Grenzen aangeven - Theorieboek groepsdynamica

Ernst van Grol

docent en zelfverdedigingsinstructeur bij Grol Weerbaarheid

Geplaatst op 31 oktober 2018

>> Theorieboek groepsdynamica direct bestellen.

Binnen elke groep of relatie zijn er momenten waarop het noodzakelijk is om grenzen aan te geven. Vertel je in een veilige omgeving wat je wel en niet wilt, dan zal het voor de ander bijna nooit een probleem zijn om daar rekening mee te houden.

We moeten ons er echter van bewust zijn dat het belangrijk is om de weegschaal van ruimte voor jezelf ook in de juiste balans te houden. In dit artikel ontvang je daar concrete handvatten voor.

Gedeelte uit het theorieboek

Dit artikel is een gedeelte uit het theorieboek ‘Ruimte voor jezelf en ruimte voor de ander’. Er is ook een praktijkboek, dat beschrijft de methodiek van het Grol Weerbaarheid programma inclusief activiteiten voor in de gymzaal, klaslokaal en buiten op het plein. Het theorie- en praktijkboek vormen samen een gedetailleerde uitleg voor het werken aan positieve groepsvorming.

JOUW DROOM: Een veilige omgeving waarin iedereen zijn grenzen aangeeft naar elkaar.

Grenzen aangeven is noodzakelijk!

De bescherming van persoonlijke grenzen is een belangrijke voorwaarde voor een prettig leef- en leerklimaat voor iedereen. Wat voor de ene persoon geen probleem is, kan voor een ander ongemakkelijk voelen. Het is belangrijk om aan te geven wat je prettig vindt, zodat je elkaar beter leert kennen en je ook rekening met elkaar kunt houden.

Speciaal voor kinderen ontwikkelde Grol Weerbaarheid een model om grenzen te herkennen en te stellen. Zowel bij zichzelf als bij de ander.

LEARNING: Door duidelijk je grenzen aan te geven, geef je anderen de mogelijkheid om rekening met jou te houden.

Grol Weerbaarheidsmodel

De drie kleuren en vier stappen van het Grol Weerbaarheidsmodel bieden praktische handvatten om inzicht te krijgen in gedrag en conflicten op te lossen voordat het escaleert. De stoplichtkleuren helpen kinderen om te bepalen wanneer ze hun grenzen aangeven. De vier stappen leren hen hoe je het beste je grenzen kunt aangeven.

Het Grol Weerbaarheidsmodel helpt kinderen om grenzen te herkennen en aan te geven naar elkaar.

Grenzen herkennen

In het Grol Weerbaarheidsmodel staat elke kleur voor een beleving die als wel of niet prettig wordt ervaren. Op deze manier worden gevoelens in de drie kleuren van het stoplicht ingekaderd en leren kinderen hoe ze op deze gevoelens kunnen reageren.

Groen

De kleur groen staat voor: ik voel me prettig, alles is fijn en veilig. Ik hoef me nergens zorgen over te maken. Deze beleving past bij een moment van rust en iemand die lekker in zijn vel zit.

Oranje

De kleur oranje staat voor een ongemakkelijk gevoel. De situatie is niet fijn en er moet iets gebeuren om weer in de comfortkleur groen te komen.

Dit is de kleur waarin je jouw grens moet aangeven om uiteindelijk weer terug te kunnen naar groen. Iemand die zich oranje voelt, laat dit vaak zien via lichaamstaal. Denk hierbij aan opgetrokken schouders, bekenden aankijken in een poging hulp te vinden en het onbewust iets afstand nemen met een vragende blik.

Rood

Bij deze kleur is duidelijk sprake van grensoverschrijdend gedrag. Dit is de kleur die iedereen wil vermijden, omdat er iets gebeurt wat je niet wilt. Je hebt je grens al aangegeven, maar toch besluit de dader om door te gaan met als gevolg dat jij in de gevoelskleur rood terechtkomt. Dit voelt onveilig en absoluut niet prettig.

In deze situatie kan het slachtoffer de situatie waarschijnlijk niet zelf meer oplossen. Daarom is er hulp nodig van verantwoordelijken, zoals de leerkracht, pleinwacht of een andere gezagsdrager.

Mensen die geconfronteerd worden met grensoverschrijdend gedrag, reageren hier verschillend op. Denk aan huilen, in paniek raken, verstijven, gaan vechten en wegrennen. (1)

Grenzen aangeven

Het herkennen van grenzen is de eerste stap. Om weer in de comfortabele kleur groen terug te komen, moet je ook duidelijk maken aan die ander waar jouw grens ligt. Dat kun je doen met de volgende stappen:

Realiseer;
Maak oogcontact;
Geef grenzen aan;
Creëer afstand.

Realiseer

Allereerst is het belangrijk om je te realiseren wat er gebeurt. Analyseer wat er gebeurt en of je deze situatie wel of niet prettig vindt.

Oogcontact

Ogenschijnlijk is het aankijken van de ander niet zo belangrijk. Maar dat is niet waar! Door oogcontact te maken met de persoon die over je grens gaat, laat je zien dat je niet bang bent. Zo is er daadwerkelijk contact over de situatie en laat je de grensoverschrijder als het ware stilstaan bij de impact van zijn/haar daad.

Deze stap overslaan is niet zo slim. Als je geen oogcontact maakt, kan het zelfs zijn dat de dat de grensoverschrijder nog een stap verder gaat.

Geef grenzen aan

Praten is heel belangrijk in het aangeven van je grenzen. Benoem wat je niet fijn vindt en zeg wat je wil. Bijvoorbeeld: ‘Wil je me loslaten’, ‘Wil je niet meer zo’n opmerking maken’ of ‘Ik vind het niet fijn als je dit doet’. Het doel van deze stap is de situatie de-escaleren zodat je jezelf weer comfortabel voelt. Of dit lukt, is afhankelijk van de reactie van de grensoverschrijder.

Als deze persoon, na het aangeven van de grens, bewust verder gaat en hierin geen rekening houdt met jouw grens, ontstaat grensoverschrijdend gedrag. Maar het kan ook gebeuren dat de grensoverschrijder spijt krijgt of zelfs helemaal niet doorhad dat hij een grens overschreed. Dan kun je direct samen een oplossing zoeken, zodat iedereen zich weer comfortabel voelt.

Creëer afstand

Houdt die ander nog steeds geen rekening met jouw grens? Creëer dan even afstand. Deze stap is nodig om de situatie niet te laten escaleren. Zo kunnen beide partijen even afkoelen. Eventueel kan een leerkracht of pleinwacht helpen om gezamenlijk de stappen nog eens te doorlopen.

DOING: Geef de groep een groepsvormende opdracht: Zorg altijd dat iedereen in de groep zich zo groen mogelijk voelt. Draag dat uit tijdens 1 van de groepsvormende activiteiten en benoem gedrag wat oranje of rood veroorzaakt.

Lichaamstaal

De kleuren van het model geven mooi inzicht in conflictsituaties. Denk hierbij aan een akkefietje op het schoolplein. De lichaamstaal van de betrokken kinderen laat goed zien hoe ze zich voelen en welke kleur daarbij past. Het sterke hiervan is dat lichaamstaal er altijd is en zo leerlingen helpt reflecteren op hun eigen gedrag. Deze lichaamstaal is ook een belangrijk hulpmiddel bij het ontwikkelen van empathie.

Stel vragen zoals:

‘Heb jij gezien dat de ander zich in de kleur oranje bevond?’
‘Waaraan had je dat kunnen merken?’
‘Op welke manier kun je dat vervolgens oplossen?’
‘Welke kleur wordt het anders?’.

DOING: Laat kinderen ervaren hoe de kleuren en de stappen van het Weerbaarheidsmodel voelen. Tips hoe je dit kunt doen, vind je in het Grol Weerbaarheid praktijkboek. Wil je meer weten? Volg dan eens de cursus ‘Ruimte voor jezelf en ruimte voor de ander’.

Samengevat

Het Grol Weerbaarheidsmodel is een praktisch handvat voor het herkennen en aangeven van grenzen. Dit model is goed toepasbaar in een schoolsituatie bij conflicten in het klaslokaal of op het schoolplein. Maar dit model is net zo goed te gebruiken bij het aangeven van grenzen binnen relaties of op de werkvloer.

Dit model is een hulpmiddel om duidelijker over te komen naar jezelf en anderen. Het helpt om jezelf bewust te zijn wat er in je leeft en dit duidelijk te maken aan anderen. Zo komt er meer ruimte voor gezamenlijkheid en til je de relatie naar een hoger niveau.

Bestellen

Het Theorieboek Grol Weerbaarheid. Ruimte voor jezelf en ruimte voor de ander (2018) is geschreven door Ernst van Grol. ISBN 9789082802412. Het boek is te bestellen via bol.com.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!