Omgaan met ouders

Myriam Lieskamp

auteur, onderwijsadviseur, senior strategisch beleidsmedewerker bij Myriam Lieskamp

Geplaatst op 11 september 2019

Myriam Lieskamp is hoofdredacteur van de boekenserie: samen leidinggeven aan de onderwijspraktijk. Het zijn interessante boeken over diverse onderwijskundige onderwerpen. In 'Omgaan met ouders' gaat José van Loo in op welke wijze je goed kunt omgaan met ouders.

Het belang van partnerschap tussen school en ouders

In het algemeen is te concluderen dat ouderbetrokkenheid bijdraagt aan de leerprestaties van leerlingen en aan hun motivatie, hun welbevinden en hun zelfwaardering.
Opvoeding en onderwijs zijn nauw met elkaar verweven. Het onderscheid tussen educatief of cognitief en pedagogisch partnerschap kan gebruikt worden om het één of het ander te benadrukken of verduidelijken. In de dagelijkse praktijk liggen educatie en opvoeding in elkaars verlengde.

Tanck (2006) definieert partnerschap als volgt:
Een gelijkwaardig partnerschap tussen ouders en leraren is het respecteren en accepteren van elkaar waardoor samengewerkt kan worden wat betreft didactische en pedagogische vragen om zo te zorgen voor optimale omstandigheden voor de ontwikkeling en het leren van het kind.

Afstemming van wederzijdse verwachtingen

Wanneer school en ouders partnerschap nastreven, is een goed zicht op wederzijdse verwachtingen, doelen en gedeelde waarden essentieel. Wat zijn de doelen die ouders voor hun kinderen willen nastreven?
Ouders hebben bewust of onbewust een ideaalbeeld van hoe zij hun kind willen opvoeden en welke opvoedingsdoelen zij willen bereiken. De meeste ouders vinden het belangrijk dat hun kind voor zichzelf leert opkomen, rekening houdt met anderen en goede manieren heeft. Ouders hechten meer waarde aan ambitie naarmate hun kinderen verder in het onderwijs zijn; in het basisonderwijs is dit minder belangrijk voor ouders dan in het voortgezet onderwijs.

Wat is de visie van ouders op het delen van taken en verantwoordelijkheden met de school?

Breed gedragen onder ouders is de opvatting dat samenwerking met de school belangrijk is voor de ontwikkeling van hun kind. In aansluiting hierop staan ouders achter het idee dat de school een beroep mag doen op ouders het kind thuis te steunen. Terughoudender zijn ouders wanneer hun gevraagd wordt of de school hen mag aanspreken op de opvoeding thuis. Ook de visie van ouders op het ondersteunen van het gezag op school laat een gemengd beeld zien. De meeste ouders vinden wel dat ouders de school moeten steunen bij het naleven van regels, maar als hun eigen kind wordt bestraft, is daar minder steun voor.

De positie van de school bij de opvoeding

De school maakt deel uit van de gemeenschap rond een gezin, als de school solidair kan zijn met de gezinnen van haar leerlingen vervult ze daarmee een belangrijke rol in de zogenoemde ‘bufferprocessen’ die het opvoedingsklimaat versterken. Bufferprocessen omvatten beschermende factoren die risicotendensen in de opvoeding kunnen verkleinen. De omstandigheden van een kind kunnen risicovol zijn, bijvoorbeeld door een zwakbegaafde aanleg; een solidair netwerk dat het gezin ondersteunt kan bijdragen aan de veerkracht van de ouders en een goede ontwikkeling van het kind. De school als tweede opvoedingsmilieu kan daarbij een belangrijke rol spelen. Ouders die zich competent voelen, ervaren een goede ouder te zijn en vormen een belangrijke beschermende factor bij de ontwikkeling van hun kind.

De invloed van school op de thuissituatie

Als we kijken naar de invloed van de thuissituatie is algemeen bekend en vastgesteld dat het sociaaleconomisch milieu sterk samenhangt met schoolprestaties van leerlingen. Vier elementen bepalen het sociaaleconomisch milieu: inkomen, opleidingsniveau en beroep van de ouders en sfeer in de thuissituatie. Het belangrijkste aspect van het sociaaleconomisch milieu blijkt de thuissituatie te zijn.

Een positieve thuissituatie omvat in de ordening van Marzano (2013):

De communicatie van ouders met kinderen over school
• Ouders bespreken regelmatig en systematisch met de kinderen het huiswerk;
• Ouders stimuleren de kinderen om huiswerk te maken;
• Ouders bieden hulp bij het maken van huiswerk.
Supervisie
Ouders houden in het algemeen toezicht op wanneer de kinderen uit school komen, wat ze na schooltijd doen, hoeveel tijd ze besteden aan televisie/computer en aan huiswerk
Verwachtingen van ouders en opvoedingsstijlen
De invloed van een democratische opvoedingsstijl komt als meest positief naar voren. De ouders tonen interesse voor het dagelijkse leven van hun kinderen. Er zijn regels in het gezin, deze komen tot stand met inbreng van de kinderen. Bij overtreding van de regels zijn er wel consequenties, maar die zijn niet zo groot dat er negatieve emoties uit voortkomen.

Marzano merkt op dat de school geen invloed heeft op inkomen, opleidingsniveau en beroep van de ouders, maar wel de thuissituatie enigszins kan beïnvloeden. Niet door rechtstreeks in de thuissituatie te treden of specifieke methoden aan te bevelen maar door ouders te informeren over het creëren van een thuissituatie die goede schoolresultaten bevordert.

Opvattingen van leerkrachten over ouders en ouderbetrokkenheid

Meerdere onderzoeksresultaten bevestigen dat leraren over het algemeen een positieve houding hebben ten aanzien van ouderbetrokkenheid (Bakker et al., 2013).
Zij vinden contact met ouders belangrijk en ervaren het als positief. Daarbij vinden leraren vooral ‘goed ouderschap’ belangrijk. Het gaat daarbij om opvoedkundige aspecten als op tijd naar bed gaan, op tijd (en na ontbijt) op school komen. Naarmate leraren meer ervaring hebben, gaan zij ontspannener om met ouders.
Uit de respons van leraren op onderzoeksvragen blijkt dat er vaak sprake is van een discrepantie tussen de mate van ouderbetrokkenheid die leraren verwachten en de inschatting van leraren van de feitelijke ouderbetrokkenheid. Leraren blijken een niet al te hoge dunk te hebben van de mogelijkheden van ouders om hun kind thuis adequate hulp te bieden bij het leren. Leraren schatten vooral de mogelijkheden van ouders uit lagere sociaaleconomische milieus en ouders die thuis een andere taal spreken laag in.

De manier waarop leerkrachten hun invloed kunnen uitoefenen blijkt vooral effectief op de volgende gebieden:

Positieve houding t.o.v. ouderbetrokkenheid: goed op de hoogte zijn van de thuissituatie. Realistisch zijn in verwachtingen: te hoge verwachtingen kunnen leiden tot overvraging, bij te lage verwachtingen ouders voelen zich niet serieus genomen.
Open en transparant communiceren: verwachtingen over taken en rollen op elkaar afstemmen, opvattingen kunnen per ouder verschillen.
Nodig ouders uit om gericht met specifieke vragen en verzoeken hun kind te helpen. Dit verhoogt het zelfvertrouwen van ouders.
Geef veel informatie over het onderwijs en de ontwikkeling van het eigen kind.

Kennismaken; investeren in het eerste contact

De eerste kennismaking met de school die het kind gaat bezoeken, het eerste contact met de leerkracht van de nieuwe groep; daar liggen de kansen om een goede basis te leggen voor het contact tussen school en ouders. Steeds meer scholen investeren tijd in de eerste contactlegging door oudergesprekken te organiseren waar informatie vanuit de ouders centraal staat. Huisbezoeken lenen zich ook goed voor een nadere kennismaking. Kennismakingsgesprekken op school ervaren veel leerkrachten, gezien de tijdsinvestering, als de beste keuze.

Rol van het middenmanagement

Het middenmanagement van een basisschool neemt een sleutelpositie in bij het contact met ouders. Leerkrachten met een taak in het middenmanagement vormen, door de coördinerende taken die zij vervullen, een schakel tussen groepsleerkrachten en ouders.
Als we kijken naar gedragsindicatoren uit een competentieprofiel van bouwcoördinatoren zijn voor het contact met ouders vooral de volgende indicatoren van belang:

Schept een goed klimaat voor samenwerking.
Begeleidt teamleden incidenteel en structureel zodanig dat zij hun pedagogisch en didactisch handelen afstemmen op de behoeftes en mogelijkheden van de leerlingen in hun groep en hun ouders.
Maakt teamleden mede-eigenaar en medeverantwoordelijk.
Organiseert en geeft leiding aan het overleg tussen ouders, groepsleraren en in- en externe behandelaars en zorgt voor een goede afstemming tussen deze partijen.
Overlegt met ouders/verzorgers over hun kinderen en over zaken die de zorg en het onderwijs betreffen om optimale afstemming en gedeelde verantwoordelijkheid mogelijk te maken.
Houdt rekening met omgevings- en populatiekenmerken van de school.

Rol van schoolleiding en bestuur

Het bestuur en de schoolleiding zijn in het bijzonder verantwoordelijk voor het faciliteren en ontwikkelen van beleid voor een goede samenwerking tussen school en ouders.
De aandachtsgebieden die daarbij specifiek aan de orde zijn, hebben te maken met visieontwikkeling, kwaliteitszorg, professionalisering van leerkrachten, communicatie en een positief werkklimaat.

Scholen kunnen in hun systeem voor kwaliteitszorg eigen criteria opstellen om te concretiseren welke kwaliteitsnormen zij nastreven bij de samenwerking tussen school en ouders. Zij kunnen deze bijvoorbeeld vastleggen in kwaliteitskaarten.
Uit verschillende onderzoeken blijkt de positieve invloed van professionaliseringactiviteiten voor leraren. Vooral de waarde van reflectie op praktijkervaringen met ouders speelt hierbij een belangrijke rol.
Schoolleiding en bestuur kunnen zowel vraaggestuurd als aanbodgestuurd vorm geven aan professionaliseringsbeleid voor medewerkers.

Actuele ontwikkelingen

Een aantal ontwikkelingen heeft invloed op de relatie tussen school en ouders. Van grote invloed is de veranderde wetgeving met betrekking tot passend onderwijs en jeugdzorg. Zowel voor scholen, ouders als omringende zorgverlenende organisaties zijn er fundamentele veranderingen waarbij een goede samenwerking tussen professionals en ouders van groot belang is voor de ontwikkeling van kinderen. De huidige tijd kenmerkt zich door een nadruk op participatie van burgers; de relatie tussen ouders en school kan onder invloed hiervan ook een nieuwe impuls krijgen.

Spanningsvolle situaties

In veel scholen werken ouders en schoolteam vanuit een gedeelde visie en in een positief klimaat samen. Toch zijn er soms omstandigheden of situaties waarin deze samenwerking onder druk komt te staan.
Incidenten maken vaak verschillen in pedagogische inzichten, waarden en normen zichtbaar. Ook kunnen spanningsvolle situaties symptomen zijn van het disfunctioneren van de organisatie of van personen.
De escalatieladder (Glasl, 2001) toont op welke manier een spanningsvolle situatie stap voor stap, kan escaleren.

Een goede communicatie kan klachten voorkomen, een goede klachtenregeling maakt deel uit van een professioneel communicatiebeleid. Ieder school probeert eventuele klachten zelf zo goed mogelijk op te lossen. De klachtenregeling van de school staat vermeld in de schoolgids en op de website van de school. Een klacht wordt altijd eerst besproken met direct betrokkenen, de schoolleiding kan in tweede instantie bemiddelen tussen partijen. Ouders, leerlingen en personeelsleden kunnen terecht bij de klachtencommissie van de school als ze er met betrokkenen en schoolleiding niet uitkomen.

Literatuur

Bakker, J., Denessen, E., Denissen, M. & Oolbekkink-Marchand, H. (2013). Leraren en ouderbetrokkenheid, een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol van leraren daarbij. Radboud Universiteit.
Glasl, F. (2001). Help! Conflicten. Heb ik een conflict of heeft het conflict mij? Uitgeverij Christofoor.
Marzano, R.J. (2013). Wat werkt op school. Bazalt.

Tanck, P. (2006). Ouders horen erbij. De noodzaak van samenwerking tussen ouders en leraren en de rol van lerarenopleidingen. Lectoraat GPH Hogeschool Inholland.

Dit boek is uit de serie: Samen leidinggeven aan de onderwijspraktijk.

N.a.v. Omgaan met ouders, Jose van Loo, Pica Onderwijsmamagement, ISBN 9789491806162.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!