Scheiden van bestuur en schoolleiding

Rijk van Ommeren

Directeur RDO en onderwijsadviseur bij Rijk Advies

  

Vorige week kreeg ik in een gesprek over kwaliteitsverbetering van scholen de boeiende vraag: ‘Aan welke kant sta je eigenlijk als schoolleider? Sta je aan de kant van de leraren of aan de kant van het bestuur?’
Deze vraag intrigeerde me. Het gesprek ging helemaal niet over verhoudingen tussen besturen en leraren of over de mogelijkheid dat er verschillende kanten zouden zijn.
Mijn intuïtieve antwoord was dat er geen kanten zijn. “Als schoolleider neem ik een geheel eigen positie in.”

Toch liet de vraag me niet los. Is dat wel zo? Nemen wij ook echt een geheel eigen positie in?

Alweer enige tijd geleden werd door de NSA (Nederlandse Schoolleiders Academie) een schoolleidersregister ingericht. Onder andere een onafhankelijke opstelling en blijvend professionaliseren waren criteria voor registratie als registerdirecteur onderwijs (RDO).
Dat schoolleiders als aparte beroepsgroep serieus genomen moeten worden blijkt wel uit de voortzetting van dit register in inmiddels verplichte registratie voor schoolleiders in het landelijke schoolleidersregister SRPO.

Ook is steeds vaker te lezen dat de rol van de schoolleider cruciaal is als het gaat om de kwaliteit van onderwijs. Lezenswaardig is bijvoorbeeld het boek ‘onderwijs vraagt leiderschap!’ waar recent de tweede druk van verscheen (www.onderwijsvraagtleiderschap.nl). Interessant is dat in deze herziene druk aanvullingen zijn gedaan op het gebied van de relatie tussen schoolleider en bestuurder.

Het lijkt op zich wel te landen dus, die eigen positie van de schoolleider.
En toch die vraag…
In de beeldvorming bij het vak van de schoolleider kom ik nog vaak tegen dat de schoolleider gezien wordt als de ‘primus inter pares’, het hitteschild voor de leraren en leerlingen voor alles wat er op de school afkomt, de voorman of voorvrouw die inspireert, motiveert, ondersteunt en faciliteert. Een sluitstuk in de ketting die team heet, verbindend tussen het bestuur en de leraren.

Het viel me op dat CNV Schoolleiders de schoolleider nadrukkelijk positioneert als werknemer. Hoewel dat strikt genomen natuurlijk juist is vroeg ik mij gelijk ook af of dit bijdraagt aan de beeldvorming bij het vak.

In het onderwijsverslag van de Inspectie van het Onderwijs is voluit aandacht voor de kwaliteit van scholen, prestaties van leerlingen, leraren & professionalisering en besturen & financiën. ‘Schoolleiders’ is in dat verslag het eerste woord in het hoofdstuk ‘besturen en financiën’! Daar gaat het over de grote verantwoordelijkheid die schoolleiders en besturen hebben voor onderwijskwaliteit. Schoolleiders worden hier nadrukkelijk aan de kant van en in een adem met de besturen genoemd. Vervolgens gaat het vooral over wat besturen (meer) zouden moeten doen, namelijk gericht zijn op onderwijs.

Zelf heb ik in de afgelopen jaren een ontwikkeling waargenomen waarbij professionele bestuurders in eerste instantie vooral gericht waren op de randvoorwaarden voor goed onderwijs. Voor de schoolleider ging het over onderwijskundig leiderschap. Met de introductie van bestuurlijke meerjarenplannen kreeg het bestuur meer grip op de kwaliteit van het onderwijs. Het gesprek ging vooral over wat en hoe. Het bestuur ging over het wat en de school over het hoe. De laatste tijd valt mij op dat het steeds meer gaat over hoe het bestuur zicht krijgt op het wat en dan moeten scholen vooral onderling vergelijkbaar zijn.

Gevolg van een verder verschuivende aandacht van het bestuur naar het hoe van het onderwijs is wel dat ik zelf weer hele dagen bezig ben met het organiseren van randvoorwaarden voor goed onderwijs want ‘wij zijn van mening dat dat beter op de locatie zelf gedaan kan worden’. En ook zie ik het gebeuren dat in het gesprek tussen besturen en leraren de schoolleider naar de achtergrond verschuift.

 

Ik snap het wel. Het is vanuit het onderwijsverslag van de inspectie bekeken ook een opdracht aan besturen om zich meer bezig te houden met het primaire proces. En de leraar is cruciaal als het gaat om kwaliteit van onderwijs! Het lijkt me waardevol als bestuurders beseffen dat de inspectie in het onderwijsverslag schoolleiders aan de kant van de besturen plaatst. Dat is nog niet eenvoudig, met name voor bestuurders die zelf vaak schoolleider waren in een tijd dat de schoolleider vooral ‘teamlid+’ was.

De ontwikkeling dat schoolleiders ‘afscheid’ nemen van het eigen team en binnen de school een meer herkenbaar eigen positie innemen is al even gaande.
In de afgelopen jaren is ook veel aandacht geweest voor ‘governance’. Het gesprek over het scheiden van bestuur en toezicht heeft er vaak toe geleid dat bovenschools directeuren (schoolleiders) professioneel bestuurder werden. Het gesprek over het goed vormgeven aan (scheiding van) bestuur en toezicht zal nog wel even doorgaan, maar verdient wat mij betreft ook vervolg.

 

Bij het ‘afscheid nemen’ van het eigen team moeten schoolleiders zich niet min of meer ‘vanzelf’ laten plaatsen aan de kant van de besturen!
Ik blijf erbij! Er zijn geen kanten; behalve dan de kant van goed onderwijs in het belang van de leerlingen! Daarin heeft een schoolleider een geheel eigen positie.
Het is tijd voor het gesprek over (scheiding van) bestuur en schoolleiding. Hopelijk gaat het schoolleidersregister daarbij helpen!

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Professionele Leergemeenschap - het handboek