Sociale vaardigheden - omgaan met de ander
Machiel Karels
Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl
Geraadpleegd op 16-10-2024,
van https://wij-leren.nl/sociaal-emotionele-ontwikkeling-2.php
Slim zijn is leuk, sterk zijn is prettig. Maar nog belangrijker dan die beide dingen is: Goed omgaan met jezelf en met de ander.
Terugblik
In het eerste artikel hebben we gezien wat emotionele intelligentie is: impulsbeheersing, doorzettingsvermogen, het beheersen van emoties en je in kunnen leven in anderen.
Het tweede artikel ging over het inzicht in het eigen gevoelsleven. Daarin werd beschreven hoe je met emoties om kunt gaan. Wat is zelfinzicht? Moet je je gevoelens altijd onderdrukken? Hoe ga je om met angst of woede? In dit derde en laatste artikel gaat het vooral over het omgaan met de ander.
Inzicht in de ander? eerst inzicht in jezelf!
Wil je inzicht hebben in het gevoelsleven van andere mensen, dan moet je eerst inzicht hebben in jezelf. De basis van inzicht in de ander is herkenning van dingen die je bij jezelf ook tegenkomt. Daarnaast kun je natuurlijk ook veel over andermans gedrag en gevoel leren door goed om je heen te kijken en door het bestuderen van boeken. Maar zelfinzicht blijft de basis.
Elke relatie ontstaat uit emotionele afstemming. Wil je dus een relatie aangaan met iemand, dan zul je op hem of haar moeten afstemmen. Afstemmen begint met het kijken en aanvoelen wat de ander bezighoudt. Wanneer je alleen maar praat over de dingen die jou bezighouden en die jou interesseren, ben je niet aan het afstemmen op de ander. Als er dan al sprake is van een relatie, is het een erg eenzijdige relatie.
Emoties non-verbaal
Emoties zijn voor 90% non-verbaal. Dat betekent dat maar 10% van een boodschap uit woorden bestaat. De rest bestaat uit non-verbale signalen, zoals houding, gezichtsuitdrukking, toonzetting en dergelijke. Dat betekent dus dat het niet zozeer gaat om wát er gezegd wordt, maar vooral hóé het gezegd wordt.
We zijn ons over het algemeen niet zo bewust van die 90% van de signalen die we uitzenden. Ze worden onbewust uitgezonden en eveneens onbewust door de ander opgevangen. Maar ze bepalen wel hoe de boodschap overkomt.
Vrouwen zijn gevoeliger als het gaat om het opvangen van emotionele signalen. Daarom zijn zij over het algemeen ook beter in staat om aan te sluiten bij de belevingswereld en het gevoelsleven van andere mensen. Het is niet voor niks dat bij de Israëlische douane op het vliegveld vooral vrouwen de passagiers ondervragen. Zij kunnen het beste gevoelens van spanning onderkennen bij mensen die iets verborgen proberen te houden.
Er is nauwelijks een relatie tussen verstandelijke vermogens en emotionele vaardigheden. Iemand die goed kan leren, hoeft dus helemaal niet goed te zijn in de omgang met andere mensen. Het is wel zo dat intelligente mensen hun vaardigheden gemakkelijker ontwikkelen en beter toe kunnen passen.
Rol in het dagelijks leven
Vaardigheden zoals het inzicht hebben in wat de ander bezighoudt, zijn in het dagelijks leven erg nuttig. In de eerste plaats natuurlijk omdat je soepeler met je medemensen om kunt gaan. Je kunt conflicten vaak voorkomen of gemakkelijker oplossen wanneer je weet hoe de ander denkt en voelt. Daarnaast is het in een groot aantal beroepen heel belangrijk om aan te voelen wat de klanten willen. Denk je als eigenaar van een winkel alleen maar aan je eigen belang, dan ben je een heleboel klanten al gauw kwijt. Kun je daarentegen goed met klanten meedenken en hen adviseren wat tegemoet komt aan hun wensen, dan wordt dat zeer op prijs gesteld.
Vooral bij beroepen waar met mensen omgegaan en advies gegeven moet worden, komen sociale vaardigheden goed van pas. Dat spreekt voor zich.
Ontwikkeling van empathie
Het inleven in de ander noemen we empathie. Is dat nu iets waar je mee in de wieg bent gelegd of kun je het ook aanleren? Het antwoord is moedgevend: het valt ook goed aan te leren! Natuurlijk zijn er mensen die een aangeboren gevoel voor anderen hebben. Maar het inzicht hebben in het gedrag en gevoel van anderen kan heel goed ontwikkeld worden. Dat doe je in de opvoeding al spelenderwijs: “Wat zou Peter er van vinden als je zijn lego afpakt?” en: “Kijk eens hoe verdrietig Marja is dat je haar geslagen hebt.”
Intieme momenten zijn voor kinderen fundamentele momenten als het gaat om de ontwikkeling van het gevoelsleven. In de vroegste kindertijd wordt de basis gelegd van de manier waarop iemand in zijn latere leven zijn gevoelens al dan niet uit. Een kind dat zijn vreugde uit en te horen krijgt: “doe niet zo belachelijk!” zal zich een volgende keer – onbewust – bedenken voordat hij zijn gevoelens toont. Vooral als dat soort dingen regelmatig voorkomen.
Gaan ouders echter op een positieve manier om met de emoties van hun kind, dan zal zo’n kind daarvan leren dat het zinvol is om gevoelens te uiten.
De prijs van gebrekkige afstemming
Het uiten van gevoelens is niet altijd en overal op z’n plek. Het kan daarnaast ook overdreven worden. Maar het is een feit dat er veel problemen voortvloeien uit het niet kunnen uiten van emoties. Veel mensen met psychische problemen lopen vast omdat zij hun gevoelens opkroppen. Dit houden een lange tijd vol, maar niet altijd. Er komt een moment waarop de spanning te groot wordt en zo iemand vast loopt. Of de gevoelens worden geuit op een manier die veel andere problemen met zich mee brengt.
Er kunnen zich ook problemen voordoen wanneer iemand niet in de gaten heeft wat anderen voelen. De omgang met medemensen verloopt dan erg stroef. Iemand met een gebrek aan empathie weet nauwelijks wat zijn gedrag bij anderen teweeg brengt. Zo iemand loopt telkens tegen onbegrip aan. Hij begrijpt maar niet waarom mensen zo geirriteerd reageren op zijn gedrag. Vaak ontstaat er een negatieve wisselwerking: Hij gaat bot en kortaf doen omdat iedereen toch zo lelijk doet. Dat roept natuurlijk nog meer negatieve reacties op.
Expressiviteit en emotionele besmetting
Je neemt emoties van elkaar over. Alleen al door te kijken of door enkel aanwezig te zijn, stem je af op een ander door de emoties van de ander over te nemen. Kijk maar eens naar de ontbijttafel: Wanneer er iemand met een donker gezicht binnen komt, steekt hij al gauw de anderen aan. Hetzelfde zie je terug op bijvoorbeeld verjaardagen. Als er iemand erg vrolijk is, slaat dat vaak over op de anderen. En wie kent niet de uitdrukking: “zijn lach werkte aanstekelijk”?
Zo zijn er ook mensen die de gave hebben om anderen tot rust te brengen. Zij hebben een rustgevende emotionele uitstraling die zo sterk is dat zij anderen beïnvloed.
Sociale vaardigheden
De basis van de sociale vaardigheden is nu uitgebreid besproken: inzicht in de ander. Vanuit dit inzicht in de ander komen dan de sociale vaardigheden voort.
Ruzie voorkomen en oplossen is bijvoorbeeld een vaardigheid die nauw samenhangt met het inleven in anderen. Als je weet wat je gedrag en je woorden bij anderen teweegbrengen, kun je dus kiezen: iets doen waarvan je weet dat de ander kwaad wordt of je zo gedragen dat de ander niet in woede uitbarst. Dat hoeft niet te betekenen dat je alles opkropt of over je heen laat lopen. Zeg of doe het op een manier waarvan je weet dat de ander het kan hebben.
Onderhandelen is ook een vaardigheid die goed slaagt als je weet wat de ander bezig houdt. Kun je inschatten wat de ander belangrijk vindt, dan zul je daar gebruik van maken bij de onderhandeling.
Vrienden maken en houden is natuurlijk ook een vaardigheid die rechtstreeks voortkomt uit het afstemmen op de ander. Dat is hierboven al beschreven. Elke relatie valt of staat met het afstemmen op het gevoelsleven van de ander.
Nog een vaardigheid waar je niet zo direct aan zou denken is leiderschap. Een leider bepaalt toch wat er gebeurt? Jazeker, maar empathie is een wezenlijk onderdeel van leiderschap. Een goede leider weet wat hij wil, dat is duidelijk. Maar daarnaast heeft hij terdege rekening te houden met de wensen en belangen van degenen aan wie hij leiding geeft. Daarbij is inzicht in de ander onmisbaar.
Scholing mogelijk
Zoals al genoemd is, behoort scholing op het gebied van de sociale vaardigheden tot de mogelijkheden. Aanleg is natuurlijk belangrijk, maar daarnaast kunnen er veel dingen aangeleerd worden.
Dit artikel is gebaseerd op het boek 'Emotionele Intelligentie' van Daniel Goleman. Te bestellen via: