die de medicijnen voorschrijven. De bedrijven besteden twee keer zoveel geld aan marketing van hun product als aan de ontwikkeling ervan.

Eerlijker over medicatie

Er is te weinig oog voor de effecten van het grootschalige medicijngebruik. Er zijn zeker gevallen waarin medicijnen een oplossing bieden. Maar medicatie zou een laatste middel moeten zijn, en geen panacee zoals nu het geval is. We moeten eerlijker zijn over wat ADHD-medicatie wel en niet kan. Medicatie onderdrukt slechts gedragsverschijnselen en werkt maar voor een periode van twee tot drie jaar. Medicijngebruik zorgt er uiteindelijk ook niet voor dat schoolprestaties en het sociale gedrag verbeteren.

Met medicijnen, waarvan de langetermijneffecten overigens nog lang niet duidelijk zijn, wordt gesleuteld aan het kind. Daarmee krijgt het kind de boodschap dat het allemaal aan hem ligt. Bovendien zijn er serieuze bijwerkingen zoals buikpijn, hoofdpijn, misselijkheid en slapeloosheid. Dat wordt gebagatelliseerd door te zeggen dat de bijwerkingen na enkele weken over zijn, maar ook dat krijgen de kinderen op hun bord.

Therapie

Er is door mij een behandelmodel ontwikkeld dat begint met normaliseren en erkenning geven: sommige kinderen vragen veel van hun opvoeders. Dat is zwaar, maar geen teken van een psychiatrische ziekte. Ik bepleit een nuchtere kijk op opvoeden: We moeten af van het idee dat opvoeden alleen maar leuk is.

Wanneer ouders zich gehoord voelen en accepteren dat opvoedstress onvermijdelijk is, biedt dat in een aantal gevallen al soelaas. Vervolgens kunnen opvoedboeken, voorlichtingsmateriaal en regelmatige consulten helpen. Met ouder- en leerkrachttraining zijn de meeste hyperactieve kinderen en hun ouders voldoende geholpen. De groep voor wie dat niet geldt, kan alsnog doorverwezen worden naar de psychiatrie.

Samenvatting

Dit artikel stelt dat ADHD geen ziekte is, ondanks dat het vaak als zodanig wordt behandeld. De belangrijkste punten zijn als volgt:

ADHD als gedragsprobleem: De auteur betoogt dat ADHD in de meeste gevallen eerder een gedragsprobleem is dan een medisch probleem. Kinderen met ADHD hebben meestal geen afwijkende hersenen, en de stoornis kan vaak voorkomen worden door de diagnose niet direct te stellen.
Overdiagnose en medicijngebruik: Er is een trend van overdiagnose van ADHD, wat leidt tot een explosieve toename van medicijngebruik. De auteur benadrukt dat ADHD, als gedragsprobleem, eerder behandeld moet worden door gedragsdeskundigen dan door medici.
Oorzaken van ADHD: De oorzaak van ADHD wordt niet alleen bij het kind zelf gelegd, maar de auteur pleit voor een bredere kijk op de oorzaken, waaronder factoren als school, ouders en de maatschappij.
Rol van de farmaceutische industrie: De farmaceutische industrie wordt bekritiseerd vanwege haar belang bij het stimuleren van de ADHD-diagnose, met als doel de verkoop van medicijnen te bevorderen. Er wordt gepleit voor eerlijke informatie over de effecten van ADHD-medicatie.
Alternatieve benaderingen: De auteur bepleit een behandelmodel dat begint met normaliseren en erkenning geven aan ouders, gevolgd door opvoedboeken, voorlichtingsmateriaal en regelmatige consulten. Medicatie moet volgens de auteur een laatste middel zijn, niet een panacee.

Het artikel concludeert dat een meer nuchtere kijk op opvoeden en het erkennen van opvoedstress in veel gevallen al kan helpen, en dat medicatie slechts in bepaalde gevallen en als laatste middel moet worden overwogen.

Boeken over ADHD

Handboek gedrag op school - Complete set

Een uniek en onmisbaar naslagwerk voor leraren. In deze uitgebreide en zeer gedegen onderbouwde gedragsreeks gaat Horeweg in op alle mogelijke vormen en oorzaken van storend gedrag in de klas, en wat de leerkracht eraan kan doen om dit gedrag te voorkomen of te verhelpen.